Uczulenie na słońce - objawy i leczenie, jak powstaje alergia na słońce? Jak złagodzić objawy fotodermatozy?

Czym jest uczulenie na słońce?

Promieniowanie słoneczne jest niezbędne dla fizycznego i psychicznego zdrowia człowieka. Działa leczniczo na wiele chorób, np. na trądzik, łuszczycę, atopowe zapalenie skóry i jest nieocenione w walce z depresją. Jednak zbyt długa ekspozycja na słońce niezabezpieczonej skóry może przynieść więcej szkody niż pożytku. Promieniowanie słoneczne UV docierające na Ziemię dzielimy na 2 rodzaje - UVA i UVB. UVA stanowi 97% promieniowania i przenika aż do skóry właściwej, niszcząc w niej włókna kolagenowe. Jest odpowiedzialne za nieestetyczne przebarwienia i rozwój nowotworów skóry. UVB przyczynia się do syntezy witaminy D niezbędnej do prawidłowego stanu kości i funkcjonowania układu odpornościowego. Odpowiada za powstawanie opalenizny, ale jest również bardzo niebezpieczne. Działa najmocniej w godzinach 11.00 do 15.00 i może doprowadzić do oparzeń . U niektórych osób nawet po niewielkiej dawce słońca, nieszkodliwej dla innych ludzi, dochodzi do nieprawidłowej reakcji organizmu związanej z ekspozycją ciała na słońce i pojawiają się objawy uczulenia od słońca - reakcja fotoalergiczna.

Rodzaje nadwrażliwości na słońce

Uczulenie na słońce występuje u osób w różnym wieku. Wśród nadwrażliwości na słońce wyróżnia się ich wiele rodzajów. Jedną z nich są choroby ulegające zaostrzeniu pod wpływem światła (np. toczeń rumieniowaty). Czasami nieprawidłowa reakcja skóry spowodowana jest defektami genetycznymi i występowaniem skóry barwnikowej lub pergaminowej. Choroby te opisywane są jako genodermatozy. Wyszczególnia się także dużą grupę fotodermatoz:

• endogenne - spowodowane przez czynniki wewnętrzne takie jak niedobory niektórych witamin np. niacyny (witamina B3, PP) oraz innych z grupy B lub nieprawidłowy przebieg niektórych procesów np. rozkładu hemu (choroby znane jako porfirie)
• egzogenne - spowodowane czynnikami zewnętrznymi np. interakcjami ze składnikami leków lub kosmetyków
• idiopatyczne - ich przyczyna nie jest znana. Zalicza się do nich m.in. pokrzywki słoneczne czy osutki świetlne.

Jakie są objawy alergii na słońce?

Uczulenie na słońce często objawia się w formie fotodermatoz, czyli chorób skóry człowieka związanych z działaniem  promieniowania UV. Wiosna i wczesne lato to okres, gdy tego typu zmian skórnych jest najwięcej. Po zimie układ odpornościowy odbiera promieniowanie UV jako obcą ingerencję i reaguje stanem zapalnym skóry. Można to porównać do reakcji alergicznej na alergen. Nieprzyjemne objawy można zaobserwować w czasie od kilku minut do 48 godzin po ekspozycji na słońce. Najczęstszymi objawami uczulenia słonecznego są:

• pokrzywka słoneczna
• wielopostaciowe osutki świetlne
• zaczerwienienie skóry
• wyprysk słoneczny
• opuchlizna
• pieczenie skóry

Objawami towarzyszącymi alergii słonecznej mogą być ból głowy, zaczerwienienie spojówek a nawet podwyższona temperatura. Wysypka od słońca dotyka ludzi w każdym wieku. Najbardziej narażone są kobiety o jasnej karnacji. Wśród mężczyzn pojawia się rzadziej.

Wielopostaciowe osutki świetlne (PLE - polymorphic light eruption) daje objawy w postaci swędzących, czerwonych plam i grudek lub bąbli z wysiękiem. Występują głównie na rękach, barkach, szyi i na klatce piersiowej. Wykwity grudkowe i grudkowo-krostkowe mają tendencję do zlewania się ze sobą. Pojawiają się kilka godzin po ekspozycji na słońce i ustępują zazwyczaj po kilku dniach - pod warunkiem braku ekspozycji na promienie słoneczne. Zwykle zmiany pojawiają się w miesiącach wiosennych lub wczesnym latem. Jest to często występująca reakcja nadwrażliwości typu opóźnionego na indukowane przez promienie UV antygeny skórne. Ocenia się, że problem ten dotyczy nawet 20% populacji żyjącej w klimacie umiarkowanym.

Pokrzywka słoneczna to reakcja skórna w postaci bąbli pokrzywkowych powstających w ciągu kilku minut po kontakcie ze słońcem i ustępujących samoistnie w ciągu doby - zazwyczaj do 12 godzin. Pierwsze objawy pojawiają się już po 5-10 minutach działania słońca - świąd i pieczenie skóry. Następnie występuje rumień oraz bąble - odgraniczone lub zlewające się ze sobą.

Przewlekłe posłoneczne zapalenie skóry to uporczywa fotodermatoza, w przebiegu której pojawiają się wypryski w okolicach ulegających ekspozycji na promieniowanie UV. Zmiany mogą utrzymywać się cały rok. Objawy nasilają się w miesiącach letnich. Najczęściej pojawiają się na karku, skórze twarzy i rękach - lokalizacjach najczęściej odsłoniętych w słoneczne dni.

Objawy uczulenia na słońce u dzieci

Uczulenie na słońce może wystąpić w każdym wieku. Objawy alergii na słońce u dzieci nie różnią się od tych występujących u osób dorosłych. Z reguły jest to czerwona, swędząca wysypka lub pęcherze. Fotodermatozą występującą bardzo rzadko ale prawie wyłącznie u dzieci jest opryszczka ospówkowata w postaci drobnych pęcherzyków pojawiająca się dopiero po 2 lub 3 dniach od czasu kontaktu ze słońcem. Umiejscowiona jest na twarzy, przedramionach i grzbietach dłoni. Poprzedza ją zaczerwienienie i swędzenie miejsc, w których wystąpią pęcherzyki. Najlepiej zasięgnąć wówczas porady pediatry, gdyż leczenie polega na stosowaniu leków przeciwzapalnych.

Jakie są przyczyny uczulenia na słońce?

Większość reakcji alergicznych na słońce ma podłoże autoimmunologiczne. Przykładem mogą być wymienione powyżej opryszczka ospówkowata, osutki świetlne i pokrzywka słoneczna. U podstawy niepoprawnej reakcji skóry na promieniowanie słoneczne mogą leżeć przyczyny genetyczne. Świerzbiączka letnia występująca głównie u ludności pochodzenia azjatyckiego uwarunkowana jest obecnością określonych genów. Objawia się swędzącymi guzkami pozostawiającymi często po zagojeniu niewielkie blizny. W zespole Hartnupa w miejscach wystawionych na działanie promieniowania słonecznego pojawiają się rumienie, wysięki i strupy pozostawiające po zagojeniu blizny. Genodermatoz jest o wiele więcej, ale występują dość rzadko.

Częściej niż z fotodermatozami mamy do czynienia z odczynami fototoksycznymi, czyli reakcjami, w których oprócz promieniowania słonecznego niezbędne jest występowanie czynnika fotouczulającego. Może on być obecny w niektórych lekach lub naparach ziołowych przyjmowanych doustnie, w leku stosowanym zewnętrznie lub w kosmetykach. Objaw takiego krzyżowego uczulenia na słońce może przypominać oparzenie. Reakcje fototoksyczne należy mieć na uwadze stosując:

• niektóre popularne leki przeciwzapalne: ibuprofen, naproksen, diklofenak, ketoprofen
• leki przeciwko cukrzycy: metforminę i glipizyd
• leki przeciwhistaminowe: cetryzynę i loratadynę
• leki moczopędne: furosemid
• leki na serce: bisoprolol, captopril, amiodaron
• antybiotyki, zwłaszcza tetracykliny i sulfonamidy
• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
• leki przeciwlękowe alprazolam, chlordiazepoksyd
• doustne leki antykoncepcyjne
• maści i kremy przeciwtrądzikowe i przeciwgrzybicze
• dziurawiec
• arcydzięgiel
• nagietek
• rumianek
• krwawnik
• skrzyp
• olejek bergamotkowy, cytrusowy, sandałowy, cedrowy
• kosmetyki z retinolem

Domowe sposoby na złagodzenie objawów fotodermatoz

Wśród popularnych leków, które prawie każdy z nas posiada w swojej apteczce z pewnością znajduje się wapno łagodzące objawy uczulenia na słońce. Bez recepty możemy nabyć leki antyhistaminowe, które stosowane przez okres maksymalnie 7 dni powinny doprowadzić do całkowitego zniknięcia przykrych dolegliwości. Świąd skóry złagodzą balsamy nawilżające, najlepiej te przeznaczone do skóry atopowej zawierające panthenol i alantoinę. Wybitnie uporczywe i nieestetyczne jest uczulenie na słońce na twarzy. Pod wpływem słońca mogą powstawać przebarwienia, krosty i rozległe wysypki. W tym przypadku szczególną uwagę należy zwrócić na kremy z filtrem, preparaty łagodzące i odbudowujące naruszoną barierę hydrolipidową, a przede wszystkim unikać wystawiania skóry na promieniowanie UV.

Natomiast żel aloesowy odbudowuje naturalny poziom nawilżenia podrażnionej skóry i przyjemnie ją chłodzi. Jeżeli zdecydujemy się na używanie specjalistycznych maści, należy je stosować miejscowo tam, gdzie dokucza nam wysypka. Domowe sposoby polecane na oparzenia słoneczne i skórne objawy uczulenia na promieniowanie UV to kompresy ze zsiadłego mleka lub kefiru oraz okłady ze startego zielonego ogórka łagodzące zaczerwienienie i swędzenie skóry. Gdy wszystkie te sposoby zawiodą, niezbędna jest wizyta u dermatologa.

Jak zabezpieczyć się przed działaniem promieni słonecznych ?

Najskuteczniejszą formą zabezpieczenia się przed uczuleniem na słońce jest stosowanie kremów lub emulsji z filtrem UV, najlepiej z bardzo wysokim faktorem. Przed zakupem preparatu należy sprawdzić na opakowaniu poziom zabezpieczenia zarówno przed frakcją promieniowania UVA jak i UVB. Polecane są produkty z SPF 50+ i PA+++ lub PA++++. Kosmetyk należy nakładać na twarz i ciało około 20 minut przed wyjściem na słońce i aplikować go dość często, przynajmniej raz na dwie godziny Należy też pamiętać o codziennej pielęgnacji za pomocą preparatów nawilżających i natłuszczających skórę, najlepiej przeznaczonych dla alergików. Pozwoli to na utrzymanie warstwy hydrolipidowej na twarzy i ciele. Przestrzeganie podstawowych zasad przebywania na słońcu pozwoli cieszyć się nim bez przykrych konsekwencji.

• stosuj kremy z filtrem UV 50+
• unikaj słońca w okresie jego największej intensywności w godz. 11.00 do 15.00
• dbaj o osłanianie ciała i głowy
• unikaj opalania
• noś okulary przeciwsłoneczne
• sprawdź właściwości fotouczulające swoich leków, kosmetyków i stosowanych ziół

Nie można zapomnieć także o działaniu od wewnątrz. Korzystnie w nadwrażliwości na światło może wpływać dieta bogata w antyoksydanty - witaminę E, C, związki fenolowe pochodzenia roślinnego. Zawarte są w produktach roślinnych m.in. świeże warzywa i owoce, zielona herbata, oleje dodawane na zimno.

Leczenie alergii na słońce - czy jest możliwe?

Jak wygląda leczenie uczulenia na słońce? Jest zależne od jednostki chorobowej. W wielu przypadkach stosuje się maści z kortykosteroidami oraz przeciwalergiczne leki bez recepty. W cięższych przypadkach lekarz może zalecić krótkotrwałe przyjmowanie sterydów doustnych. W przebiegu leczenia niektórych fotodermatoz stosowane są środki takie jak antybiotyki i inne preparaty specjalistyczne. Podstawą jednak jest ochrona przed światłem słonecznym i stosowanie dobrej jakości kremów z filtrem u dzieci i dorosłych, aby zapobiegać objawom nadwrażliwości skóry na słońce.

Przypisy

1. Rycroft R. J. Dermatologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014.
2. Wojas-Pelc A. i wsp. Choroby skóry związane z działaniem promieniowania słonecznego - przegląd wybranych zagadnień. Family Medicine & Primary Care review, 9 (1), 2007.
3. Nikiel, Agnieszka. "Przegląd surowców roślinnych o działaniu fotouczulającym i fototoksycznym. Kosmetologia Estetyczna, 3 (2017): 231-238.
4. Coffin, Samuel L., Jake E. Turrentine, and Ponciano D. Cruz. "Photodermatitis for the Allergist. Current allergy and asthma reports, 17 (2017): 1-7.