Tężyczka - objawy i leczenie tężyczki. Czym jest tężyczka utajona a czym jawna?

Czym jest tężyczka?

Tężyczka jest stanem nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Charakteryzuje się drżeniem mięśni oraz ich bolesnymi skurczami. Występuje także nieprzyjemne mrowienie mięśni, określane jako parestezje. Tężyczka nie jest traktowana jako choroba, tylko zespół oznak i objawów chorobowych. Może ona współtowarzyszyć różnym chorobom lub być następstwem zaburzeń elektrolitowych w organizmie. Jej wystąpienie może być związane z obniżeniem stężenia wapnia i/lub magnezu we krwi. Powoduje to zwiększenie szybkości przekazywania sygnałów na linii nerwy-mięśnie, zwiększając ich pobudliwość. Tężyczka może być problemem osób w każdym wieku, jednak najczęściej zgłaszają się z nią osoby młode, które są aktywne zawodowo. Wyróżnia się dwa rodzaje tężyczki - jawną i utajoną.

Tężyczka – przyczyny

Przyczyną tężyczki są zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej. Wśród najczęstszych przyczyn wymieniane jest obniżenie stężenie wapnia we krwi (hipokalcemia) oraz hipomagnezemia – zbyt niski poziom magnezu we krwi. Spowodowane to może być różnymi zaburzeniami hormonalnymi oraz wypłukiwaniem elektrolitów z organizmu:

• pooperacyjna niedoczynność przytarczyc
• idiopatyczna niedoczynność przytarczyc
• przewlekłe choroby przewodu pokarmowego – celiakia, biegunki
• niedoczynność tarczycy
• przyjmowanie leków moczopędnych
• alkoholizm
• następstwo radioterapii okolicy szyi (uszkodzenie przytarczyc)
• choroby przebiegające z obniżeniem wapnia w surowicy krwi np. ostre zapalenie trzustki
• choroby wyniszczające np. nowotwory
• znaczny niedobór witaminy D
• niedobór wapnia w diecie
• niedobór magnezu w diecie

Parathormon jest hormonem biorącym udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforanowej. Wydzielany jest przez przytarczyce – narządy zlokalizowane obok tarczycy. W zdrowym organizmie, gdy dochodzi do spadku wapnia we krwi, parathormon powoduje zwiększenie wchłaniania wapnia w przewodu pokarmowego, zwrotnego wchłaniania w nerkach oraz uwolnienie zapasów wapnia z kości, co skutkuje wzrostem jego stężenia we krwi. Kiedy przytarczyce nie funkcjonują prawidłowo (niedoczynność) hormon ten wydzielany jest w niewystarczającej ilości. Skutkuje to zmniejszonym stężeniem wapnia w surowicy krwi.

Tężyczka jawna

Tężyczka jawna jest stanem zwiększonej pobudliwości nerwowo-mięśniowej, któremu towarzyszą zaburzenia hormonalne. Najczęściej spowodowana jest przez uszkodzenie przytarczyc w wyniku np. radioterapii, operacji czy chorób przebiegających z obniżeniem stężenia wapnia we krwi (tężyczka hipokalcemiczna). Może pojawić się w także przebiegu chorób wyniszczających np. choroby alkoholowej, upośledzonego wchłaniania w jelitach, nowotworów przewodu pokarmowego. Wśród możliwych przyczyn wymienić można również zbyt niską podaż wapnia wraz z dietą oraz stosowanie leków wypłukujących wapń np. niektóre leki moczopędne. Wśród charakterystycznych objawów tężyczkowych wymienić można:

• drętwienie ust, języka, dłoni stóp
• nieprawidłowe odczuwanie bodźców w okolicach ust, języka, dłoni, stóp (parestezje)
• napadowe skurcze mięśni twarzy, stóp i dłoni
• kołatanie serca
• drżenie różnych części ciała
• częste skurcze kończyn
• drętwienie palców u rąk i stóp

Tężyczka utajona

Tężyczka utajona najczęściej związana jest ze zbyt niskiem stężeniem magnezu i potasu. Poziom wapnia we krwi może być prawidłowy, stąd też określenie tężyczka normokalcemiczna. Również pobudliwość nerwowo-mięśniowa jest podwyższona, jednak wywołanie skurczu mięśnia następuje w wyniku zadziałania konkretnego bodźca np. wzrostem pH krwi (zasadowica oddechowa). Spowodowana może być napadem lękowym, nerwicowym czy stresowym, podczas którego jest bardzo duża częstość głębokich oddechów – hiperwentylacja. Powoduje objawy psychiczne i neurologiczne. Tężyczka utajona jest często spotykana, jednak dość rzadko rozpoznawana. Grupą osób, w której jest najbardziej powszechna to młode kobiety. Niektóre symptomy są takie same jak w tężyczce jawnej, jednak o mniejszym nasileniu. Możliwe objawy tężyczki utajonej to:

• przewlekłe zmęczenie
• duszność spoczynkowa
• napady paniki, lękowe
• bezsenność
• obniżenie nastroju
• zaburzenia pamięci i koncentracji
• drażliwość
• „zacinanie się” podczas mówienia
• zasłabnięcia
• napadowa hiperwentylacja
• drętwienie i mrowienie kończyny
• bóle i zawroty głowy
• kołatanie serca
• skurcze mięśni kończyn
• drętwienie palców
• drżenie ciała
• wzdęcia
• sztywność mięśni

Tężyczka - objawy

Tężyczka to zespół objawów chorobowych związanych z zaburzeniami przewodnictwa nerwowo-mięśniowego. Pierwszym objawem tężyczki często jest uczucie drętwienia i mrowienia w okolicy ust oraz w opuszkach palców. Charakterystyczne są bolesne skurcze mięśniowe. Typowym objawem przy tężyczce jawnej jest tzw. „ręka położnika”, czyli wyprost kciuka, palca wskazującego i środkowego przy jednoczesnym zgięciu 4 i 5 palca. Pojawić się mogą także zaburzenia widzenia, światłowstręt, bóle głowy, ból w klatce piersiowej, kołatanie serca, omdlenia, drgawki, wzdęcia, sztywność mięśni. W przypadku tężyczki utajonej częste są objawy neurologiczne takie jak zaburzenia pamięci, trudności z koncentracją, bezsenność, złe samopoczucie, zmęczenie, drażliwość, obniżenie nastroju, zaburzenia lękowe.

Jak wygląda atak tężyczki?

Napad tężyczki jawnej jest stanem zagrożenia zdrowia i życia. Wymaga natychmiastowego wezwania karetki pogotowia. Atak składa się z czterech podstawowych etapów:

1. Drętwienie i mrowienie okolicy ust, opuszków palców dłoni i stóp
2. Skurcze w okolicy nadgarstka („ręka położnika”, objaw Trousseau) oraz w okolicy stawu skokowego (końsko-szpotawe ustawienie stóp)
3. Skurcze w okolicy przedramion i ramion
4. Skurcze mięśni twarzy – powiek, wokół ust, żuchwy, a także skurcze mięśni klatki piersiowej, krtani

Tężyczka – diagnostyka

Tężyczka jawna ma dość charakterystyczne objawy, jednak z powodu możliwości wystąpienia drgawek wymaga różnicowania z padaczką. Badania dodatkowe, jakie może zlecić lekarz to m.in. elektroencefalogirafia (EEG), badanie elektromiograficzne (EMG), elektrokardiografia (EKG), echokardiografia serca oraz szereg badań laboratoryjnych, w tym stężenie elektrolitów. Tężyczka jawna, ponieważ jej objawy nie są aż tak nasilone, wymaga troszkę innego postępowania. Podobnie wykonuje się badania EEG, EKG czy EMG i badania laboratoryjne. Dodatkowo przeprowadza się badanie fizykalne na 2 charakterystyczne objawy – Trousseau i Chwostka. Objaw Trousseau wystąpić może po niedokrwieniu kończyny, dlatego w celu jego zainicjowania zakładana jest opaska uciskowa na rękę. Objaw Chwostka to skurcz mięśni twarzy po uderzeniu w nerw twarzowy za pomocą specjalnego młoteczka.

Leczenie tężyczki

Głównym celem terapii u pacjentów z tężyczką jest podniesienie poziomu wapnia we krwi i jego utrzymanie na stałym poziomie w celu zapobieżenia objawom ostrej fazy choroby oraz zapobieżeniu ewentualnym powikłaniom przewlekłym. W przypadku jednoczesnego niedoboru magnezu i potasu, stosuje się odpowiednie suplementy. W sytuacji, gdy stwierdzono niedobór witaminy D, co jest częste w populacji, rekomenduje się jej uzupełnianie - szczególnie w okresie jesienno-zimowym. W przypadku pacjentów z objawami tężyczki wynikającymi z niedoczynności przytarczyc, zaleca się długotrwałe stosowanie doustnych preparatów wapnia i witaminy D. W leczeniu tężyczki utajonej u pacjentów skuteczne są doustne suplementy magnezu, a także wsparcie psychologiczne udzielane przez specjalistę.

W leczeniu tężyczki jawnej podanie wapnia doustnie lub dożylnie cofa objawy. Zalecane jest równoległe podawanie witaminy D3. W przypadku tężyczki utajonej wskazana jest suplementacja magnezu i witaminy B6. Uzupełnienie leczenia farmakologicznego stanowi zbilansowana dieta bogata w wapń i magnez. Wapń zawarty jest w produktach takich jak warzywa liściaste, warzywa strączkowe, mleko w proszku, ser typu bryndza, edamski, gouda, tylżycki, orzechy, buraki, kakao, kasze gruboziarniste, łosoś. Te wymienione produkty mają dobrą proporcję wapnia do fosforu. Osoby z tężyczką powinny unikać produktów z dużą zawartością fosforanów, które pogarszają wchłanianie wapnia. Przykładem takich produktów jest żywność wysoko przetworzona, napoje gazowane typu cola, niektóre soki, wędliny podsuszane, gotowe szynki. Z kolei dobrymi źródłami magnezu są warzywa liściaste, kiełki zbóż, produkty zbożowe z pełnego ziarna, rośliny strączkowe, banany, kukurydza, orzechy, migdały, kakao.

 

Przypisy

1. Ciborowska H. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021.
2. Jopek, A., Steinborn B. Tężyczka u dzieci–diagnostyka i leczenie. Neurologia Dziecięca 28.57 (2019): 35-39.
3. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.