Sterole roślinne - w jakich produktach występują? Czym są sterole i stanole roślinne? Czy fitosterole obniżają poziom cholesterolu we krwi?

Czym są sterole i stanole roślinne?

Sterole roślinne są roślinnymi odpowiednikami funkcjonalnymi i strukturalnymi cholesterolu. Najbardziej znane są ze swoich właściwości obniżających stężenie cholesterolu LDL we krwi. Fitosterole występują we wszystkich tkankach roślin, jednak największa ilość znajduje się w olejach. Sterole i stanole roślinne określa się jako fitosterole. Te 2 grupy różnią się budową. Sterole w swojej strukturze mają obecne podwójne wiązania pomiędzy węglem C5 a C6 w cząsteczce (czasami pomiędzy węglem numer 7 i 8). Stanole nie mają w cząsteczce podwójnego wiązania pomiędzy węglami. Fakt, iż pomagają w utrzymaniu prawidłowego poziomu cholesterolu, został dostrzeżony już ponad 50 lat temu. Obecnie producenci zaczęli wzbogacać niektóre produkty spożywcze w fitosterole, a w aptekach pojawiają się coraz to nowe formy preparatów.

W jakich produktach występują sterole roślinne?

W największej ilości fitosterole występują w olejach roślinnych oraz nasionach roślin oleistych. Do szczególnie bogatych źródeł zaliczyć można olej rzepakowy, olej kukurydziany, olej sezamowy, olej słonecznikowy. W mniejszych ilościach związki te znajdują się także w produktach zbożowych, roślinach strączkowych, otrębach ryżowych, migdałach, oliwie, orzechach ziemnych, orzechach włoskich. Źródłem fitosteroli jest także specjalna żywność funkcjonalna. W sklepach dostępne są różne produkty wzbogacane w fitosterole np. niektóre margaryny, napoje mleczne, jogurty, serki twarogowe, majonezy.

Szacuje się, że w przeciętnej diecie ilość fitosteroli waha się w granicach 200-400 mg/dobę, natomiast w przypadku diety wegetariańskiej 800-900 mg/dobę. Jest to zbyt mało, by obniżyć podwyższony poziom cholesterolu. Do takiego efektu potrzebne jest od 2 do 3 g steroli roślinnych spożywanych w ciągu dnia.

Właściwości fitosteroli

Spożywane w odpowiedniej dawce (powyżej 2 gramów na dobę) sterole roślinne przyczyniają się do obniżenia poziomu cholesterolu we krwi - cholesterolu całkowitego oraz "złej" frakcji LDL, a także trójglicerydów. U osób z hipercholesterolemią są pożądanym składnikiem, który spowalnia postęp miażdżycy oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Według badań korzystne oddziaływanie steroli obserwowane jest także u osób z cukrzycą. W grupie suplementującej fitosterole zauważono obniżenie poziomu hemoglobiny glikowanej, trójglicerydów, cholesterolu oraz białka C-reaktywnego. W połączeniu z kwasami tłuszczowymi omega-3 obniżały także wartości wskaźnika HOMA-IR znany także jako wskaźnik insulinooporności. Wspomaganie utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi jest podstawą profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego. Nie jest to jednak jedyna właściwość fitosteroli. Dodatkowo wykazują działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne.

Zalecane spożycie steroli roślinnych oscyluje w granicach 2-3 gramy na dobę. Nie zaleca się przekraczania dawki 3 gramy, ponieważ skutkuje to obniżeniem we krwi substancji rozpuszczalnych w tłuszczach, w tym karotenoidów. Z tego powodu, suplementując fitosterole należy zadbać o odpowiednią ilość karotenoidów w diecie.

Sterole roślinne a poziom cholesterolu we krwi

Jak fitosterole przyczyniają się do utrzymania prawidłowego poziomu cholesterolu we krwi? Związki te zmniejszają wchłanianie cholesterolu w jelicie cienkim - zarówno tego pochodzącego ze spożywanych produktów, jak również z syntezy wątrobowej. Fitosterole uniemożliwiają wiązanie cholesterolu w micelach, zajmując jego miejsce. Dzięki temu cząsteczki cholesterolu nie są wchłaniane do krwi. Niezwiązany cholesterol usuwany jest z organizmu wraz z kałem. Po spełnieniu swojej funkcji, fitosterole również zostają wydalone z organizmu. Ponadto sterole roślinne pomagają w obniżeniu stężenia cholesterolu dzięki nasileniu wydalania do światła jelita cząsteczek cholesterolu, które już znajdowały się w kosmkach jelitowych. W efekcie, przy regularnym stosowaniu, dochodzi do obniżenia stężenia cholesterolu frakcji LDL - tzw. złego cholesterolu.

Suplementy diety i żywność funkcjonalna ze sterolami roślinnymi

W sprzedaży dostępne są produkty wzbogacone w sterole roślinne (np. specjalne margaryny) oraz fitosterole roślinne w postaci suplementów diety. Suplementy dostępne są w różnych formach m.in :

• w saszetkach
• w formie żelu
• w kapsułkach

Udowodniono, że sterole roślinne obniżają poziom cholesterolu we krwi. Korzystne działanie występuje w przypadku spożywania 1,5-3 g steroli roślinnych dziennie stosowane regularnie przez co najmniej 6 tygodni.

Pomimo wielu korzystnych właściwości należy podkreślić, że suplementacja steroli roślinnych oraz spożywanie żywności funkcjonalnej wzbogacanej w fitosterole nie jest wskazana u wszystkich. Nie poleca się jej stosować u osób, u których stężenie cholesterolu we krwi jest prawidłowe, a także u dzieci poniżej 5 roku życia, kobiet w ciąży i karmiących piersią.

Suplement nie powinien być stosowany jako substytut zróżnicowanej diety oraz zdrowego stylu życia. Pacjenci zażywający leki na obniżenie cholesterolu przed zastosowaniem suplementacji lub żywności funkcjonalnej powinni skonsultować się z lekarzem prowadzącym.

Suplementy obniżające stężenie cholesterolu - dla kogo są przeznaczone?

Stosowanie suplementów i żywności funkcjonalnej w celu obniżenia poziomu cholesterolu można rozważyć w następujących przypadkach:

• osoby ze zwiększonym stężeniem cholesterolu całkowitego i małym lub umiarkowanym ryzykiem sercowo-naczyniowym, które nie zostały zakwalifikowane do leczenia farmakologicznego
• u dorosłych i dzieci powyżej 6 roku życia chorujących na hipercholesterolemię rodzinną
• jako uzupełnienie leczenia farmakologicznego w grupie osób z dużym lub bardzo dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym, którzy nie tolerują  statyn lub pomimo ich stosowania nie osiągają docelowego poziomu cholesterolu LDL

Pacjenci zażywający leki na obniżenie stężenia cholesterolu powinni spożywać produkt wyłącznie pod kontrolą lekarza.

Przypisy

1. Wang, J. F., Zhang, H. M., Li, Y. Y., Xia, S., Wei, Y., Yang, L., Pan, R. R. (2019). A combination of omega-3 and plant sterols regulate glucose and lipid metabolism in individuals with impaired glucose regulation: a randomized and controlled clinical trial. Lipids in Health and Disease, 18, 1-9.
2. Barkas, F., Bathrellou, E., Nomikos, T., Panagiotakos, D., Liberopoulos, E., Kontogianni, M. D. (2023). Plant sterols and plant stanols in cholesterol management and Cardiovascular Prevention. Nutrients, 15(13), 2845.
3. Farquhar, J. W. (2020). Plant sterols: their biological effects in humans. In Handbook of lipids in human nutrition (pp. 101-105). CRC Press.
4. Poli, A., Marangoni, F., Corsini, A., Manzato, E., Marrocco, W., Martini, D., Visioli, F. (2021). Phytosterols, cholesterol control, and cardiovascular disease. Nutrients, 13(8), 2810.