Witamina B12 – suplementacja, funkcje w organizmie człowieka, na co pomaga witamina B12. Jakie są objawy niedoboru witaminy B12?

Czym jest witamina B12?

Witamina B12 jest rozpuszczalna w wodzie. Nazywana jest również kobalaminą, a nazwa ta jest pochodną jej budowy chemicznej. Cząsteczka witaminy B12 zawiera położony centralnie w pierścieniu jon kobaltu. Organizm człowieka nie jest w stanie samodzielnie produkować witaminy B12, dlatego musi być dostarczona wraz z pożywieniem.

Formy witaminy B12

Rozpuszczalna w wodzie witamina B12 jest grupą związków zawierających w pierścieniu korynowym centralnie położny jon kobaltu. Naturalnie występujące formy witaminy B12 obejmują metylokobalaminę oraz 5'-deoksyadenozynokobalaminę. Formą syntetyczną jest cyjanokobalamina, używaną w suplementach diety.

Witamina B12 w organizmie - funkcje kobalaminy

Kobalamina jest niezbędna do wielu procesów zachodzących w organizmie. Wraz z kwasem foliowym bierze udział w wytwarzaniu białych i czerwonych krwinek, syntezy DNA, aminokwasów i białek szpiku. Ponadto witamina B12 pełni istotną rolę w przemianie węglowodanów i tłuszczów. Jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz pokarmowego. Uczestniczy w przemianach kwasu foliowego i jest niezbędna do uzyskania jego aktywnej formy. Witamina B6 wraz z witaminą B12 bierze udział w przekształcaniu miażdżycorodnej homocysteiny do metioniny.

Witamina B12 a prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego

Kobalamina należy do witamin z grupy B. Witamina B12 odgrywa kluczoną rolę dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym układu nerwowego. Jest zaangażowana w syntezę neurotransmiterów, które są substancjami chemicznymi umożliwiającymi przekazywanie sygnałów między komórkami nerwowymi. Witamina B12 jest niezbędna do syntezy lipidów, które są składnikami otoczki mielinowej nerwów. Brak witaminy B12 w diecie prowadzi do poważnych powikłań takich jak zmiany zwyrodnieniowe rdzenia kręgowego i nerwów obwodowych. Pojawić się mogą problemy z pamięcią, mrowienie i drętwienie kończyn, drażliwość, a także zaburzenia czucia wibracji i ułożenia.

W czym występuje witamina B12?

Witamina B12 występuje tylko w produktach pochodzenia zwierzęcego. Główne źródła witaminy B12 to podroby (wątroba, nerki), mięso, mleko i jego przetwory oraz żółtka jaj. Przyjmuje się, że z żywności witamina ta wchłania się w 50%. W niewielkich ilościach jest syntetyzowana przez florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Kobalamina nie występuje w produktach roślinnych takich jak warzywa, owoce czy produkty zbożowe. Organizm potrafi magazynować witaminę B12 w wątrobie, jej zapasy ustrojowe wystarczają na 3-6 lat. Z tego powodu dopiero po upływie kilku lat, w przypadku niedostatecznej podaży, można zaobserwować objawy niedoboru. U osób na diecie wegańskiej spożycie witaminy B12 jest niewystarczające i zaleca się jej suplementację.

Grupa witamin B pomaga w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego. Z tego powodu ważna jest prawidłowa podaż witaminy B12 i kwasu foliowego, a także witaminy B1, B2, B6 i innych należących do tej grupy.

Jak zbadać poziom witaminy B12?

Najprostszym sposobem w diagnostyce niedoboru jest zbadanie poziomu witaminy B12 we krwi. Niedobór witaminy B12 w badaniach objawia się m.in wystąpieniem niedokrwistości megaloblastycznej. Badaniach laboratoryjnych obserwuje się powiększenie objętości krwinek czerwonych (MCV) powyżej 100 fl. Dodatkowo można zaobserwować obniżenie hemoglobiny (Hb), hematokrytu, ilości erytrocytów. Czasami występuje leukopenia z granulocytopenią, małopłytkowość i obniżenie liczby retikulocytów. Badanie poziomu witaminy B12 można wykonać w każdym laboratorium. Do badania pobierana jest krew, tak jak do standardowej morfologii. Stężenie witaminy B12 w surowicy krwi nie zawsze odzwierciedla jej zasoby w organizmie. Z tego powodu w diagnostyce niedoborów wykorzystuje się także ocenę stężenia holotranskobalaminy - badanie aktywnej postaci witaminy B12 we krwi. Normy mogą różnić się w zależności od laboratorium, jednak na ogół przyjmuje się jako wartości prawidłowe 25,1-165pmol/l dla holotranskobalaminy i 148-664 pmol/l dla witaminy B12.

Przyczyny niedoboru witaminy B12

Zbyt małe stężenie witaminy B12 może pojawić się u osób stosujących dietę wegańską, nadużywających alkoholu, z niedoborem transkobalaminy II, z nieprawidłowościami związanymi z czynnikiem Castle'a (np. Choroba Addisona-Biermera, wrodzony niedobór czynnika zewnętrznego) oraz w przebiegu chorób z współistniejącymi zaburzeniami wchłaniania np. usunięcie fragmentu jelita, nieswoiste zapalenia jelit, usunięcie fragmentu żołądka, przewlekłe zapalenie trzustki. Niski poziom witaminy B12 może być również spowodowany niepełnym wykorzystaniem kobalaminy (równoczesne stosowanie leków np. neomycyny), przyspieszonym zużyciem (szpiczak mnogi, choroby mieloproliferacyjne, tasiemczyce). Jednakże najczęściej notowaną przyczyną jest choroba Addisona-Biermera (zapalenie zanikowe błony śluzowej żołądka). Pogorszenie wchłaniania witaminy B12 może pojawić się także jako wynik długotrwałego zażywania leków takich jak antagonisty histaminy (stosowane w alergiach), inhibitory pompy protonowej (używane w leczeniu choroby wrzodowej), metformina - lek stosowany w cukrzycy.

Objawy niedoboru witaminy B12

Niedobór witaminy B12 może prowadzić do objawów hematologicznych, gastroenetrologicznych i neurologicznych. Poza typowymi objawami anemii takimi jak osłabienie, zaburzenia koncentracji, bóle i zawroty głowy, duszności, kołatanie serca, bladość skóry i błon śluzowych pojawiają się objawy specyficzne dla niedoboru tej witaminy. Skóra ma odcień słomkowożółty, pojawiają się objawy ze strony układu pokarmowego takie jak biegunki, zaparcia, nudności, czasami utrata apetytu. Pacjenci mogą zgłaszać pieczenie i ból języka, który nasila się po spożyciu ostrych lub kwaśnych pokarmów. Język jest wygładzony, żywoczerwony i może dojść do zaniku brodawek smakowych, co powoduje utratę smaku. Grupa objawów neurologicznych jest bardzo szeroka. Długo trwający niedobór kobalaminy może powodować zwyrodnienia w obwodowym i ośrodkowym układzie nerwowym, wskutek zaburzeń syntezy choliny, która wchodzi w skład fosfolipidów budujących osłonki mielinowe nerwów. Obserwuje się mrowienie kończyn, zaburzenia czucia wibracji i ułożenia, niepewny chód, drętwienie kończyn. Ponadto u niektórych osób można zaobserwować zmiany w zachowaniu – drażliwość, upośledzenie pamięci, demencję.

W przypadku wystąpienia niedoboru witaminy B12 należy zgłosić się do lekarza w celu ustalenia przyczyny i dopasowania planu leczenia.

Nadmiar witaminy B12

Nadmiar witaminy B12 nie jest spotykany, ponieważ tak jak w przypadku wszystkich witamin rozpuszczalnych w wodzie, ich nadwyżka jest usuwana wraz z moczem. U niektórych osób, przy przyjmowaniu witaminy B12 w wysokich dawkach, obserwowano jedynie objawy uczuleniowe. Zbyt wysoki poziom witaminy B12 w organizmie może pojawić się w niektórych poważnych chorobach takich jak nowotwory hematologiczne, nowotwory złośliwe lite, choroby wątroby, ostra niewydolność nerek.

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B12

Zalecana dzienna dawka witaminy B12 dostarczana wraz z dietą wynosi:

• 0,4-0,5 mikrograma na dobę dla niemowląt
• 0,9-1,8 mikrograma na dobę dla dzieci
• 1,8-2,4 mikrograma na dobę dla młodzieży
• do 2,4 mikrograma na dobę dla osób dorosłych

Suplementy z witaminą B12

Stosowanie suplementów diety z witaminą B12 polecane jest dla osób ze stwierdzonym niedoborem witaminy B12. Mogą być również stosowane jako uzupełnienie diety dla osób wykluczających produkty pochodzenia zwierzęcego - wegan i wegetarian. Suplementy diety występują w formie tabletek, kapsułek oraz pastylek do ssania. Różne formy preparatów mają porównywalne wchłanianiem. Zawierają cyjanokobalaminę - syntetyczną formę witaminy B12.

Jak dawkować witaminę B12?

Zapotrzebowanie dobowe na witaminę B12 dla osób dorosłych wynosi do 2,4 mcg. Dawkowanie powinno być zależne od wyjściowego poziomu w surowicy krwi. Należy stosować się do zaleceń producenta. W przypadku silnych niedoborów zaleca się konsultację lekarską, w celu ustalenia przyczyny i planu leczenia.

Witamina B12 w zastrzykach

Gdy spożycie witaminy B12 w formie tabletek oraz wraz z dietą jest niewystarczające i wystąpią objawy niedoboru, lekarz może zlecić zastrzyki domięśniowe z witaminą B12. Zastrzyki wykonuje się początkowo z większą częstotliwością, a następnie raz na kilka tygodni aż do momentu prawidłowego poziomu witaminy B12 w surowicy i ustąpienia niedokrwistości.

Suplementacja witaminy B12 - przeciwwskazania

Przeciwwskazaniem do suplementacji jest nadwrażliwość na cyjanokobalaminę, kobalt lub którykolwiek składnik preparatu. Niektóre leki mogą wpływać na poziom witaminy B12, zmniejszając jej wchłanianie np. metformina, antagoniści receptora H2, inhibitory pompy protonowej czy chloramfenikol.

Jak zapobiec niedoborom witaminy B12?

Podstawową metodą zapobiegania niedoborom witaminy B12 jest stosowanie zróżnicowanej, zbalansowanej diety, zawierającej wszystkie grupy produktów spożywczych. Przy stosowaniu diety wegetariańskiej lub wegańskiej, istotne jest włączenie produktów fortyfikowanych witaminą B12, takich jak wzbogacane napoje roślinne i produkty zastępujące przetwory mleczne oraz stosowanie odpowiednio dobranej suplementacji.

Przypisy

1. Ciborowska, Helena; Rudnicka, Anna. Żywienie zdrowego i chorego człowieka.Red. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021.
2. Korycka-Wołowiec, Anna; Wołowiec, Dariusz; Hus, Iwona. Hematologia w gabinecie lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Red. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017
3. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna praktyczna, 2022.
4. Ostrowska L. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.
5. C. Langan, A. J. Goodbred, Vitamin B12 deficiency: recognition and management, „American Family Physician” 2017 (6).