Kortyzol (hormon stresu) - czym jest? Normy i objawy zbyt dużego kortyzolu. Jak badać kortyzol?

Czym jest kortyzol? Poznaj funkcje kortyzolu i jego wpływ na organizm!

Kortyzol jest organicznym związkiem chemicznym, który wytwarzany jest w ludzkim organizmie przez struktury kory nadnerczy (a dokładnie warstwę pasmowatą kory nadnerczy). Wpływ kortyzolu na organizm jest bardzo złożony - głównie w zakresie przemian metabolicznych, a w tym metabolizm glukozy, zatrzymywanie soli czy rozkład kwasów tłuszczowych. Z uwagi na funkcje kortyzolu oraz specyficzny mechanizm jego wydzielania, bywa nazywany również hormonem stresu. Zarówno niski, jak i wysoki poziom kortyzolu we krwi ma niekorzystny wpływ na organizm, powodując specyficzne symptomy oraz konkretne choroby - w tym chorobę Cushinga. Co powinno nas zaniepokoić i kiedy należy wykonać badanie poziomu kortyzolu? Jakie są przyczyny wysokiego kortyzolu oraz obniżenia jego zawartości w organizmie? W jaki sposób rozpoznać objawy niskiego poziomu kortyzolu? Poznaj najważniejsze informacje o tym specyficznym hormonie i jego oddziaływaniu na ludzki organizm!

Co to jest kortyzol i jak odbywa się jego produkcja?

Tak, jak zostało to wspomniane - kortyzol to „hormon stresu” (hormon steroidowy) i należy do grupy naturalnych glikokortykosteroidów. Jest produkowany - podobnie jak inne glikokortykosteroidy - pod wpływem wydzielania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), należącego z kolei do grupy kortykosteroidów. Poziom kortyzolu wzrasta na skutek sytuacji stresowych, takich jak stres psychiczny wywołany trudnymi wydarzeniami, ale również stres fizyczny (długotrwały lub ciężki wysiłek) czy nawet stres pojawiający się przy głodzeniu (zależnym lub niezależnym od woli danej osoby).

Wpływ kortyzolu na organizm

Wpływ kortyzolu na organizm oraz na przemiany metaboliczne jest bardzo szeroki i uwzględnia między innymi silne działanie przeciwzapalne (omawiany hormon bierze udział w odpowiedzi immunologicznej organizmu na obecność patogenów), a także regulacyjne w zakresie gospodarki cukrowej (w sytuacjach stresowych pośrednio wpływa na zwiększenie stężenia glukozy we krwi, by organizm miał skąd czerpać energię do reakcji na bodziec stresowy). Oprócz tego kortyzol przyczynia się do zatrzymywania się soli w organizmie, przyspieszania przemian kwasów tłuszczowych do ciał ketonowych oraz wpływa na gospodarkę białkową, co w ogólnym rozrachunku zwiększa odporność organizmu i jego wydolność podczas warunków stresu lub wysiłku fizycznego.

Warto również dodać, że kortyzol jest hormonem, którego stężenie we krwi zależne jest od rytmu dobowego - wzrasta bowiem w godzinach porannych, a jego najniższy poziom odnotowuje się okolicach północy. Ma to oczywiście związek z porami snu i czuwania oraz przystosowaniem organizmu do czasu aktywności i czasu spoczynku.

Objawy wysokiego poziomu kortyzolu we krwi i symptomy niskiego kortyzolu

Objawy podwyższonego i obniżonego kortyzolu we krwi są dość charakterystyczne - dzięki temu stosunkowo szybko można rozpoznać choroby i nieprawidłowości związane z tym hormonem. Oznaczenia poziomu dokonuje się na podstawie wyników badania krwi lub moczu (o czym piszemy poniżej). Symptomy wysokiego poziomu hormonu stresu we krwi to m.in.:

• spadek nastroju i sił witalnych, a nawet stany depresyjne i bezsenność (związana z zaburzeniem rytmu okołodobowego);
• zwiększenie poziomu glukozy we krwi, połączone również ze zwiększonym pragnieniem i częstym oddawaniem moczu (są to charakterystyczne objawy wysokiego poziomu kortyzolu, ale także początków cukrzycy typu II);
• zwiększone ciśnienie krwi (nadmiar kortyzolu we krwi doprowadza także do nadciśnienia tętniczego);
• nieregularne miesiączki u kobiet oraz zaburzenia libido - u kobiet i u mężczyzn (obniżenie libido);
• częste infekcje, zakażenia wirusowe i bakteryjne, związane z obniżonym poziomem odporności;
• symptomy charakterystyczne dla zespołu Cushinga, a w tym: specyficzny rozkład tkanki tłuszczowej, odkładającej się w górnych partiach ciała (także na karku, co określane jest jako „bawoli kark”), ścieńczenie skóry i jej uwrażliwienie, wystąpienie trądziku, pojawienie się czerwonych rozstępów (zwłaszcza na brzuchu i biodrach), zanik tkanki mięśniowej i połączone z tym faktem osłabienie organizmu oraz niechęć do ćwiczeń fizycznych.

Charakterystyczne objawy niskiego poziomu kortyzolu we krwi to z kolei:

• podatność na zdenerwowanie w sytuacjach stresowych (niska tolerancja na stres);
• obniżone ciśnienie krwi, uczucie osłabienia i niemocy, incydentalne omdlenia;
• uczucie ciągłego zmęczenia, niechęć i niska tolerancja wysiłku fizycznego;
• częste biegunki, zwiększona chęć na słone jedzenie.

Nadmiar kortyzolu i obniżony kortyzol - przyczyny zjawiska

Wśród przyczyn wysokiego kortyzolu wyróżnia się najczęściej przewlekły stres (połączony ze zwiększonym wysiłkiem umysłowym lub fizycznym oraz z niedoborami snu, co wpływa na poziom stresu). Zbyt wysoki poziom kortyzolu w organizmie obserwuje się także na skutek pojawienia się chorób nowotworowych, a w tym: gruczolaka przysadki, raka płuc lub raka tarczycy, a także guza nadnerczy (guzy te wydzielają hormon ACTH - wspomniany wcześniej hormon adrenokortykotropowy pochodz przysadki mózgowej, którego zwiększone stężenie przekłada się bezpośrednio na podwyższony poziom kortyzolu). Oprócz tego wysoki kortyzol pojawia się w długotrwałym leczeniu kortykosteroidami.

Zmniejszony poziom kortyzolu (niskie stężenie kortyzolu we krwi) obserwuje się z kolei na skutek niedoczynności kory nadnerczy w przebiegu chory Addisona, która występuje w wyniku specyficznej reakcji autoimmunologicznej, połączonej z zaburzeniem wydzielania kortyzolu.

Badanie poziomu kortyzolu we krwi - jak wygląda i kiedy należy je wykonać?

Badanie kortyzolu (onaczenie jego ilości w organizmie) mogą zlecić lekarze różnych specjalizacji, w zależności od podejrzewanych chorób lub zaburzeń. Wskazaniami do badania są z pewnością objawy wymienione powyżej, utrudniające codzienne funkcjonowanie. Sposoby badania poziomu kortyzolu są różne - można wykonać badanie krwi lub badanie z moczu, aby uwidocznić dobowe wahania kortyzolu we krwi. Badanie należy wykonać zgodnie z zaleceniami lekarza i standardami obowiązującymi w diagnostyce. Niemniej, normy kortyzolu wynoszą od 7 do 25 µg/dl w pomiarze porannym oraz od 2 do 9 µg/dl w pomiarze wieczornym. Cena badania waha się od 30 do nawet 80 lub 100 złotych (w zależności od wybranego laboratorium, w którym następuje badanie stężenia kortyzolu we krwi). O zasadach przygotowania do badania powinien poinformować pacjenta lekarz lub osoba wykonująca badanie (reguły są bowiem inne dla badania moczu oraz krwi).

Źródła:

1. Lek. P. Herman, Kortyzol - norma, powyżej i poniżej normy, objawy, badanie [w:] Medycyna Praktyczna, 10.04.2014
2. W. Zgliczyński, Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu choroby Cushinga [w:] Borgis - Postępy Nauk Medycznych 2/2008
3. Lek. A. Pokrzywa, dr n. med. M. Kusz, dr n. med. U. Ambroziak, Standardy leczenia niewydolności kory nadnerczy [w:] Medycyna Po Dyplomie 02/2018
4. A. Brzeska i wsp., Zależność zaburzeń metabolicznych oraz dobowego rytmu ciśnienia od porannego stężenia kortyzolu w surowicy u chorych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym [w:] Nadciśnienie tętnicze 4/2011 (tom 15)