Rak szyjki macicy – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie i profilaktyka raka szyjki macicy

Czym jest nowotwór szyjki macicy?

Rak szyjki macicy jest nowotworem złośliwym narządu rodnego kobiety. Rozwija się w szyjce macicy. Jest czwartym co do częstości występowania nowotworem u kobiet w ujęciu ogólnoświatowym. Szczyt zachorowań przypada na 50-60 rok życia. Główną przyczyną zachorowania na raka szyjki macicy jest zakażenie wirusem HPV typu 16 i 18.

Jakie choroby powoduje zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (wirus HPV)?

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, Human papilloma virus), w zależności od typu, może powodować różne schorzenia - wirusowe zmiany skórne (brodawki zwykłe, płaskie, stóp, płciowe), a także śródnabłonkową neoplazję narządów płciowych, raka kolczystokomórkowego czy raka szyjki macicy. Spośród około 150 typów wirusa HPV, w granicach 40 z nich zakaża błony śluzowe i skórę narządów płciowych. Mogą wywoływać zarówno zmiany łagodne takie jak np. brodawki płciowe, jak i zmiany przednowotworowe, określane jako śródnabłonkowa neoplazja. Typ HPV-16 oraz HPV-18 odpowiedzialne są za około 99,9% zmian w obrębie szyjki macicy, 85% okolicy odbytu, 50-70% sromu, 50% pochwy i 50% prącia. Związane są również z rozwojem 30-40% raków głowy i szyi, w tym gardła, krtani, migdałków oraz górnego odcinka przełyku.

Dysplazja szyjki macicy - stopnie zaawansowania

Stopień przebudowy i destrukcji szyjki macicy ocenia się w skali CIN (ang. Cervical Intraepithelial Neoplasia):

• CIN I – dysplazja małego stopnia
• CIN II – dysplazja średniego stopnia
• CIN III – dysplazja dużego stopnia / rak przedinwazyjny
• Carcinoma in situ – rak inwazyjny

Objawy raka szyjki macicy

W wczesnym etapie rozwoju raka szyjki macicy zazwyczaj nie są obecne żadne charakterystyczne objawy. Wraz z rozwojem choroby mogą wystąpić krwawienia pomiędzy miesiączkami, plamienia, krwawienie z pochwy po stosunku płciowym, upławy, bolesne parcie na mocz i stolec. W zaawansowanym stadium może się pojawić ból w okolicy podbrzusza i miednicy, obrzęk kończyn dolnych, zatrzymanie moczu, krwawienia z odbytu, częste infekcje układu moczowego. Może dawać przerzuty do innych narządów.

Czynniki ryzyka raka szyjki macicy

Ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy jest wyższe, jeśli wystąpiło:

• zakażenie wirusem HPV
• stany zapalne narządów płciowych
• zakażenie wirusem HIV
• wczesne rozpoczęcie współżycia seksualnego
• duża liczba partnerów seksualnych
• współżycie z mężczyzną, który miał wcześniej wiele partnerek seksualnych
• palenie papierosów
• nieodpowiednia dieta uboga w warzywa i owoce
• nadwaga i otyłość
• niski status społeczno-ekonomiczny
• duża liczba porodów (ponad 5)
• dysplazja szyjki macicy
• zakażenie chlamydią, rzeżączką, wirusem cytomegalii
• wieloletnie stosowanie środków antykoncepcyjnych

Diagnostyka raka szyjki macicy

Rozpoznanie ustala się na podstawie badania histologicznego. Pobierany jest wycinek z podejrzanej tkanki. W przypadku dodatniego wyniku badania, stopień zaawansowania choroby ocenia się na podstawie badań dodatkowych np. tomografii komputerowej lub MRI jamy brzusznej i miednicy.

Leczenie raka szyjki macicy

Metoda leczenia zależy od stadium zaawansowania nowotworu, chęci posiadania potomstwa i stanu ogólnego pacjentki. Najlepsze wyniki terapeutyczne uzyskuje się dzięki operacji - usunięcie szyjki macicy i węzłów chłonnych miednicy (czasami konieczne jest radykalne wycięcie macicy z usunięciem otaczających ją tkanek). Jako leczenie uzupełniające po zabiegu chirurgicznym wykorzystywana jest radioterapia (w obszarze miednicy mniejszej) w połączeniu z chemioterapią.

Rak szyjki macicy - rokowania

W Polsce odsetek 5-letnich przeżyć, czyli procent pacjentek, które po zdiagnozowaniu nowotworu przeżyły dłużej niż 5 lat, wynosi około 55% i jest jednym z najniższych w Europie. Rozpoznanie raka szyjki macicy we wczesnym stadium (1 stopień) daje wyższe szanse na wyleczenie - od 55 do 95%.

Profilaktyka raka szyjki macicy

Wtórną metodą profilaktyki raka szyjki macicy są regularne badania ginekologiczne - badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy i zakażeniu HPV. Badanie cytologiczne umożliwia wykrycie zmian przedrakowych oraz wczesnych postaci raka szyjki macicy. Wymaz pobierany jest z przejścia nabłonka gruczołowego wyściełającego kanał szyjki macicy w nabłonek wielowarstwowy płaski w części pochwowej szyjki macicy za pomocą małej szczoteczki. Specjalną szczoteczką lub szpatułką wykonuje się rozmazy, które po odpowiednim zabarwieniu są oceniane w mikroskopie. Według zaleceń badania przesiewowe powinny rozpocząć kobiety w wieku 25 i wykonywać je co 3 lata, aż do osiągnięcia 59 roku życia.

W ranach profilaktyki pierwotnej ważne jest także unikanie czynników ryzyka: utrzymywanie prawidłowej masy ciała, stosowanie zdrowej, zbilansowanej diety, niepalenie papierosów, właściwy poziom higieny osobistej. W celu ochrony przed zakażeniem wirusem HPV należy unikać kontaktów seksualnych z mężczyznami, którzy mieli lub mają wiele partnerek seksualnych. Podczas stosunku powinno się używać prezerwatywy. Dostępna jest także szczepionka przeciwko HPV, która zmniejsza ryzyko infekcji tym wirusem o około 75%.

Coraz więcej badań wskazuje, że dysbioza dróg rodnych, w szczególności zbyt mało bakterii z rodziny Lactobacillus spp. mogą odgrywać aktywną rolę w rozwoju i/lub progresji zakażenia HPV i śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy (CIN), a w rezultacie raka szyjki macicy. Aby zapobiegać zawracającym stanom zapalnym dróg rodnych warto pamiętać o odpowiedniej higienie, zdrowej diecie i w razie potrzeby - probiotykach ginekologicznych.

Rak szyjki macicy najczęściej zadawane pytania:

Czy rak macicy jest dziedziczny? Nie. Rak szyjki macicy nie jest dziedziczony z pokolenia na pokolenie i nie stwierdza się rodzinnej predyspozycji do jego występowania.

Czy rak macicy jest uleczalny? Tak. Leczenie większości przypadków raka szyjki macicy kończy się powodzeniem. Wczesny rak szyjki macicy ma najlepsze rokowanie. Z tego powodu w Polsce jest program profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy. Każda ubezpieczona kobieta w wieku 25-59 lat może co 3 lata wykonać darmową cytologię.

Czy rak macicy boli? To zależy od zaawansowania raka szyjki macicy. Przez bardzo długi czas nie pojawiają się żadne dolegliwości bólowe.

Czy rak macicy jest groźny? Oczywiście. Tak jak każdy nowotwór złośliwy, jest to groźna choroba, która nieleczona doprowadzi do śmierci.

Czy rak macicy daje przerzuty? Tak. Jest to nowotwór złośliwy, który w wysokim stadium zaawansowania może dawać przerzuty odległe oraz naciekać okoliczne narządy.

Przypisy

1. Nowicki R. Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.
2. Majewski, S. Dermatozy i zakażenia okolic zewnętrznych narządów płciowych. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.
3. Gajewskie P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
4. Buskwofie, Ama, Gizelka David-West, and Camille A. Clare. "A review of cervical cancer: incidence and disparities."Journal of the National Medical Association 112.2 (2020): 229-232.
5. Kyrgiou, Maria, and Anna-Barbara Moscicki. "Vaginal microbiome and cervical cancer." Seminars in Cancer Biology. Academic Press, 2022.
6. Wu, Ming, et al. "Disturbances of Vaginal Microbiome Composition in Human Papillomavirus Infection and Cervical Carcinogenesis: A Qualitative Systematic Review." Frontiers in Oncology 12 (2022).