HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) - objawy, fazy zakażenia. Wirus HPV a rak szyjki macicy

HPV, czyli wirus brodawczaka ludzkiego, jest patogenem, który może powodować wiele różnych schorzeń, w zależności od jego podtypu. Wirus HPV może być odpowiedzialny za rozwój zwykłych kurzajek, ale także zmian w obrębie narządów płciowych. Do zakażenia podtypem HPV-16 lub HPV-18 dochodzi poprzez kontakt seksualny. Rozwijająca się infekcja może doprowadzić do nowotworów, w tym, o czym wie najwięcej osób, raka szyjki macicy. Jak uniknąć zakażenia HPV i co zrobić w razie jego wystąpienia?

Zakażenie wirusem HPV – co powoduje zakażenie?

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV, Human papilloma virus), w zależności od typu, może powodować różne schodzenia, między innymi:

• Brodawki zwykłe
• Brodawki płaskie
• Brodawki stóp
• Kłykciny kończyste (brodawki płciowe)
• Śródnabłonkowa neoplazja narządów płciowych
• Rak szyjki macicy
• Rak kolczystkokomórkowy i choroba Bowena
• Choroba Hecka

Wirus brodawczaka ludzkiego – objawy zakażenia

Jakie są objawy zakażenia wirusem HPV? Zakażenia skóry i błon śluzowych (podtypy niegenitalne) objawia się poprzez powstanie cielistych grudek, mniej lub bardziej wypukłych. Mogą to być:

• Brodawki zwykłe – grudki o nierównej powierzchni i szarubrunatnej lub cielistej barwie. Mają wielkość od kilku do kilkunastu milimetrów. Najczęściej występują mnogo. Najczęściej zlokalizowane są na palcach rąk oraz przy płytce paznokcia. Mogą się rozsiewać na twarz, łokcie, kolana. Rzadko powodują dolegliwości bólowe
• Brodawki podeszwowe – występujące od spodu stopy mają szorstką powierzchnię, otoczoną rogowym kołnierzem. Jeśli występują mnogo, mogą powodować dolegliwości bólowe
• Brodawki nitkowate – występują na twarzy. Są cienkie i nitkowate
• Brodawki płaskie mają postać małych grudek, wyniosłych nad powierzchnię skóry, niewiele różniących się od niej kolorem. Zazwyczaj układają się w linie w miejscu zadrapania. Mogą ulegać znacznemu rozsiewowi.
• Brodawki płciowe – przyjmują postać kalafiorowatych zmian pojawiających się w obrębie narządów płciowych. Mogą być czerwone lub z cechami hiperpigmentacji. Zakażeniu może towarzyszyć świąd, pieczenie, ropne upławy.

Wirus HPV – jak dochodzi do zakażenia?

Do zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (podtypy genitalne) dochodzi drogą kontaktów seksualnych, wewnątrzmaciczną (wertykalną), okołoporodową, a także poprzez palce rąk. Przeniesienie wirusa poprzez niektóre przedmioty jest możliwe, jednak zdarza się bardzo rzadko. Zakażenia HPV są bardzo częste, jednak większość z nich ulega samoistnej regresji. Jeśli zakażenie utrzymuje się przez dłuższy czas, wtedy pojawiają się zmiany skórne.

Do zakażenia podtypami wywołującymi kurzajki najłatwiej się zarazić w miejscach, gdzie chodzi się boso i uczęszczają tam inni ludzie np. basen, prysznic publiczny, sauna. Do infekcji dochodzi, gdy skóra jest popękana, skaleczona lub w inny sposób uszkodzona. Ponadto, do zakażenia może również dojść w zakładzie kosmetycznym, jeśli kosmetyczka używa przyrządów, które nie zostały odpowiednio zdezynfekowane. Zwiększone ryzyko zachorowania mają osoby z obniżoną odpornością, dzieci oraz osoby starsze.

HPV – fazy zakażenia w raku szyjki macicy

Wyróżnia się trzy fazy zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego:

1. Utajoną
2. Subkliniczną
3. Kliniczną

Początkowo, zakażenie szyjki macicy przebiega w fazie utajonej. Wynik badania cytologicznego oraz kolposkopowy jest prawidłowy, mimo toczącej się infekcji. Jej wykrycie możliwe jest jedynie po przeprowadzeniu badania wirusologicznego. W fazie subklinicznej, zaczynają pojawiać się objawy ogólne, które początkowo mogą nie być kojarzone z rozwojem nowotworu. Występują zakażenia bakteryjne i grzybicze w obrębie narządów płciowych. W cytologii oraz obrazie kolposkopowym widać nieprawidłowości. W miarę rozwoju zakażenia, w fazie klinicznej infekcja jest już pełnoobjawowa. Zmiany pojawiają się na zewnątrz i w środku szyjki macicy. Mogą doprowadzić do powstania nowotworu. Stopień przebudowy i destrukcji szyjki macicy ocenia się w skali CIN (Cervical Intraepithelial Neoplasia):

• CIN I – dysplazja małego stopnia
• CIN II – dysplazja średniego stopnia
• CIN III – dysplazja dużego stopnia / nowotwór przedinwazyjny
• Carcinoma in situ – rak inwazyjny

Wirus HPV a płodność

Zakażenia genitalnymi typami HPV mogą negatywnie wpływać na płodność. U mężczyzn, zakażenie może istotnie wpływać na parametry nasienia, w szczególności na ruchliwość plemników.

Zmiany wywołane przez genitalne typy wirusów HPV

Wirus brodawczaka ludzkiego, w zależności od rodzaju, może wywoływać różne zmiany skórne, w tym o podłożu nowotworowym. Wśród typów onkogennych wyróżnia się HPV-16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 66, 69, 73, 82 i inne. Powodują one raka szyjki macicy, okolicy anogenitalnej, część raków głowy i szyi, a także zmiany typu śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy, pochwy, sromu, prącia, odbytu. Typy nieoknogenne wirusa HPV, czyli niepowodujące zmian nowotworowych, to między innymi HPV-6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 70, 72, 81. Zakażenie tymi podtypami prowadzi do pojawienia się kłykcin kończystych (brodawki płciowe), kłykcin gigantycznych Buschkego-Löwsteina oraz brodawczaków krtani.

Wirus HPV a rak szyjki macicy

Spośród około 150 typów wirusa HPV, około 40 z nich preferencyjnie zakaża błony śluzowe i skórę narządów płciowych. Mogą wywoływać zarówno zmiany łagodne takie jak np. brodawki płciowe, jak i zmiany przednowotworowe w okolicy sromu, odbytu, pochwy, prącia. Zmiany te określane są jako śródnabłonkowa neoplazja. Typ HPV-16 oraz HPV-18 odpowiedzialne są za około 99,9% zmian w obrębie szyjki macicy, 85% okolicy odbytu, 50-70% sromu, 50% pochwy i 50% prącia. Związane są również z patogenezą 30-40% raków głowy i szyi, w tym gardła, krtani, migdałków oraz górnego odcinka przełyku.

Diagnostyka zakażeń HPV a rak szyjki macicy

Wykrywanie onkogennych typów HPV wykonuje się w kontekście skriningu raka szyjki macicy. Badania takie kobiety powinny wykonywać regularnie. Diagnozę stawia się na podstawie objawów klinicznych, popartych badaniem cytologicznym oraz kolposkopowym. Czasami wykonuje się także testy PCR, w celu wykrycia DNA wirusa. Wśród wskazań do wykonania badań w kierunku wymienia się nawracające stany zapalne dróg rodnych, przebyte leczenie dysplazji szyjki macicy lub raka szyjki macicy, niepokojące wyniki cytologii, ciąża, profilaktyka nowotworowa.

Leczenie zakażenia HPV

Zmiany powstałe w wyniku kontaktu z wirusem brodawczaka ludzkiego często ulegają samoczynnej remisji. Wśród metod leczenia zakażeń przetrwałych wymienia się kriokoagulację, waporyzację laserem CO2, wycięcie zmiany pętlą elektryczną o wysokiej częstotliwości. W przypadku rozwoju nowotworu szyjki macicy, w zależności od jego zaawansowania, lekarz może podjąć decyzję o częściowym lub całkowitym wycięciu macicy w skojarzeniu z chemioterapią i/lub radioterapią.

HPV w ciąży - zagrożenia dla noworodka

Do większości zakażeń genitalnymi typami HPV dochodzi jeszcze przed zajściem w ciążę. Chora kobieta może być źródłem zakażenia dla płodu. Do infekcji może dojść zarówno drogą wstępującą w okresie ciąży, jak również podczas porodu. Zakażenie u noworodka może prowadzić do poważnych powikłań: kłykciny okolic zewnętrznych narządów płciowych, zmiany w obrębie spojówek oka, brodawczakowatość krtani.

Profilaktyka zakażeń HPV

W celu zmniejszenia ryzyka zakażenia genitalnymi typami HPV do podstawowych czynności należy:

• Stałe i prawidłowe stosowanie prezerwatywy
• Ograniczenie liczny partnerów/partnerek seksualnych
• Szczepienia przeciwko HPV

Przypisy:

1. Nowicki R. Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.
2. Majewski, S. Dermatozy i zakażenia okolic zewnętrznych narządów płciowych. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.