Szczepionka na HPV. Czy szczepionka przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego chroni przed rakiem szyjki macicy? Refundacja szczepionki przeciw HPV

Szczepionka na HPV - skuteczność, bezpieczeństwo, schemat szczepienia na HPV i refundacja szczepionki

HPV (human papilloma virus) to wirus brodawczaka ludzkiego, który przenosi się drogą płciową. Niektóre jego typy przyczyniają się do powstawania charakterystycznych zmian skórnych – w tym kłykcin kończystych, brodawek i kurzajek. Inne z kolej mogą działać onkogennie, zwiększając ryzyko rozwoju raka szyjki macicy i innych nowotworów. Na szczęście istnieje kilka sposobów na zapobieganie zakażeniu HPV, wśród których - oprócz ostrożnych kontaktów seksualnych - wyróżnić można szczepienie na HPV. Jakie są zalecenia do podania szczepionki i kiedy najlepiej ją przyjąć? Czy szczepienie przeciwko HPV jest refundowane? Jakie rodzaje szczepionki są dostępne dla dzieci i dorosłych? Poznaj najważniejsze informacje o tej metodzie profilaktyki raka szyjki macicy i innych nowotworów narządów płciowych u kobiet i u mężczyzn!

HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) - czym jest i jak dochodzi do zakażenia HPV?

HPV to wirus należący do rodziny papillomawirusów. Wyróżnia się 120 typów HPV, spośród których część jest zdolna do inicjowania procesu nowotworowego – czyli do stymulacji namnażania się komórek rakowych w konkretnych tkankach i narządach. W kontekście HPV najczęściej mówi się o ograniczeniu ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy, choć niewiele osób wie, że wirus ten może przyczyniać się także (u osób zakażonych) do rozwoju na raka gardła, raka prącia czy raka sromu bądź pochwy.

Transmisja wirusa HPV w większości przypadków następuje na skutek kontaktów seksualnych. Mogą być to zbliżenia o klasycznym przebiegu (genitalnym), ale również stosunki genitalno-oralne czy petting z zakażonym partnerem (uwzględniający pieszczoty stref intymnych rękoma). Co istotne – zakażeniu mogą ulec również dzieci podczas porodu (jeśli matka jest nosicielką wirusa) lub w trakcie wspólnej kąpieli z zarażonym rodzicem.

Tak naprawdę zakażona może być każda osoba, która choć raz w swoim życiu miała kontakty seksualne z innym partnerem. Wirus HPV jest niestety powszechny w społeczeństwie – szacuje się, że w ciągu całego życia pojawia się u 80-90% osób aktywnych seksualnie.

Szczepienie przeciw HPV - jak działa? Rodzaje szczepionki na wirus HPV

Szczepionki na HPV zawierają inaktywowanego wirusa (a raczej jedynie jego fragmenty, rozpoznawalne dla układu odpornościowego - w tym konkretne antygeny) – są więc określane jako „szczepionki martwe” lub też „szczepionki zabite”. Dzięki ich zastosowaniu organizm może „zapoznać się” z charakterystycznymi komórkami wirusa i wytworzyć na niego odporność, w efekcie czego podczas kontaktu z nosicielem osoba zaszczepiona będzie chroniona przed zarażeniem.

Obecnie w Polsce dostępne są 3 rodzaje szczepionek na HPV, spośród których wyróżniamy następujące preparaty:

•  szczepionka 2-walentna, czyli uodparniająca organizm na 2 typy wirusa HPV – HPV-16 oraz HPV-18. Są to typy najbardziej onkogenne. Szacuje się, że odpowiadają one za 70 do nawet 80% przypadków nowotworów o podłożu związanym z zakażeniem HPV;
•  szczepionka 4-walentna, chroniąca przed 4 typami wirusa – dwoma onkogennymi (wspomniane powyżej HPV 16 i 18) oraz dwoma przyczyniającymi się do powstawania brodawek płciowych (kłykcin kończystych) – HPV-6 i HPV-11;
•  szczepionka 9-walentna, dająca odporność na aż 9 typów HPV – siedem rakotwórczym (HPV-16 i 18, ale również HPV-31, 33, 45, 52, 58) i dwa wywołujące brodawki (HPV-6 i 11).

Szczepienie przeciwko HPV - kiedy najlepiej się zaszczepić? Refundacja szczepionki przeciwko HPV

Szczepienie HPV jest najlepszą metodą profilaktyki zakażenia wirusem, jeśli zostanie podane pacjentowi przed podjęciem jakiejkolwiek aktywności seksualnej. W praktyce oznacza to, że optymalny wiek szczepienia to wiek nastoletni – pomiędzy 12 a 13 rokiem życia.

W Polsce, od 1 czerwca 2023 roku, Ministerstwo Zdrowia wprowadziło refundację szczepień na HPV dla określonych grup. Szczepienia te są dobrowolne (nieobowiązkowe), a ich realizacja przebiega z wykorzystaniem dwóch preparatów (Cervarix oraz Gardasil 9). O wyborze konkretnej szczepionki decyduje rodzic pacjenta. Dla kogo więc szczepienia są refundowane? Program szczepień przeciw HPV dedykowany jest dziewczętom i chłopcom w wieku 12 i 13 lat (do daty 14 urodzin), ubezpieczonym w NFZ. Co istotne – od 1 września 2023 roku preparat Cervarix jest również refundowany dla dzieci do 18 roku życia, ponieważ wszedł na listę leków refundowanych dla dzieci i seniorów.

Osoby, które nie mają ubezpieczenia zdrowotnego w ramach NFZ lub są starsze niż pacjenci z przewidzianą refundacją, mogą zaszczepić się w państwowych placówkach, przy czym po uzyskaniu recepty muszą zakupić szczepionkę samodzielnie.

Ponieważ już po rozpoczęciu kontaktów seksualnych istnieje ryzyko ekspozycji na wirusa HPV, szczepienia w starszym wieku są mniej skuteczne. Nie oznacza to jednak, że nie warto się szczepić. Przed podjęciem decyzji o przyjęciu szczepionki najlepiej będzie jednak zrobić badanie w kierunku nosicielstwa wirusa HPV, a dopiero później poddać się szczepieniu.

Szczepionki przeciw HPV - bezpieczne i dobrze tolerowana. Jakie są przeciwwskazania?

Szczepionki na HPV są bezpieczne i skuteczne - fragmenty wirusa w nich zawarte nie są w stanie wywołać objawów chorobowych, natomiast sama ich obecność zdecydowanie pozwala na wykształcenie odporności na konkretne typy HPV. Szczepienie zwykle nie powoduje żadnych skutków ubocznych. W rzadkich przypadkach u pacjentów obserwowano ból w miejscu wkłucia, niewielki obrzęk, bóle głowy czy stan podgorączkowy. Młodzi nastolatkowie, w wieku 12-13 lat, często reagują emocjonalnie i stresowo na sam fakt wykonania zastrzyku (zdarzają się w związku z tym skoki ciśnienia czy nawet omdlenia). Przez wzgląd na bezpieczeństwo młodego pacjenta (zwłaszcza przy emocjonalnej reakcji dziecka na szczepienie), członek personelu medycznego wykonujący zastrzyk najczęściej prosi rodzica o pozostanie z młodym pacjentem na terenie przychodni do 15 minut od wykonania wkłucia.

Do przeciwwskazań do wykonywania szczepienia na HPV zalicza się przede wszystkim aktywną infekcję wirusową (grypę, przeziębienie, COVID-19 i inne). Szczepić nie powinno się również kobiet w ciąży. Dodatkowo przeciwwskazaniem jest uczulenie na którykolwiek ze składników preparatu. Jeśli po podaniu pierwszej dawki szczepionki wystąpią objawy alergii, wówczas należy zrezygnować z dokończenia cyklu szczepienia (podawania kolejnych dawek).

Schemat szczepienia przeciwko wirusowi HPV

Schemat szczepienia na HPV obejmuje:

• u pacjentów poniżej 15 roku życia przyjęcie 2 dawek szczepionki w odstępie od 6 do 12 miesięcy;
• u pacjentów powyżej 15 roku życia przyjęcie 3 dawek szczepionki, przy czym druga dawka musi być podana od 1 do 2 miesięcy od podania pierwszej, a trzecia dawka - 6 miesięcy po pierwszej.

Zaleca się wykonywanie całego schematu szczepienia tym samym preparatem.

Źródła:

1. Dr hab. med. E. Kuchar, Szczepienie przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) – czy jest skuteczne i bezpieczne? [w:] Medycyna Praktyczna, 02.10.2023
2. Dr n. med. D. Zarebska-Michaluk, Szczepienie przeciwko HPV – informacje praktyczne [w:] Monografie po Dyplomie 02/2020
3. M. Wysocka, Szczepionka przeciw HPV. Czy dorośli tez skorzystają? [w:] zdrowie.pap.pl, dostęp: 22.11.2023
4. J. Kotarski, A. Basta, R. Dębski, A. Karowicz-Bilińska, T. Niemiec, E. Nowak-Markwitz i inni, Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące szczepienia przeciwko zakażeniom HPV[w:] Ginekologia Polska 2/2009
5. A. Szafrańska-Barańska, Dobry wybór. Program pierwotnej profilaktyki raka szyjki macicy [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2015, tom 9, nr 2