Szczepienia przed podróżą do krajów tropikalnych - zalecane i obowiązkowe

Szczepienia zalecane i obowiązkowe przed podróżą poza Europę

Planujesz wyjazd w „ciepłe kraje”, poza Europę? A może wybierasz się w podróż służbową na inny kontynent lub chcesz spędzić swój urlop w Afryce czy Azji? Niezależnie od powodu i przyczyn podróży, warto - a w niektórych przypadkach nawet trzeba - zainteresować się zakresem szczepień na choroby tropikalne, które występują na określonych obszarach w sposób endemiczny (a więc charakterystyczny jedynie dla danego kontynentu, kraju lub regionu). Niektóre ze szczepień są obowiązkowe, inne - zalecane, jednak przed takim wyjazdem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem medycyny pracy, który pomoże turyście przejść cały proces - od doboru konkretnych szczepionek, poprzez ich wykonanie, aż po - w razie potrzeby - weryfikację poziomu przeciwciał na daną chorobę jeszcze przed opuszczeniem kraju. Jakie szczepienia na choroby tropikalne są więc konieczne przed podróżą? Gdzie je wykonać i czym jest Międzynarodowa Książeczka Szczepień? Poznaj odpowiedzi na te pytania i zaplanuj wakacje lub podróż bez obaw o niebezpieczne zakażenie!

Szczepienia na choroby tropikalne jako forma profilaktyki przed podróżą do Azji, Ameryki Południowej i Afryki

Szczepienia ochronne to jeden z najlepszych sposobów do zabezpieczenia organizmu na wypadek kontaktu ze źródłem wirusa - inną osobą lub zwierzęciem, będącym rezerwuarem patogenów (co najczęściej ma miejsce w przypadku owadów lub gryzoni). Oczywiście do zarażenia może dojść także drogą kropelkową czy przez spożycie zanieczyszczonych pokarmów lub napojów - w każdym z tych przypadków prawdopodobieństwo zachorowania będzie jednak zminimalizowane, jeśli poddamy się odpowiednim szczepieniom i uzyskamy odporność na długi czas.

Warto tutaj dodać, że zagraniczne wyprawy poza Europę są szczególnie niebezpieczne dla obywateli naszego kontynentu z uwagi na endemiczność niektórych chorób, czyli charakterystykę ich występowania dla danego regionu. Osoba spoza Afryki, Azji czy Ameryki Południowej nie jest bowiem w stanie naturalnie nabyć odporności na zakażenie patogenami właściwymi dla obcego kraju. Oprócz tego turyści nie zawsze są świadomi zagrożeń, działań profilaktycznych i zwyczajów tubylców, dlatego ryzyko zakażenia dla przyjezdnych jest wyższe. Gdzie się zaszczepić przed podróżą i jakie szczepionki będą wskazane właśnie dla nas - wśród preparatów obowiązkowych i zalecanych? O tym poniżej.

Obowiązkowe szczepienia przed podróżą poza Europę (m.in. szczepienie przeciwko żółtej gorączce)

Warto od razu zaznaczyć, że obowiązkowe szczepienia przed podróżą - na choroby tropikalne i nie tylko - są kwestią dość relatywną. Przed udaniem się do części krajów tropikalnych należy dokładnie sprawdzić wytyczne dotyczące zalecanych i obowiązkowych szczepień, jakie wymagają od podróżnych władze danego kraju (takie informacje są publikowane na stronach rządowych państwa będącego naszą destynacją, a także na stronach Polskiego Inspektoratu Sanitarnego). Innym wyjściem będzie wizyta w najbliższym punkcie szczepień lub u lekarza medycyny podróży, który musi mieć aktualną wiedzę dotyczącą sytuacji epidemiologicznej w danym kraju oraz wymogów co do skutecznych form profilaktyki i przeciwdziałania zakażeniom chorobami tropikalnymi.

Generalnie jedynym szczepieniem obowiązkowym, którego dowód należy przedstawić przed wjazdem do konkretnych krajów Afryki i Ameryki Południowej oraz Azji (Benin, Burkina Faso, Etiopia, Ghana, Kamerun, Kongo, Liberia, Mali, Niger, Nigerią, Republika Środkowoafrykańska, Senegal, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Demokratyczna Republika Konga, Zanzibar w Afryce; Jemen w Azji; Gujana Francuska i Brazylia w Ameryce Południowej) jest szczepionka przeciw żółtej gorączce (określanej potocznie mianem żółtej febry). Jest to wskazanie zgodne z Międzynarodowymi Przepisami Zdrowotnymi i oznacza to, że brak takiego szczepienia lub brak możliwości jego weryfikacji na granicy może skutkować różnymi konsekwencjami, a w tym:

• odmową wjazdu na teren kraju, w którym występuje wymóg szczepienia;
• przymusową kwarantanną w obiekcie wskazanym przez przedstawicielstwo danego kraju;
• przymusowym szczepieniem, wykonywanym na granicy państw.

Oprócz żółtej febry, informacje dotyczące obowiązkowych szczepień na choroby tropikalne należy weryfikować w wymienionych powyżej źródłach. Niekiedy zdarza się, że konkretne szczepienie jest wymagane, by później - na kilka miesięcy - zniknąć z listy szczepień obowiązkowych i po jakimś czasie znów na nią powrócić. Tego typu zmiany są ściśle powiązane ze zmianami liczby zakażeń konkretnym wirusem oraz z sytuacją epidemiologiczną na danym obszarze czy w konkretnym państwie. Podobne okoliczności mogliśmy obserwować podczas pandemii koronawirusa, gdy niektóre kraje znosiły obostrzenia i wymóg szczepień ochronnych, a inne - nadal wymagały potwierdzenia szczepienia przed wjazdem na swoje terytorium, dlatego każdorazowo należy sprawdzić zalecenia dotyczące szczepień czy obostrzeń.

Zalecane szczepienia przed podróżą poza Europę - do Azji, Afryki i Ameryki Południowej (szczepienia przeciw zakażeniom meningokokowym i inne)

Oprócz szczepień obowiązkowych (na podstawie Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych), wyróżnia się także szczepienia zalecane dla podróżujących (opracowane na podstawie własnego prawa wizowego poszczególnych państw) - zwłaszcza udających się poza kraje Europy, gdzie zagrożenie epidemiologiczne jest zupełnie inne, niż w krajach starego kontynentu. Wśród takich szczepień można wyróżnić:

• szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B (WZW A I WZW B);
• szczepienia przeciwko zakażeniom meningokokowym;
• szczepienia przeciw durowi brzusznemu, błonicy;
• szczepienia przeciwko tężcowi
• szczepienie przeciwko wściekliźnie;
• szczepionki przeciwko malarii;
• szczepienie przeciwko japońskiemu zapaleniu mózgu.

Wszystkie wymienione powyżej szczepienia - ich wykonanie, odstępy pomiędzy dawkami, kontrolę poszczepienną - należy skonsultować z lekarzem medycyny podróży. Warto dodać, że szczepienie przeciwko meningokokom jest wymagane w Arabii Saudyjskiej, a szczepienie przeciwko COVID-19 - w części krajów afrykańskich (przykładowo - Tanzania, w tym - Zanzibar - stan na styczeń 2023 roku).

Gdzie się zaszczepić przed podróżą i czym jest Międzynarodowa Książeczka Szczepień?

Tak, jak zostało to już podkreślone, zlecaniem szczepień przed wyjazdami do krajów spoza Europy zajmuje się lekarz medycyny podróży. Co ważne, należy umówić się na wizytę nawet do 6 - 8 tygodni przed planowaną podróżą, ponieważ niektóre szczepienia wymagają podania kilku dawek (a same dawki dzielą czasowe odstępy - schemat można zakończyć, przykładowo, 10 dni przed wyjazdem, aby uodpornić się w pełni na dany wirus lub bakterię). Specjalista na pierwszej wizycie, podczas konsultacji lekarskiej, przeprowadzi szczegółowy wywiad, dotyczący nie tylko destynacji podróży, ale również chorób towarzyszących pacjenta, jego samopoczucia oraz schorzeń przebytych wcześniej. Jeśli będzie taka możliwość (czyli dawka szczepionki będzie dostępna), lekarz może od razu przeprowadzić kwalifikację i skierować pacjenta na szczepienie.

Oficjalnym dokumentem potwierdzającym uzyskanie szczepienia jest Międzynarodowa Książeczka Szczepień, do której podróżny otrzymuje wpisy o konkretnych dawkach i rodzajach szczepionek, jakie otrzymał. Wydaje ją lekarz medycyny podróży lub poradnie medycyny podróży, specjalizujące się w tym zakresie. W przypadku kontroli na granicy krajów wymagających szczepień, należy przedstawić dokument do kontroli. Bywa nazywana również „żółtą książeczką” z uwagi na swój charakterystyczny kolor. Niektórzy określają jako „medyczny paszport pacjenta”. Jeśli dana osoba posiada dokument, może poprosić o wpis do Międzynarodowej Książeczki Szczepień po zaszczepieniu na COVID-19.

Szczepienia przed wyjazdem to nie wszystko - zasady zapobiegania chorobom zakaźnym w podróży

Szczepienia są oczywiście najskuteczniejszym, choć nie jedynym sposobem na ochronę siebie i swojej rodziny przed zakażeniem chorobami tropikalnymi. Oprócz profilaktyki medycznej, przed wyjazdem na wakacje czy do pracy poza Europę warto zadbać także o:

• zapakowanie wakacyjnej apteczki, w której znajdą się nie tylko leki przyjmowane na stałe, przy chorobach przewlekłych, ale również: środki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przydatne w trakcie przeziębienia dla dzieci i dorosłych, leki na biegunkę i wymioty, elektrolity oraz podstawowe opatrunki, środki do odkażania ran i plastry;
• zabranie ze sobą repelentów (środków ochrony przeciwko owadom), płynów dezynfekujących, maseczek jednorazowych (jeśli na miejscu wyjazdu wymagane jest ich noszenie), a także wysokich filtrów przeciwsłonecznych;
• wykupienie ubezpieczenia, które będzie obejmowało jak najszerszy pakiet pomocy medycznej - zwłaszcza, jeśli wyjeżdżamy na długo lub do kraju o wysokim ryzyku epidemiologicznym;
• rozeznanie się co do zwyczajów i środków ostrożności panujących na miejscu - warto sprawdzić, czy w danym obszarze można pić wodę z kranu, czy należy raczej zaopatrzyć się w zapas wody butelkowanej. Oprócz tego trzeba zachować ostrożność podczas spożywania pokarmów (zwłaszcza tak zwanego „jedzenia ulicznego”) oraz pilnować regularności w myciu rąk - głównie przed i po posiłkach oraz przed i po korzystaniu z toalet.

Wakacje mają być dla nas czasem beztroski i odpoczynku - aby jednak to osiągnąć, kilka tygodni przed wyjazdem do krajów rozwijających się oraz w rejony zagrożone zwiększonym ryzykiem zachorowania warto się zaszczepić i zabezpieczyć przed zakażeniami oraz dowiedzieć się, co zrobić, by ograniczyć to zagrożenie na miejscu. Pamiętajmy, że zalecenia dotyczące profilaktyki oraz szczepionki należą do najlepszych sposobów zapobiegania chorobom zakaźnym w podróży!

Źródła:

1. Dr n. med. A. Matkowska-Kocjan, dr n. med. A. Wroczyńska, Szczepienia ochronne przeciwko chorobom związanym z podróżami zagranicznymi w codziennej praktyce lekarza POZ [w:] Medycyna Praktyczna, 13.05.2020
2. Informacje Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych i Głównego Inspektoratu Sanitarnego - Zalecane szczepienia dla podróżujących (www.gov.pl)
3. Dr n. med. A. Wroczyńska, Szczepienia obowiązkowe i zalecane u osób podróżujących [w:] Medycyna Po Dyplomie 12/2009
4. K. Korzeniowski, Profilaktyka zdrowotna w podróży [w:] Varia Medica 5/2018 (tom 2)