Rokitnik - zastosowanie, właściwości i przeciwwskazania do przyjmowania preparatów z rokitnikiem

Jak wygląda rokitnik pospolity?

Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides L.) występuje naturalnie w Europie Północnej i Środkowej, na Kaukazie i w Azji (Syberia, Chiny, Tybet). Ze względu na swoje cenne właściwości uprawiany jest w różnych częściach świata, w tym w wielu krajach Europy, Kanadzie, Rosji i Chinach. W naturalnych siedliskach może osiągać do 4 m wysokości. Jest dwupiennym krzewem o liściach w kształcie lancetowatym. Od spodu pokryte są gęstymi, srebrzystymi włoskami. Posiada żółte kwiaty oraz pomarańczowe, drobne okrągłe owoce.

Rokitnik – właściwości lecznicze

Rokitnik zwyczajny (łac. Hippophae rhamnoides) należy do rodziny Oliwnikowatych (Elaeagnaceae). Świeże owoce, w zależności od odmiany, zwierają od 1,4 do 13,7% oleju. Wśród składników aktywnych wymienić można witaminę C, E, z grupy B, karotenoidy (prowitamina A), fosfolipidy, ksantofile, garbniki, sterole, związki fenolowe (głównie flawonoidy i fenolokwasy), sole mineralne i kwasy organiczne. Właściwości lecznicze rokitnika są ciągle badane. Najwięcej publikacji naukowych skupia się na jego właściwościach antyoksydacyjnych. Dzięki neutralizowaniu wolnych rodników tlenowych potencjalnie może mieć działanie przeciwnowotworowe. Sugeruje się również, że może hamować namnażanie niektórych wirusów oraz bakterii, a także łagodzić objawy reumatoidalnego zapalenia stawów. Ze względu na wysoką zawartość polifenoli może przyczyniać się do obniżenia stężenia cholesterolu LDL oraz trójglicerydów we krwi, jak również obniżenia aktywności płytek krwi. Rokitnik zwyczajny znalazł zastosowanie także jako uzupełnienie terapii choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, ze względu na jego właściwości gojące i regeneracyjne. Ponadto może zwiększać wrażliwość komórek na insulinę i regulować poziom glukozy.

Poza sokiem z owoców rokitnika, w sprzedaży dostępny jest olej z nasion rokitnika, jak również z owoców i nasion. Oba te oleje różnią się pod kątem proporcji kwasów tłuszczowych oraz zawartości składników aktywnych. W oleju tłoczonym z owoców oraz nasion wśród kwasów tłuszczowych dominują wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT) takie jak kwas linolowy (30-40%) i alfa-linolenowy (20-35%). Z grupy jednonienasyconych kwasów tłuszczowych (JNKT) największy odsetek stanowi kwas oleinowy (13-30%) i wakcenowy. Olej rokitnikowy zawiera także niewielką ilość tłuszczów nasyconych (kwas palmitynowy i stearynowy).

Podsumowując, owoce rokitnika są źródłem składników takich jak:

• witamina C (kwas askorbinowy)
• witamina E
• witaminy z grupy B
• karotenoidy
• związki fenolowe pochodzenia roślinnego
• fosfolipidy
• ksantofile
• potas
• magnez
• wapń

Rokitnik zwyczajny - zastosowanie

Rokitnik jest rośliną wykorzystywaną w lecznictwie, kuchni, a także w kosmetologii. Tradycyjnie w krajach wschodnich, w których naturalnie występuje, przetwory takie jak dżemy i konfitury z rokitnika są bardzo popularne. Chłodny klimat sprzyja zbiorom owoców, które po przymrozkach mają łagodniejszy smak. Wyciska się z nich sok, który już od wieków stosowany był jako środek na poprawę odporności i przy trudno gojących się ranach. Znachorzy przepisywali napar z liści rokitnika jako środek przeciwbiegunkowy. Olej z rokitnika jest surowcem bardzo cenionym w kosmetologii. Dodawany jest do kremów, serum czy masek.

Olej z rokitnika w kosmetologii

W porównaniu do innych olejów roślinnych, olej rokitnikowy uważany jest za charakteryzujący się unikalnym składem bogatym w karotenoidy, kwasy tłuszczowe i złożone lipidy. Olejek zawiera kwas palmitynowy (kwas ω-7), składnik lipidów skóry, który stymuluje procesy naprawcze w naskórku i wspomaga gojenie się ran. Proponowane mechanizmy działania oleju z rokitnika to stymulacja regeneracji naskórka oraz syntezy kolagenu. Stwierdzono, że stymuluje nie tylko gojenie się ran, ale nawet ognisk martwiczych. Mechanizmy te powiązano z zawartością nienasyconych kwasów tłuszczowych ω-3 i ω-6, karotenoidów i tokoferoli, które stymulują proliferację fibroblastów, biosyntezę kolagenu oraz naprawę tkanek i tworzenie nowych naczyń krwionośnych. Olej ten stosowany jest w leczeniu różnych chorób skóry (np. egzemy, dermatozy, owrzodzeń, łuszczycy i atopowego zapalenia skóry). Stosowany zewnętrznie może również łagodzić trądzik, zmiany alergiczne i zapalne skóry oraz zmniejszać widoczność blizn i przebarwień. Zawarte w nim kwasy tłuszczowe poprawiają poziom nawilżenia skóry, zmniejszają przeznaskórkową utratę wody oraz sprzyjają odbudowie naturalnej bariery hydrolipidowej. Dzięki działaniu przeciwutleniaczy ograniczany jest negatywny wpływ wolnych rodników tlenowych. Ponadto, wykazano, że olej rokitnikowy łagodzi suchą, podrażnioną, szorstką, łuszczącą się i swędzącą skórę. Dodawany jest także do kosmetyków do włosów - mieszanek olejów i masek, ponieważ działa regenerująco, przywraca elastyczność i zmniejsza wypadanie włosów.

Olej z owoców rokitnika, ze względu na wysoką zawartość karotenoidów, ma intensywnie pomarańczową barwę. Z tego powodu nie powinien być stosowany bezpośrednio na skórę, lecz jako dodatek do kosmetyków np. kremów. Olej z nasion rokitnika może być stosowany do twarzy i ciała jako serum olejowe, a także na rzęsy, brwi i paznokcie w celu ich wzmocnienia. Można go mieszać z innymi olejami oraz z gotowymi kosmetykami.

Sok z rokitnika

Sok z rokitnika ma wysoką zawartość witaminy C - naturalnego antyoksydantu. Ponadto owoce rokitnika zawierają m.in. witaminę E, beta-karoten, a w mniejszych ilościach także potas, żelazo, magnez, mangan, cynk, miedź, fosfor. Sok z rokitnika ma ciemnopomarańczowy kolor i cierpki smak. Można go dodawać do innych soków, wody czy herbaty.

Olej z rokitnika

Oleje z rokitnika są dostępne w trzech różnych postaciach: oleju z pulpy owocowej, z owoców i nasion oraz oleju z samych nasion. Wszystkie oleje z rokitnika są bogate w witaminy E i K, karotenoidy (likopen, β-karoten), tokoferole ( α-tokoferolu jest więcej w oleju z nasion), tokotrienole (więcej w oleju z pulpy owocowej) oraz sterole (β-sitosterol, cholesterol, kampesterol oraz stigmasterol).

Oleje z miąższu i nasion różnią się składem kwasów tłuszczowych. Olej z miąższu zawiera nasycone kwasy tłuszczowe, takie jak kwas oleinowy, palmitooleinowy (stanowiący 30% wszystkich kwasów) i palmitynowy. Z kolei olej z nasion zawiera nienasycone kwasy tłuszczowe, a jednocześnie jest jedynym olejem, który w naturalny sposób zapewnia stosunek kwasu linolenowego (n-3) do kwasu linolowego (n-6) w proporcji 1:1.

Przeciwwskazania do stosowania rokitnika

Mimo korzystnych właściwości rokitnika, jego stosowanie nie jest wskazane u każdego. Należy zachować ostrożność u osób z kamicą nerkową, chorobą wrzodową, stanami zapalnymi pęcherzyka żółciowego, trzustki i wątroby. Rokitnik może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami np. przeciwkrzepliwymi czy obniżającymi ciśnienie krwi.

Przypisy

1. Urbaniak, S., Kaźmierczak-Barańska, J., Karwowski, B. T. (2019). Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides L.) jako skarbnica witaminy C. Postępy Biochemii, 65(3), 212-216.
2. Bośko, P.,  Biel, W. (2017). Właściwości lecznicze rokitnika zwyczajnego (Hippophae rhamnoides L.). Post Fitoter, 1, 36-41.
3. Ulanowska, K., Skalski, B.,  Olas, B. (2018). Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides L.) jako źródło związków o aktywności przeciwnowotworowej i radioprotekcyjnej. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 72, 240-252.
4. Piłat, B., Zadernowski, R. (2019). Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides L.) w profilaktyce nowotworowej. Post. Fitoter, 20(2), 111-117.