Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea) - właściwości lecznicze, zastosowanie i przeciwwskazania do stosowania jeżówki.

Jeżówka - co to jest?

Jeżówka purpurowa (łac. Echinacea purpurea) to roślina wieloletnia z rodziny Astrowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej. Jest uprawiana również w Azji i Europie. Jej właściwości doceniali już Indianie amerykańscy. Od wieków wykorzystywana była do łagodzenia schorzeń i dolegliwości skórnych po oparzeniach, ugryzieniach, wypryskach. Używano jej do leczenia przeziębień, gorączki czy dolegliwości trawiennych. W Europie jej popularność zaczęła narastać od lat 30 XX wieku. Obecnie zioło to jest stosowane do produkcji suplementów diety, kosmetyków, leków i wyrobów medycznych.

Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea)- składniki aktywne

W lecznictwie wykorzystywane jest ziele oraz korzeń jeżówki. W składzie chemicznych tej rośliny wymienić można flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu), kwas cykoriowy, echinakozyd i alkamidy, a także polisacharydy o działaniu immunostymulującym.

Jeżówka purpurowa - właściwości lecznicze

Mechanizm działania farmakologicznego jeżówki jest bardzo złożony. Składa się na niego wiele czynników. Przyspiesza procesy gojenia naskórka poprzez aktywację procesów regeneracyjnych. Dezaktywuje enzym odpowiedzialny za degradację kwasu hialuronowego, co pośrednio chroni skórę przed utratą elastyczności. Działa przeciwzapalnie. Unieszkodliwia wolne rodniki tlenowe wzbudzone promieniowaniem UV, spowolniając procesy starzenia się skóry. Zwiększa odporność organizmu na infekcje bakteryjne, wirusowe i grzybicze. Ziele i sok ze świeżego ziela jeżówki poprawiają wydolność oddechową. Z tego powodu stosowane są w schorzeniach dróg oddechowych.

Jeżówka purpurowa - wpływ na układ odpornościowy

Jeżówka stymuluje układ odpornościowy. Nasila proces fagocytozy (pochłanianie i niszczenie patogenów oraz martwych komórek). Pobudza leukocyty do wydzielania substancji przeciwwirusowych takich jak interferony, w szczególności interferon β. Zwiększa aktywność makrofagów (komórek fagocytujących), co na skutek wydzielania interleukiny-1 pobudza limfocyty , czyli komórki stanowiące podstawę odpowiedzi odporności swoistej. Przekłada się to na wzrost odporności na zakażenia wirusowe, grzybicze i bakteryjne. W przypadku infekcji skraca czas jej trwania. Takie właściwości preparatów z jeżówką przypisywane są pochodnym kwasu kawowego (kwas cykoriowy, echinokozyd), lipofilnym alkamidom oraz polisacharydom.

Echinacea purpurea - zastosowanie

Lecznicze właściwości jeżówki zagwarantowały jej miejsce wśród najczęściej stosowanych surowców roślinnych. Preparaty na bazie jeżówki stosowane są w przypadku:

• osłabienia organizmu
• nawracających infekcji górnych dróg oddechowych
• skłonności do przeziębień
• podczas długotrwałego podawania antybiotyków
• w profilaktyce zakażeń

Zewnętrznie stosowane są w:

• leczeniu trudno gojących się ran
• owrzodzeniach
• wypryskach ropnych
• łuszczycy
• półpaścu
• oparzeniach

Preparaty z jeżówką - leki i suplementy

Jeżówka dostępna jest w aptekach i zielarniach w wielu formach. Suszona przeznaczona jest do sporządzania naparów i odwarów. Ekstrakt z jeżówki dostępny jest w postaci kropli, wyciągów alkoholowych, olejów, w tabletkach, kapsułkach, pastylek do ssania, a także jako składnik kremów, maści i sprayów. Różne formy mają odmienne zastosowanie. Jeżówka w postaci ziół do zaparzania polecana jest w szczególności w okresie jesienno-zimowym jako suplement stymulujący pracę układu odpornościowego. Dostępny jest również spray do nosa z wyciągiem z jeżówki o działaniu łagodzącym i przeciwzapalnym. Tabletki i pastylki do ssania stosowane są w przypadku wystąpienia stanów zapalnych gardła, krtani, po zabiegach stomatologicznych, przeciążeniu strun głosowych.

W Polsce dostępne jest kilka preparatów z jeżówki o statusie leków. Jednym z nich jest suchy ekstrakt z ziela w formie tabletek (Reumaherb, preparat wieloskładnikowy) do stosowania wspomagająco w terapii schorzeń zwyrodnieniowych narządu ruchu. Drugim przykładem jest sok ze świeżego ziela jeżówki purpurowej (Succus Echinaceae, Phytopharm) działający wspomagająco w leczeniu lżejszych infekcji bakteryjnych oraz wirusowych, a także zapobiegawczo w nawracających zakażeniach dróg oddechowych, w stanach osłabienia organizmu (np. w okresie jesienno-zimowym), w celu zmniejszenia podatności na infekcje. Sok z ziela jeżówki jest także jednym ze składników leku Immunofort do krótkotrwałego stosowania w leczeniu przeziębień.

Ze względu na korzystny wpływ na skórę, jeżówka jest popularnym składnikiem kosmetyków. Wspomaga gojenie się ran i regenerację skóry, działa przeciwbakteryjnie, łagodząco oraz przeciwzapalnie. Dodawana jest nawet do płukanek i past do zębów.

Korzeń z jeżówki purpurowej można kupić w formie np. kapsułek zawierających suchy ekstrakt. Dawkowanie u dorosłych i dzieci powyżej 12 roku życia zależy od jego zastosowania (według ESCOP):

• łagodzenie trądziku u młodzieży- dawka dobowa 100 mg
• łagodzenie trądziku u dorosłych - dawka dobowa 150-300 mg
• łagodzenie objawów przeziębienia u dorosłych - 40 mg co 2 godziny, dawka dobowa 360

Jak stosować jeżówkę przy przeziębieniu?

Według najnowszych badań zaleca się stosowanie preparatów z jeżówki nie dłużej niż 10 dni przy podawaniu codzienny, a 20 dni - przy podaży co drugi dzień. Przed kolejną kuracją należy zrobić przerwę około 10 dni. Sok ze świeżego ziela jeżówki (stabilizowany etanolem) należy przyjmować 3 razy dziennie po 20 - 40 kropli preparatu w niewielkiej ilości płynu, najlepiej soku owocowego. Dzieciom w wieku 7 do 12 lat podawać 1 raz dziennie 10 kropli.

Preparaty zawierające suchy ekstrakt w celu łagodzenia objawów przeziębienia najczęściej zalecane są w dawce dobowej 360 mg (osoby dorosłe)., rozłożone na 9 dawek co 2 godziny.

Jeżówka purpurowa - przeciwwskazania do stosowania

Jeżówki nie należy podawać w przypadku uczulenia na rośliny z rodziny astrowatych, u chorych na gruźlicę, białaczkę, AIDS, toczeń rumieniowaty układowy, kolagenozy oraz w przypadku ciężkiego upośledzenia wątroby. Nie zaleca się ich stosowania u kobiet w ciąży, karmiących, dzieci do 4 roku życia oraz dzieci z astmą atopową.

Jeżówka - interakcje z lekami

Przy stosowaniu jeżówki, tak jak w przypadku innych ziół, należy zachować ostrożność. Preparaty z jeżówką mogą wchodzić w reakcje z lekami immunosupresyjnymi (cyklosporyna), które są stosowane m.in. po przeszczepach narządów, aby zapobiec ich odrzuceniu. Nie należy jej podawać w u osób przyjmujących leki upośledzające czynność wątroby m.in. amiodaron, ketokonazol, metotreksat, steroidy anaboliczne.

Inne rodzaje jeżówki

Poza jeżówką purpurową wyróżnia się także inne odmiany jeżówki - jeżówkę wąskolistną (łac. Echinacea angustifolia) oraz jeżówkę bladą (łac. Echinaceae pallida). Są one dużo rzadziej hodowane. Jeżówka wąskolistna osiąga zazwyczaj do 60 cm wysokości. Kwitnie między majem a październikiem. Jej kwiaty mają szerokość do 7 cm. Jeżówka blada osiąga wysokość od 45 do 75 cm. kwitnie od lipca do września.

Uprawa jeżówki

Jeżówka to bylina osiągająca maksymalnie do metra wysokości. Ma ciemnozielone liście o lancetowatym kształcie. Jej kwiaty mają wypukły, ciemny środek, otoczony fioletowo-różowymi języczkowymi płatkami. Kwitnie od lipca do września lub października. Nadaje się na kwiat cięty, dzięki czemu nie tylko jest ozdobą rabat, ale także pomieszczeń. Jej kwiaty są atrakcyjne dla pszczół i motyli. Jeżówka purpurowa ma duże kwiaty osiągające średnicę nawet 15 cm. Niektóre odmiany mają kwiaty o innych kolorach - białe, różowe, a nawet żółte. Jeżówka blada ma wiotkie, "zwisające" płatki o białoróżowym kolorze. Jeżówka wąskolistna jest mniejsza, osiąga do 60 cm wysokości. Kwiatostan przypomina jeżówkę purpurową, ma jednak mniejszą średnicę. Jeżówki należą do roślin prostych w uprawie. Wymagają żyznej, wilgotnej gleby. Sadzonki jeżówki dostępne są w wielu sklepach ogrodniczych. Można je wsadzać w dowolnym momencie okresu wegetacyjnego. Sadzonki można również wyhodować samemu z nasion. Zajmie to około 2 miesiące.

Przypisy

1. Lamer-Zarawska, Eliza. Fitoterapia i leki roślinne. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013
2. Manayi, Azadeh, Mahdi Vazirian, and Soodabeh Saeidnia. "Echinacea purpurea: Pharmacology, phytochemistry and analysis methods." Pharmacognosy reviews 9.17 (2015): 63.
3. Burlou-Nagy, Cristina, et al. "Echinacea purpurea (L.) Moench: Biological and Pharmacological Properties. A Review." Plants 11.9 (2022): 1244.
4. Coelho, Joana, et al. "Echinacea purpurea (L.) Moench: chemical characterization and bioactivity of its extracts and fractions." Pharmaceuticals 13.6 (2020): 125.