Odruch Babińskiego u dzieci i dorosłych (objaw Babińskiego) - o czym świadczy i kiedy powinien zanikać? - apteka Olmed

Odruch podeszwowy, znany szerzej jako odruch Babińskiego, jest jednym z odruchów niemowlęcych, wynikających z niedojrzałości układu nerwowego. Dotyczy on specyfiki mimowolnych ruchów stopy, której powierzchnia (a konkretnie - powierzchnia boczno-dolna) jest poddawana drażnieniu. Odruch Babińskiego (określany również jako objaw Babińskiego) u noworodków i niemowląt oraz małych dzieci jest fizjologiczną, prawidłową reakcją organizmu w zakresie funkcjonowania konkretnego fragmentu układu nerwowego (tak zwanego układu piramidowego, o którym piszemy poniżej), natomiast obserwowany u dorosłych stanowi sytuację patologiczną, wymagającą badania neurologicznego. Na czym polega odruch Babińskiego i jak wygląda w praktyce? Jak i kiedy wykonuje się badanie tego odruchu i o czym świadczy dodatni, a o czym - ujemny objaw Babińskiego? Co zrobić, gdy występuje on u osoby dorosłej i jest połączony z innymi, niepokojącymi sygnałami ze strony układu nerwowego? Poznaj najważniejsze informacje o omawianym odruchu i dowiedz się, jak interpretować (nie)obecność tego podstawowego dowodu klinicznego w diagnostyce chorób neurologicznych.

Na czym polega odruch Babińskiego u dzieci i dorosłych?

Odruch Babińskiego - obserwowany zarówno u dzieci, jak i u dorosłych - wygląda tak samo. Jest on wyzwalany poprzez podrażnienie stopy w okolicach części boczno-dolnej (na styku powierzchni podeszwowej stopy oraz powierzchni grzbietowej). Odruch Babińskiego charakteryzuje się tym, że pojawia się niezależnie od tego, czy podrażnienie skóry ma miejsce jednocześnie od pięty do małego palca, czy może występuje punktowo - na dole lub na górze stopy.

Odruch Babińskiego polega na izolowanym ruchu prostownika palucha w wyniku opisanego powyżej drażnienia. Pacjent w odruchu odgina paluch (duży palec u stopy) grzbietowo - czyli w kierunku „wierzchu” stopy (określa się to jako grzbietowe zgięcie palców), przy jednoczesnym odwiedzeniu pozostałych palców ku górze lub przy zgięciu podeszwowym (w kierunku podeszwy stopy) oraz ich wachlarzowym odwiedzeniu (pomiędzy palcami pojawiają się przestrzenie - to tak zwany objaw wachlarza). Objaw ten diagnozuje się także, gdy ma miejsce połączenie odginania palucha ku części grzbietowej wraz z odruchem podeszwowym pozostałych palców. Co ważne - przy objawie Babińskiego obserwuje się także często zgięcie drażnionej kończyny dolnej w 3 kolejnych stawach, co stanowi mimowolny odruch obronny. Wszystko to sprawia, że odruch Babińskiego nie zawsze jest jednolity, aczkolwiek punktem wspólnym dla różnych jego wersji jest odgięcie palucha do pozycji grzbietowej, co może świadczyć o zmianach zwyrodnieniowych i dysfunkcjach układu nerwowego lub o rozwoju różnych chorób.

Warto tutaj wspomnieć, że osobą, która jako pierwsza opisała to zjawisko był Józef Babiński (od którego nazwiska objaw wziął swoją nazwę). Był to francuski neurolog polskiego pochodzenia, żyjący i pracujący w XIX wieku.

Kiedy zanika odruch Babińskiego? Patologiczny, dodatni odruch Babińskiego u dorosłych

Tak, jak zostało to wspomniane we wstępie - odruch Babińskiego u noworodków, niemowląt i nieco starszych dzieci jest całkowicie fizjologicznym objawem niedojrzałości układu nerwowego (wiąże się go z nie do końca ukształtowanymi osłonkami mielinowymi nerwów - pełniących rolę ochroną, jak i biorących udział w przewodnictwie nerwowym). Niedojrzałość ta ma miejsce w obrębie układu piramidowego, a konkretnie - w obrębie drogi korowa-rdzeniowej, czyli jednej z dróg piramidowych. Jest to część układu nerwowego, której głównym zadaniem jest kontrola postawy ciała, jak i jego ruchów.

Odruch Babińskiego zanika u dzieci około 2 roku życia (choć niektórzy specjaliści pozostawiają temu zjawisku margines utrzymywania się do 3 roku życia). Po osiągnięciu tego wieku, odruch u dzieci staje się sytuacją patologiczną, ponieważ dojrzały układ nerwowy na drażnienie stopy na styku powierzchni grzbietowej i podeszwowej powinien reagować odruchowym zgięciem palców stopy w dół (a więc ich „podwinięciem”). Jeśli tak się nie dzieje, konieczne może okazać się poszerzenie diagnostyki neurologicznej - zwłaszcza, jeśli dziecko, nastolatek, osoba w średnim wieku czy senior wykazują także inne symptomy świadczące o nieprawidłowej pracy układu nerwowego.

Dodatni i ujemny objaw Babińskiego - co to oznacza i o czym świadczy wywołanie odruchu? Jak sprawdzić odruch Babińskiego?

Badanie odruchu Babińskiego u specjalisty (pediatry, ortopedy, neurologa czy nawet lekarza pierwszego kontaktu) polega na drażnieniu stopy w opisany już powyżej sposób. I tak:

• ujemny odruch Babińskiego (a więc brak tego odruchu) jest nieprawidłowością u dzieci poniżej 2 roku życia, natomiast u dorosłych jest całkowicie normalny i pożądany (zastępuje go objaw podwijania palców w kierunku podeszwy stopy);
• dodatni objaw Babińskiego (a więc występowanie tego odruchu w jednej lub obu stopach) jest stanem patologicznym u dzieci powyżej 2 roku życia, nastolatków, dorosłych i senioró Odruch Babińskiego dodatni wymaga poszerzenie diagnostyki o odpowiednie badania.

Warto także dodać, że gdy podczas takiego badania przedmiotowego odruch Babińskiego nie występuje, a palce stopy nie zginają się w żadną ze stron (ani podeszwowo, ani grzbietowo - obserwuje się całkowity brak reakcji), to wówczas również stanowi to powód do niepokoju. Taka sytuacja może wskazywać na uszkodzenia nerwów, polineuropatię (neuropatię obwodową) i obecność innych jednostek chorobowych.

Możliwe przyczyny dodatniego objawu Babińskiego u osób dorosłych - kwestie neurologiczne

Ogólną przyczyną pojawienia się odruchu Babińskiego u osób dorosłych jest uszkodzenie struktur ośrodkowego układu nerwowego (w zakresie układu piramidowego na drodze korowo-rdzeniowej). Wśród chorób, w przebiegu których dochodzi do takich uszkodzeń, wyróżnia się między innymi stwardnienie rozsiane, stwardnienie zanikowe boczne, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, urazy głowy, mózgu, rdzenia kręgowego i poszczególnych nerwów, a także guzy w obrębie czaszki i mózgu (nowotwory, torbiele) czy nawet padaczkę. Do takich uszkodzeń może dojść także na skutek przejścia udaru mózgu - gdy pomoc nie została udzielona pacjentowi w odpowiednim czasie i doszło do rozległych uszkodzeń tego narządu.

Powód do niepokoju stanowi zwłaszcza sytuacja, w której - oprócz odruchu Babińskiego - pacjent wykazuje także inne objawy neurologiczne - w tym silne neuralgie (nerwobóle), zaburzenia czucia płytkiego i głębokiego, zaburzenia świadomości, mowy, równowagi i inne symptomy. Na ich podstawie, a także na podstawie szczegółowego wywiadu i pogłębionych badań (laboratoryjnych i obrazowych - RTG, rezonansu magnetycznego, tomografii komputerowej, badania płynu mózgowo-rdzeniowego i innych) specjalista jest w stanie postawić diagnozę i wdrożyć właściwe leczenie.

Leczenie odruchu Babińskiego

Stwierdzenie „leczenie odruchu Babińskiego” jest tak naprawdę stwierdzeniem potocznym, ponieważ to, co w takiej sytuacji podlega terapii, to oczywiście choroba odpowiadająca za powstanie tegoż odruchu. Odruch Babińskiego jest objawem problemów neurologicznych, a nie chorobą samą w sobie - dlatego po jego zaobserwowaniu należy skonsultować się z lekarzem (dla potwierdzenia obecności odruchu). Należy tu zaznaczyć, że domowe testy, zwłaszcza u osób dorosłych, nie są miarodajne (zwykle są zbyt silne lub zbyt słabe, a nieprawidłowe drażnienie stopy może maskować objaw Babińskiego) - także dlatego, że diagnoza powinna być uzupełniona pogłębionym wywiadem z pacjentem oraz innymi, niezbędnymi badaniami.

Źródła:

Prof. dr hab. med. M. Krawczyński, Odruchy wczesnego okresu niemowlęcego [w:] Medycyna Praktyczna, 05.03.2013

1. J. Gerber, T. Wilks, Ch. Erdie-Lalena, Rozwojowe kamienie milowe: rozwój ruchowy [w:] Pediatria Po Dyplomie3/2011
2. Grzela, Neurolog: badanie odruchów niemowlęcych powinno mieć charakter powtarzalny [w:] Puls Medycyny, 10.05.2023