Depresja sezonowa (choroba afektywna sezonowa, SAD, jesienna depresja). Czym jest depresja sezonowa i jak rozpoznać jej objawy?

Depresja sezonowa - przyczyny, objawy, leczenie

Depresja sezonowa - inaczej określana również mianem sezonowych zaburzeń afektywnych lub, skrótowo, SAD (od angielskiej nazwy - seasonal affective disorder) - to jeden z rodzajów afektywnych zaburzeń nastroju, charakteryzujący się cyklicznymi nawrotami oraz nasileniem objawów w sezonie jesienno-zimowym. W tym okresie wiele osób odczuwa niestety pogorszenie nastroju, a także spadek motywacji, zwiększoną senność, a także ograniczenia w zakresie zdolności poznawczych. Czasem jednak symptomy „jesiennej chandry” są na tyle dokuczliwe, że utrudniają pacjentowi normalne funkcjonowanie. W takich przypadkach okazuje się często, że mamy do czynienia właśnie z depresją sezonową. Jakie są jej przyczyny i objawy? Które osoby są szczególnie narażone na wystąpienie sezonowych zaburzeń afektywnych? Jak się je leczy i w jaki sposób samodzielnie można łagodzić objawy? Poznaj najważniejsze informacje o sezonowej depresji i sprawdź, czy problem ten może dotyczyć Ciebie lub Twoich bliskich.

Czym jest depresja sezonowa (choroba afektywna sezonowa, seasonal affective disorder, SAD)?

Tak, jak zostało to wspomniane powyżej, depresja sezonowa zalicza się do zaburzeń afektywnych. Co to oznacza? Zaburzenia te cechują się zmiennością stanów pacjenta, doświadczającego naprzemiennie okresów depresji (obniżonego nastroju) oraz manii (pobudzenia, podwyższonego nastroju). Najbardziej jaskrawym przykładem są tutaj zaburzenia afektywne dwubiegunowe, określane również mianem choroby afektywnej dwubiegunowej. Przy tym rozpoznaniu nastrój pacjenta może zmieniać się gwałtownie i nie jest on w stanie przewidzieć zmian następujących u niego w tym zakresie. W depresji sezonowej zmianę tę da się natomiast przewidzieć, ponieważ u większości osób następuje ona w okolicach października lub listopada, a nastrój depresyjny utrzymuje się aż do okresu wiosenno-letniego.

Mówiąc o depresji sezonowej nie sposób nie wspomnieć o tym, że jej objawy bywają często bagatelizowane. Wiele osób po nadejściu jesieni czy zimy odczuwa bowiem obniżenie nastroju, opisywane jako „chandra” czy „dołek”. I nic w tym dziwnego - właśnie w ten sposób wpływa na nas niedobór światła słonecznego, pogarszająca się pogoda i, ogólnie - niesprzyjające warunki panujące na zewnątrz. Niemniej, należy odróżniać stan przejściowego przygnębienia od nawracającej, sezonowej depresji - jest ona bowiem chorobą, którą można i należy leczyć. W jaki sposób to zrobić? Poniżej przedstawiamy najbardziej charakterystyczne symptomy sezonowych zaburzeń nastroju i podpowiadamy, do jakiego lekarza można się z nimi zgłosić.

Objawy depresji sezonowej - jak rozpoznać sezonową depresję?

Wśród charakterystycznych objawów depresji sezonowej wyróżnia się m.in:

• obniżenie nastroju, pociągające za sobą zwiększoną płaczliwość, wrażliwość na czynniki zewnętrzne i różne zdarzenia, obniżoną odporność na stres, uczucie smutku i beznadziei;
• obniżenie tak zwanego „napędu życiowego”, obejmujące znaczący spadek motywacji, niemożność skupienia się na pracy i innych, codziennych czynnościach, ograniczenie zdolności poznawczych (kłopoty z zapamiętywaniem, uczeniem się, „mgła mózgowa”, problemy z koncentracją);
• anhedonię - czyli stan, w którym rzeczy uprzednio cieszące pacjenta (jego hobby, ulubione jedzenie, spotkania z przyjaciółmi i inne) nie sprawiają mu już radości i przyjemności;
• uczucie przewlekłego zmęczenia, wzmożoną senność (i ogólnie - zaburzenia snu), niechęć do podejmowania aktywności fizycznej;
• zaburzenia apetytu (przy czym w depresji sezonowej częściej obserwuje się jego wzmożenie, a wraz z nim - przybieranie na wadze);
• niechęć do socjalizowania się, spotkań z rodziną i znajomymi, tendencję do izolowania się i spędzania większości czasu w samotności;
• obniżenie popędu seksualnego, niechęć do zbliżeń i kontaktu fizycznego;
• rozwój zaburzeń lękowych, odczuwanie ciągłego niepokoju i nieuzasadnionego strachu;
• pojawianie się myśli rezygnacyjnych oraz myśli samobójczych.

Oprócz wymienionych powyżej symptomów sezonowej depresji najważniejszym jest jednak to, że objawy pojawiają się cyklicznie. Diagnoza zaburzenia następuje więc na podstawie wywiadu potwierdzającego regularne nawroty stanów depresyjnych - rok w rok, mniej-więcej w tym samym momencie. Aby uzyskać wsparcie oraz poznać możliwości leczenia, należy udać się do psychiatry lub psychologa klinicznego. Pierwszy ze specjalistów jest w stanie postawić diagnozę i zaordynować leczenie farmakologiczne, a drugi - wydać opinię i zaproponować psychoterapię oraz inne formy łagodzenia objawów depresji sezonowej.

Przyczyny depresji sezonowej - brak naturalnego światła, niedobór witaminy D i inne

Możliwe przyczyny depresji sezonowej to przede wszystkim zmiany zachodzące w otoczeniu pacjenta. Chodzi tu oczywiście o skrócenie dnia i zmniejszenie ekspozycji na światło słoneczne, skutkujące wieloma następstwami, a w tym:

• pojawieniem się niedoborów witaminy D;
• zaburzeniami wydzielania melatoniny (tak zwanego hormonu snu) regulującej okresy snu i czuwania;
• zaburzeniami wydzielania serotoniny (hormonu szczęścia), również biorącej udział w regulacji rytmu dobowego;
• zaburzeniami wydzielania innych neuroprzekaźników (w tym noradrenaliny i dopaminy, odpowiadających za „napęd” życiowy, motywację, poziom energii).

W niektórych źródłach można znaleźć również informacje o tym, że występowanie depresji sezonowej jest uwarunkowane genetycznie. Faktycznie - lekarze i naukowcy upatrują w tej hipotezie jednego z wyjaśnień na występowanie sezonowych zaburzeń afektywnych, jednak do tej pory nie wyszczególniono niestety genu, który mógłby odpowiadać za wykształcenie się predyspozycji do depresji sezonowej.

Kogo dotyka depresja jesienna? Czynniki ryzyka i zapobieganie jesiennej depresji

Niektóre czynniki ryzyka wystąpienia depresji sezonowej są podobne do tych, które pojawiają się przy depresji o typowym przebiegu, natomiast inne są charakterystyczne wyłącznie dla zaburzeń jesienno-zimowych. Wśród nich można wymienić:

• zamieszkiwanie na wyższych szerokościach geograficznych (znacznie oddalonych od równika) lub przeprowadzka na taki obszar z miejsca położonego na niższych szerokościach geograficznych;
• płeć żeńską - mężczyźni chorują znacznie rzadziej niż kobiety;
• epizody depresyjne lub rozpoznanie zaburzeń afektywnych w przeszłości;
• neuroatypowość (spektrum autyzmu, ADHD i inne);
• niedobór witaminy D w organizmie;
• traumatyczne dla pacjenta wydarzenia mające miejsce w okresie jesienno-zimowym, zwiększające jego podatność na stres, smutek, obniżenie nastroju.

Wszystkie osoby, które obserwują u siebie wymienione powyżej czynniki ryzyka, powinny obserwować swój nastrój i szybko reagować na jego zmiany - zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Uzyskując diagnozę depresji sezonowej można dodatkowo działać prewencyjnie. W niektórych przypadkach lekarz zaleca farmakoterapię utrzymującą stan remisji (cofnięcia objawów SAD) choroby, a u niektórych osób praktykuje się doraźne sesje terapeutyczne, suplementację witaminy D, fototerapię (o której więcej piszemy poniżej) oraz inne formy „zaopiekowania się” własnym samopoczuciem.

Leczenie depresji sezonowej - psychoterapia, farmakoterapia, fototerapia depresji jesiennej

W przypadku depresji sezonowej leczenie jest interdyscyplinarne - oznacza to, że dla jak najlepszego efektu (czyli uzyskania remisji) łączy się różne rodzaje terapii, takie jak:

• fototerapię, a więc „leczenie światłem” o dużym natężeniu. Polega ona na regularnej, cyklicznej ekspozycji pacjenta na intensywne światło o wartości od 2,5 tysiąca do nawet 10 tysięcy luksów. Fototerapia odbywa się w ramach kilkudziesięciominutowych sesji naświetlania (od 2 do 3 razy w tygodniu - w zależności od potrzeb i stanu pacjenta oraz od mocy lampy do fototerapii). W jej przeprowadzaniu specjalizują się różne gabinety, choć warto także wiedzieć, że lampę fototerapeutyczną można kupić na własną rękę (oczywiście po konsultacji tego zakupu z fachowcem);
• farmakoterapię. Wykazano, że najskuteczniejszym lekiem redukującym objawy depresji sezonowej jest bupropion (inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy, pomagający zwiększyć stężenie tych neuroprzekaźników w organizmie). Oprócz wsparcia napędu w sytuacji obniżenia nastroju, bupropion stosuje się także profilaktycznie - do zapobiegania nawrotów depresji sezonowej. Niektórzy lekarze prowadzą także farmakoterapię włączającą klasyczne leki przeciwdepresyjne z kategorii SSRI (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), jednak zdają one egzamin u mniejszej liczby pacjentów;
• psychoterapię - zwłaszcza w nurcie CBT, czyli poznawczo-behawioralnym. Jest ona rekomendowana z tego względu, że pomaga pacjentom z depresją poznać wszystkie aspekty sytuacji, w jakiej się znajdują - od przyczyn, które do niej doprowadziły, aż po mechanizmy wpływające na ich obecny stan. Dodatkowo terapia CBT wpływa na zmianę schematów myślowych oraz zachowania pacjenta, co wspiera jego samoocenę, pozwala wykształcić pozytywne myślenie oraz pozbyć się fałszywych przekonań czy nieuzasadnionych lęków.

Oczywiście oprócz wymienionych powyżej metod leczenia depresji sezonowej, pacjent powinien zadbać również o swoją dietę, aktywność fizyczną oraz higienę snu - czyli 3 kluczowe dla zdrowia psychicznego i fizycznego filary codzienności.

Źródła:

1. Lek. W. Rybicka, Depresja sezonowa [w:] Medycyna Praktyczna, 26.03.2021
2. Dr n. med. A. Z. Antosik-Wójcińska, dr n. med. M. Chojnacka, Choroba afektywna sezonowa - konieczna skuteczniejsza rozpoznawalność [w:] Psychiatria po Dyplomie 01/2016
3. Ł. Święcicki, Depresja zimowa - epidemiologia, etiopatogeneza, objawy i metody leczenia [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2007, tom 4, nr 3
4. M. Sokół-Szawłowska, Fototerapia, postęp zastosowań w psychiatrii i innych dziedzinach medycyny [w:] Psychiatria 2018, tom 15, nr 1
5. S. Murawiec, Rozpoznawanie i leczenie depresji w praktyce lekarza POZ - aspekty praktyczne [w:]  Lekarz POZ5/2017