Gronkowiec - objawy zakażenia gronkowcem, leczenie, powikłania, jak można się zakazić? Gronkowiec złocisty - rodzaje infekcji.

Co to jest gronkowiec? Czy gronkowiec jest zaraźliwy?

Gronkowce (Staphylococcus) są potencjalnie patogennymi bakteriami Gram-dodatnimi. Liczne ich gatunki fizjologiczne zasiedlają skórę i błony śluzowe człowieka. Rodzaj Staphylococcus zawiera ponad 30 gatunków i podgatunków. Zalicza się do nich gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) oraz grupę gronkowców koagulazoujemnych. Gronkowiec złocisty jest najczęstszym patogenem bakteryjnym człowieka. Wyjątkowo łatwo kolonizuje skórę i powierzchnię błon śluzowych, zwłaszcza uszkodzonych. Jest szeroko rozpowszechniony w szpitalach oraz wśród personelu medycznego. Obserwuje się nosicielstwo gronkowca złocistego w przedsionku nosa. Można się zarazić poprzez kontakt z osobą chorą - bezpośredni oraz pośredni - zanieczyszczone przedmioty oraz ręce. Do gatunków gronkowców, które najczęściej powodują zakażenia u ludzi zaliczamy:

• Staphylococcus aureus
• Staphylococcus epidermidis
• Staphylococcus saprophyticus
• Staphylococcus haemolyticus
• Staphylococcus lugdunensis

Gronkowiec złocisty szczególnie często kolonizuje przedsionek nosa oraz inne wilgotne miejsca na skórze. Wśród personelu medycznego można go znaleźć nawet u 90% osób, natomiast w standardowej populacji u około 30%. Długotrwałą kolonizację bez doraźnych skutków określa się jako nosicielstwo.

Jak można zarazić się gronkowcem?

Bakterie gronkowca mogą przenosić się z nosiciela na osobę zdrową poprzez kontakt bezpośredni, ale także pośredni - na przedmiotach np. klamki, sprzęt sportowy, ręczniki, odzież. Dodatkowo jeżeli osoba zakażona gronkowcem przygotowuje jedzenie, bakteria może przenosić się ze skóry na jedzenie. Jeżeli skóra skolonizowana jest gronkowcem, wystarczy drobne skaleczenie, aby bakterie przedostały się do wnętrza organizmu. Droga kropelkowa roznoszenia infekcji jest znacznie rzadsza, chociaż możliwa np. od chorych z gronkowcowym zapaleniem płuc.

Gronkowce a zakażenia szpitalne

Dwa rodzaje gronkowców: S. aureus oraz S. epidermidis oraz wielu lat pozostają w czołówce listy drobnoustrojów powodujących zakażenia szpitalne. Nie tylko powszechnie kolonizują skórę i błony śluzowe człowieka, ale także szybko się rozprzestrzeniają i łatwo nabywają oporność na antybiotyki. Szczególnie niebezpieczne są gronkowce metycylinooporne:

• MRSA ( methicilin resistant S. aureus)
• MRSE ( methicilin resistant S. epidermidis)
• MRCNS ( methicilin resistant coagulose negative Staphylococci)

Szczepy te wykazują oporność na wiele grup antybiotyków.

Gronkowiec złocisty – objawy zakażenia gronkowcem

Zakażenie gronkowcem złocistym może objawiać się jako jedna z trzech odrębnych postaci: zakażenie miejscowe powierzchniowe, zakażenie głębokie lub choroby wywołane działaniem toksyn gronkowcowych. Infekcje miejscowe mogą występować jako zapalenie mieszków włosowych, pojedyncze i mnogie czyraki skóry, jęczmień na powiece, liszajec zakaźny, ropnie, zanokcica i zastrzał, jak również zakażenie miejsca operowanego. Zakażenie głębokie gronkowcem złocistym może manifestować się jako pooperacyjne lub pourazowe zapalenie kości lub kości i szpiku, zapalenie wsierdzia, zapalenie płuc, ucha środkowego lub zatok przynosowych. Toksyny gronkowcowe mogą przyczyniać się także do wystąpienia różnych chorób np. zatruć pokarmowych, choroby Rittera (gronkowcowy zespół oparzonej skóry), zespołu wstrząsu toksycznego.

Zakażenia miejscowe gronkowcem złocistym dotyczą przede wszystkich skóry i tkanki podskórnej. Charakteryzują się obecnością ropnej wydzieliny. Wśród najczęściej występujących wymienić można:

• jęczmień
• czyrak
• liszajec
• ropnie
• zapalenie gruczołów potowych
• zapalenie mieszków włosowych
• zapalenie gruczołu piersiowego
• zapalenie tkanki podskórnej
• zapalenie powięzi

Ponadto gronkowiec złocisty powoduje różne infekcje otolaryngologiczne jak np.:

• zapalenie zatok
• zapalenie ucha środkowego
• ropnie okołomigdałkowe

Znacznie rzadziej gronkowiec powoduje zapalenie opon mózgowych. Co ciekawe, gronkowce złociste mogą wytwarzać toksyny pirogenne. Ich aktywność prowadzi do znacznej produkcji cytokin, a w efekcie zapaści naczyniowej i wstrząsu. Szczepy, które je wytwarzają są czynnikiem etiologicznym gronkowcowego zatrucia pokarmowego, zespołu wstrząsu toksycznego oraz zespołu skóry oparzonej.

Zakażenia inwazyjne mogą prowadzić do poważnych powikłań. Największa śmiertelnością obarczona jest posocznica oraz zapalenie wsierdzia. Przedostanie się bakterii do krwi najczęściej następuje w trakcie urazu. Może do niego dojść także podczas zabiegu operacyjnego. Infekcja w łożysku krwi może powodować wtórne, krwiopochodne, namnażanie się bakterii w różnych narządach - przede wszystkim w nerkach, płucach, narządzie ruchu czy ośrodkowym układzie nerwowym.

Zespół wstrząsu toksycznego (TSS, ang. toxic shock syndrome) obejmuje wiele ciężkich objawów: wymioty, biegunka, zapaść naczyniowa. Z powodu nadmiernego pobudzenia układu immunologicznego może doprowadzić do niewydolności narządów i śmierci. Za ten proces odpowiedzialna jest toksyna zespołu wstrząsu toksycznego. Warunki idealne do rozwoju bakterii, które produkują tę toksynę mogą powstać m.in. w ranach pooperacyjnych czy wokół tamponów używanych w czasie menstruacji, jeśli nie są wystarczająco często wymieniane.

Gronkowcowe zatrucie pokarmowe przebiega bardzo gwałtownie. Objawy zatrucia pokarmowego wywołanego gronkowcem obejmują intensywne wymioty, a po 2-6 godzinach dochodzi biegunka i ból w jamie brzusznej. Najczęściej dochodzi do zakażenia w wyniku spożycia skażonych lodów, wędlin czy sałatek.

Zespół skóry oparzonej (SSS ang. scalded skin syndrome) to choroba występująca głównie u noworodków. Wynika z działania toksyn nazywanych eksfoliatynami. Powodują one powstawanie łatwo pękających pęcherzy o cienkich ściankach oraz znaczne złuszczanie naskórka. W przebiegu choroby typowa jest gorączka, brak apetytu, rozdrażnienie. W następnej kolejności pojawia się wysypka, która w przeciągu kilku dni rozprzestrzenia się na całe ciało.

Gronkowce koagulazoujemne

Grupa gronkowców koagulazoujemnych cechuje się mniejszymi właściwościami chorobotwórczymi niż gronkowiec złocisty. Są bakteriami oportunistycznymi, które powodują zakażenia u osób z obniżoną odpornością. Rzadko powodują infekcje u osób ze sprawnym układem immunologicznym. Zaliczamy do nich m.in. gronkowiec naskórkowy (Staphylococcus epidermis) oraz gronkowiec sparofityczny (Staphylococcus saprophyticus). Gronkowiec naskórkowy odpowiada za 70-80% zakażeń powodowanych przez gronkowce koagulazoujemne. Najczęściej rozwija się u osób z wprowadzonym do organizmu ciałem obcym np. cewnikiem, endoprotezą, sztuczną zastawką lub rozrusznikiem serca, płytkami
i śrubami łączącymi kości. Wytwarzają na ich powierzchni biofilm, chroniąc drobnoustroje przed działaniem antybiotyków. Gronkowiec saprofityczny powoduje 10-20% ostrych zakażeń układu moczowego, w tym zaburzeń oddawania moczu i niespecyficznych zapaleń cewki moczowej.

Gronkowiec - diagnostyka

W celu diagnostyki, pobiera się od osoby chorej różne materiały, przede wszystkim wymazy ze zmian ropnych, ale również aspiraty, krew, mocz. Gronkowce naturalnie występują na skórze i błonach śluzowych, dlatego konieczne jest opisanie wszystkich istotnych danych klinicznych np. wprowadzenie ciała obcego do organizmu, przebyte zabiegi. Wśród stosowanych metod diagnostycznych wykorzystuje się mikroskopię, hodowlę oraz testy biochemiczne.

Gronkowiec – leczenie zakażenia

W leczeniu zakażenia gronkowcem złocistym stosuje się antybiotyki takie jak penicyliny, cefalosporyny II generacji i inhibitory β-laktamaz. W przypadku oporności bakterii na antybiotyki β-laktamowe, wykorzystuje się aminoglikozydy, linkozamidy lub chinolony nowej generacji. W chorobach o łagodnym przebiegu, wystarczające może być leczenie miejscowe mupirocyną, retapamuliną lub kwasem fusydowym. W przypadku zakażenia gronkowcem naskórkowym związanym z obecnością ciała obcego w ciele, często wyleczenie uzyskuje się poprzez eliminację ogniska pierwotnego zakażenia.

Czy gronkowiec jest wyleczalny?

Tak, jeśli objawy zakażenia bakteryjnego zostaną wcześnie zdiagnozowane, po zastosowaniu odpowiedniego leczenia farmakologicznego. Infekcję ciężej jest wyeliminować w przypadku zakażenia szczepami opornymi na antybiotyki, a także u osób z obniżoną odpornością. Problematyczne są także infekcje u osób w cewnikami, rurkami do karmienia, oddychania, na których patogeny mogą wytwarzać biofilm.

Gronkowiec złocisty – profilaktyka. Jak uniknąć zakażenia gronkowcem?

Co zrobić, aby zmniejszyć ryzyko zakażenia gronkowcem złocistym? Niezmiernie ważne jest dbanie o higienę, częste mycie rąk ( w szczególności po dotknięciu przedmiotów, z których korzystają inne osoby: wózki sklepowe, kasowniki, klamki, poręcze), natychmiastowa dezynfekcja nawet niewielkich skaleczeń i innych uszkodzeń skóry, jak również regularne wspieranie odporności. Nie należy udostępniać innym swoich ręczników, ubrań czy przedmiotów użytku osobistego (szczotka do włosów, pilnik, szczoteczka), na których mogą być przenoszone bakterie.

Najczęściej zadawane pytania

Co to jest gronkowiec i jak może wywoływać zakażenia?
Gronkowiec to bakteria, która kolonizuje skórę, błony śluzowe i może powodować infekcje w różnych częściach ciała (skóra, tkanka podskórna, drogi oddechowe, kości). Jest zaraźliwy i może wywołać różne objawy, w tym wysoką gorączkę, zapalenie skóry, zapalenie płuc czy sepsę.

Jak można zarazić się gronkowcem?
Gronkowcem można zarazić się poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną, zwłaszcza jeśli ma gronkowcowe zmiany skórne, lub przez kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi bakteriami. Może rozprzestrzeniać się także w szpitalach.

Jakie są objawy infekcji gronkowcowej?
Objawy infekcji gronkowcem zależą od miejsca zakażenia. Mogą obejmować gorączkę, ból w miejscu zakażenia, zaczerwienienie, obrzęk oraz w przypadku zakażeń w układzie oddechowym – kaszel i trudności w oddychaniu. W przypadkach ciężkich może dojść do sepsy.

Czy gronkowiec jest zaraźliwy?
Tak, gronkowiec jest zaraźliwy. Może być przenoszony przez kontakt bezpośredni z osobą zakażoną lub jej wydzielinami, np. ropą, a także poprzez skażone przedmioty.

Jakie czynniki zwiększają ryzyko zakażenia gronkowcem?
Czynniki ryzyka obejmują osłabiony układ odpornościowy, obecność cewników naczyniowych, implantów, cukrzycę, długotrwałą antybiotykoterapię oraz kontakt z osobami z infekcjami gronkowcowymi, zwłaszcza w szpitalach.

Jak diagnozowane są zakażenia gronkowcem?
Diagnostyka zakażeń gronkowcowych opiera się na wymazach z miejsca zakażenia (np. skóry, nosa, dróg oddechowych) i posiewie bakteryjnym. Na podstawie wyników można określić rodzaj szczepu gronkowca i jego wrażliwość na antybiotyki.

Jakie leczenie stosuje się w przypadku infekcji gronkowcowych?
Leczenie zakażeń gronkowcem polega głównie na stosowaniu antybiotyków.

Jakie są objawy zespołu wstrząsu toksycznego wywołanego przez gronkowca?
Objawy zespołu wstrząsu toksycznego to wysoka gorączka, wstrząs, niskie ciśnienie krwi, zaczerwienienie skóry, szczególnie na dłoniach i stopach oraz objawy niewydolności różnych narządów.

Czy gronkowiec jest wyleczalny?
Tak, zakażenia gronkowcowe są wyleczalne, zwłaszcza przy odpowiednim leczeniu antybiotykami.

Jak można uniknąć zakażenia gronkowcem?
Unikanie zakażenia gronkowcem obejmuje przestrzeganie zasad higieny, m.in. częste mycie rąk, unikanie kontaktu z osobami zakażonymi oraz stosowanie odpowiednich środków ostrożności w szpitalach takich jak dezynfekcja rąk i sprzętu medycznego. Nie powinno się pożyczać innym osobom przedmiotów dotykających do skóry - ubrania, buty, ręczniki, szczotki.

Przypisy:

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Gospodarek-Komkowska E., Mikucka A. Mikrobiologia w dermatologii, wenerologii oraz w medycynie estetycznej i kosmetologii. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021.
3. Bulanda, M. Szostek, S. Podstawy mikrobiologii i epidemiologii szpitalnej. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.
4. Szewczyk E. Diagnostyka bakteriologiczna. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2019.
5. Szepietowski, J., Baran, W. Terapia w dermatologii. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.
6. Heczko, P., Pietrzyk, A., Wróblewska, M. Mikrobiologia lekarska. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014.