Antybiotykoterapia - czym są antybiotyki, zasady racjonalnej antybiotykoterapii. Kiedy poradzić się farmaceuty?

Czym jest antybiotykoterapia?

Antybiotyki to leki stosowane w leczeniu zakażeń bakteryjnych. Działają poprzez hamowanie wzrostu lub zabijanie bakterii chorobotwórczych. Przepisywane są na receptę. Zazwyczaj antybiotykoterapia trwa od 7 do 14 dni. Bardzo ważne jest, aby leki przyjmować zgodnie z zaleceniami lekarza, o ustalonych porach dnia, nie pomijając żadnej dawki. Skrócenie czasu leczenia może skutkować brakiem skuteczności. Czasami stosowanie antybiotykoterapii jest profilaktyczne np. przez zabiegami chirurgicznymi w celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia powikłań infekcyjnych.

Odkrycie penicyliny - początek współczesnej antybiotykoterapii

W 1928 roku Alexander Fleming odkrył penicylinę. Było to prawdziwą rewolucją w leczeniu infekcji bakteryjnych. Lek ten wytwarzany jest przez grzyby z gatunku pędzlaka. Zatrzymuje proces tworzenia się bakteryjnych ścian komórkowych, uniemożliwiając ich dalsze namnażanie się i prowadząc do ich śmierci bakterii. Penicylina naturalna jest skuteczna w leczeniu zakażeń bakteriami gram-dodatnimi jak np. paciorkowce, gronkowce, pneumokoki. Choroby, które wcześniej zbierały śmiertelne żniwo, po tym odkryciu były łatwe do wyleczenia. Obecnie stosowane są zarówno penicyliny naturalne i półsyntetyczne.

Jak działają antybiotyki?

Antybiotyki działają na patogeny na dwa główne sposoby. Pierwszym jest aktywność bakteriobójcza. Drugą jest działanie bakteriostatyczne, czyli spowolnienie i hamowanie ich wzrostu. Ze względu na mechanizm działania możemy je podzielić na hamujące syntezę (tworzenie) białek bakteryjnych lub ich ściany komórkowej, a także uszkadzające strukturę oraz funkcję bakteryjnych błon cytoplazmatycznych (pełnią funkcje ochronne i transportowe w komórce drobnoustroju). Ten sam lek może wywierać odmienne działanie w zależności od bakteryjnych. Wyróżnia się antybiotyki o szerokim spektrum działania - powodujące wyniszczenie wielu rodzajów bakterii, a także o wąskim spektrum. Efekt działania antybiotyku zależy od osiągniętego stężenia leku w organizmie, czasu utrzymywania się odpowiedniego stężenia oraz rodzaju infekcji.

Kiedy przy infekcji sięgnąć po antybiotyk?

Antybiotyki stosowane są w przypadku infekcji bakteryjnych. Nie będą skuteczne w leczeniu infekcji wirusowych czy grzybiczych. Rozpoczęcie kuracji musi być z przepisu lekarza, który po przeprowadzeniu badania potwierdzi etiologię bakteryjną choroby.

Czym jest oporność na antybiotyki?

Antybiotyki stanowią podstawowy sposób leczenia infekcji o etiologii bakteryjnej. Niestety, często ich nadużywano, co doprowadziło do zjawiska antybiotykooporności. Powstają bakterie oporne na działanie niektórych stosowanych antybiotyków, które wcześniej były skuteczne w leczeniu zakażeń. Przykładem może być MRSA (gronkowiec złocisty oporny na metycylinę). Temu zjawisku sprzyja podawanie "na wyrost", niewłaściwe dobieranie dawki i czasu kuracji, dobieranie leku o zbyt szerokim lub wąskim spektrum działania oraz brak wykonywania posiewów przed włączonym leczeniem.

Jak antybiotyki działają na jelitową mikroflorę bakteryjną

Po zastosowaniu antybiotyku mogą pojawić się działania niepożądane. Do najczęściej występujących zalicza się biegunkę poantybiotykową. Niestety wyniszczają nie tylko mikroorganizmy chorobotwórcze, ale także te korzystnie działające składające się na mikrobiotę przewodu pokarmowego działającą ochronnie. Naturalna mikroflora jest niezbędna dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, wspomaga procesy trawienia, zapobiega kolonizacji jelita patogenami, wytwarza substancje potrzebne do regeneracji komórek jelita, a także może mieć wpływ na działanie ośrodkowego układu nerwowego. Kiedy dochodzi do jej zmniejszenia łatwiej namnażają się bakterie gnilne, ponieważ są one mniej wrażliwe na antybiotyki. Obniża się odporność. Ponadto, może pojawić się biegunka. Najbardziej wyniszczające dla mikrobioty są leki antybiotyczne o szerokim spektrum działania jak np. aminopenicyliny czy cefalosporyny. Aby zapobiegać wyjałowieniu jelit podczas antybiotykoterapii zaleca się przyjmowanie probiotyku.

Probiotyk przy antybiotyku

Probiotyki to żywe drobnoustroje, które w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt zdrowotny. Zalicza się do nich m.in. bakterie z rodzaju Lactobacillus, Bifidobacterium oraz drożdżaki Saccharomyces boulardii. Wybierając probiotyk należy zwrócić uwagę na skład, ponieważ nie wszystkie są skuteczne w zapobieganiu biegunki poantybiotykowej. Udowodnioną skuteczność mają:

• Saccharomyces boulardii
• Lactobacillus rhamnosus E/N
• Lactobacillus rhamnosus Pen
• Lactobacillus rhamnosus Oxy
• Lactobacillus GG
• Lactobacillus casei DN-114 001
• Streptococcus thermophilus
• Bifidobacterium lactis BB-12

Wybierając probiotyk zawsze warto wybrać produkt o statusie leku. Są one lepiej przebadane, a producent gwarantuje określoną minimalną ilość żywych bakterii w produkcie. Skład powinien być doprecyzowany z odpowiednimi oznaczeniami - nazwa łacińska z oznaczeniem literowo-cyfrowym np. Lactobacillus rhamnosus E/N, Lactobacillus casei DN-114 001. Przykładowe leki probiotyczne to m.in. Enterol, Lacidofil, Lakcid, Lakcid forte. Znacznie większa dostępność jest suplementów diety. Niektóre probiotyki wymagają przechowywania w lodówce. Przykładowym suplementem dobrej jakości z poprawnie opisanym składem jest np. Vivomixx.

Jak przyjmować probiotyk przy antybiotykoterapii? Najbezpieczniejszym schematem będzie zachowanie odstępu 4-6 godzin pomiędzy probiotykiem a antybiotykiem. Wyjątkiem są drożdżaki Saccharomyces boulardii, które można przyjmować o dowolnej porze. Probiotyk najlepiej przyjmować wraz z posiłkiem, najlepiej mlecznym. Jedzenie obniża kwasowość w żołądku, zwiększając przeżywanie bakterii probiotycznych. Jeśli stosowany jest raz dziennie najlepszym rozwiązaniem będzie przyjmowanie go wraz z kolacją. W nocy ruchy jelit są spowolnione. Daje to lepsze warunki do kolonizacji jelit przez bakterie probiotyczne.

Poleca się stosowanie probiotyku jeszcze kilka dni po zakończeniu antybiotykoterapii. Czas ten zależy od czasu trwania antybiotykoterapii i stosowanego leku. Przy leczeniu trwającym kilka tygodni lub miesięcy czas ten powinien być dłuższy.

Dieta przy i po antybiotyku

Sposób żywienia jest niezmiernie ważny dla naszego zdrowia. W trakcie leczenia dobierajmy produkty tak, aby wzmocnić naturalną florę bakteryjną jelit. Probiotyki obecne są w produktach kiszonych oraz fermentowanych. Jadłospis warto uzupełnić o żywność taką jak:

• jogurty i kefiry bez dodatku cukru
• domowe jogurty mleczne lub roślinne
• kiszone warzywa: ogórki, kapustę i inne
• kwas chlebowy
• zakwas buraczany
• kombucha (fermentowana herbata)

W celu stworzenia lepszych warunków do zasiedlenia przez probiotyki warto zwrócić uwagę na obecność prebiotyków w diecie. Prebiotykami są np. fruktooligosacharydy lub galaktooligosacharydy. Nie są one trawione przez człowieka, ale rozkładają je bakterie. Naturalnie występują w produktach takich jak cykoria, karczochy, miód, cebula, por, szparagi, ziemniaki, banany, płatki owsiane.

Należy zachować 2-godzinny odstęp pomiędzy przyjęciem antybiotyku a zjedzeniem owoców cytrusowych (w szczególności grejpfruta), nabiału, zawierających dużo błonnika pokarmowego.

7 zasad prawidłowej antybiotykoterapii

1. Lek popijaj niegazowaną wodą.
2. Podczas antybiotykoterapii nie pij alkoholu.
3. Zachowaj odpowiedni czas trwania kuracji i nie pomijaj dawek
4. Przyjmuj leki regularnie, o ustalonych porach.
5. Przyjmuj regularnie probiotyk, aby uniknąć wyniszczenia naturalnej flory jelitowej.
6. Stosuj antybiotyki tylko jako lek przeciwbakteryjny - antybiotyki nie działają na wirusy
7. Przed rozpoczęciem terapii wykonaj antybiogram - badanie mikrobiologiczne sprawdzające wrażliwość drobnoustrojów na przepisany lek.

Kiedy poradzić się farmaceuty?

W przypadku wątpliwości co do dawkowania leku, czasu jego stosowania czy przyjmowania probiotyku zawsze warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Przypisy

1. Stracy, Mathew, et al. "Minimizing treatment-induced emergence of antibiotic resistance in bacterial infections." Science 6583 (2022): 889-894.
2. Guo, Q., Goldenberg, J. Z., Humphrey, C., El Dib, R., & Johnston, B. C. (2019). Probiotics for the prevention of pediatric antibiotic‐associated diarrhea. Cochrane Database of Systematic Reviews, (4).
3. Goodman, C., Keating, G., Georgousopoulou, E., Hespe, C., & Levett, K. (2021). Probiotics for the prevention of antibiotic-associated diarrhoea: a systematic review and meta-analysis. BMJ open, 11(8), e043054.
4. Liao, W., Chen, C., Wen, T., & Zhao, Q. (2021). Probiotics for the prevention of antibiotic-associated diarrhea in adults: A meta-analysis of randomized placebo-controlled trials. Journal of clinical gastroenterology, 55(6), 469.
5. Mekonnen, S. A., Merenstein, D., Fraser, C. M., & Marco, M. L. (2020). Molecular mechanisms of probiotic prevention of antibiotic-associated diarrhea. Current opinion in biotechnology, 61, 226-234.
6. Podstawy mikrobiologii i epidemiologii szpitalnej. Red. Bulanda, Małgorzata; Szostek, Sława .PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.
7. Mikrobiologia lekarska. Red. Heczko, Piotr B.; Pietrzyk, Agata; Wróblewska, Marta ,Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014.

Treści serwisu kierowane są do osób uprawnionych do wystawiania recept lub osób prowadzących obrót produktami leczniczymi.