Interakcje leków z alkoholem i żywnością - czego nie wolno łączyć z alkoholem i posiłkami? Czy jedzenie może wchodzić w interakcje z lekami?

Interakcje leków z alkoholem - interakcje farmakokinetyczne oraz farmakodynamiczne

Pomiędzy lekami a alkoholem zachodzą dwa główne typy reakcji. O interakcjach farmakokinetycznych mówi się, gdy zachodzi oddziaływanie na linii lek-etanol dotyczący metabolizmu i/lub wydalania substancji z organizmu. Interakcje farmakodynamiczne zachodzą, gdy etanol wykazuje działanie przeciwne lub synergistyczne z lekiem np. nasilając jego właściwości sedatywne. Efekt połączenia leku z alkoholem zależy od wielu czynników, w od ilości alkoholu, rodzaju leku, stężenia enzymów wątrobowych rozkładających etanol (dehydrogenaza aldehydowa, izoforma CYP2E1 enzymu P450) oraz odstępu pomiędzy spożyciem etanolu a przyjęciem leku. W dalszej części artykułu przedstawiamy najistotniejsze efekty połączenia z alkoholem różnych grup leków.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne i nieopioidowe leki przeciwbólowe - interakcje alkoholu

Leki z grupy NLZP taki jak m.in.  kwas acetylosalicylowy (ASA), ketoprofen, ibuprofen, meloksykam, naproksen wchodzą w interakcje z alkoholem. Alkohol może nasilać działania niepożądane związane z negatywnym wpływem na błonę śluzową żołądka. Zwiększa to ryzyko wystąpienia krwawień żołądkowo-jelitowych. Z tego powodu zaleca się zachować kilkugodzinny odstęp pomiędzy spożyciem alkoholu a przyjęciem leku.

Paracetamol - dlaczego nie wolno go łączyć z alkoholem?

Paracetamol jest jednym z najczęściej stosowanych leków przeciwbólowych. Łączenie go z alkoholem toksycznie wpływa na wątrobę, szczególnie w dużych dawkach. U osób nadużywających alkoholu nie powinno się go stosować ze względu na ryzyko uszkodzenia wątroby.

Leki przeciwdepresyjne a alkohol

Spożycie alkoholu w czasie przyjmowania większości leków przeciwdepresyjnych nie jest wskazane. Może to sprzyjać wahaniom nastrojów, osłabiać lub nasilać działanie leków a także nasilać skutki uboczne terapii. Istotne interakcje z alkoholem obserwowane są w przypadku następujących grup leków:

• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne
• inhibitory MAO-A (moklobemid) - stosowane w leczeniu depresji, fobii społecznej
• buropion - stosowany w leczeniu dużych epizodów depresji oraz uzależnienia od nikotyny

Trójcykliczne leki przeciwdepresyjne takie jak doksepina, amitryptylina, klomipramina stosowane wraz z alkoholem mogą mocniej działać sedatywnie i nasilać senność. Ponadto ich stężenie we krwi może wzrosnąć. Czasami pojawia się niedociśnienie ortostatyczne - gwałtowne obniżenie ciśnienia tętniczego przy zmianie pozycji z siedzącej lub leżącej na stojącą. Powoduje to upośledzenie przepływu mózgowego krwi. Objawia się to uczuciem osłabienia po wstaniu, zawrotami głowy, mroczkami przed oczami, a nawet utratą przytomności.

Z grupy inhibitorów MAO-A w Polsce stosowany jest m.in. moklobemid. Zwiększa on stężenie dopaminy, serotoniny i norepinerfryny, Dzięki temu poprawia aktywność psychomotoryczną, jakość snu i nastrój. W połączeniu z alkoholem sumuje się ich działanie na ośrodkowy układ nerwowy. Zawarta w winach i piwach tyramina wchodzi w interakcje z lekiem, co może być groźne dla życia.

Bupropion jest lekiem, który możne obniżać tolerancję na alkohol - upojenie alkoholowe może nastąpić szybciej. Niestety obniża on także próg drgawkowy, co może prowadzić do drgawek spożywając alkohol w trakcie leczenia buropionem.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne - interakcje z żywnością

Nie zaleca się przyjmowania trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych wraz z posiłkiem bogatym w błonnik pokarmowy. Zmniejsza on wchłanianie leku, co przekłada się na obniżenie skuteczności leczenia. Błonnik pokarmowy zawarty jest m.in. w pełnoziarnistych produktach zbożowych (ciemne pieczywo, ciemny makaron, płatki owsiane, otręby, kasza bulgur, kasza gryczana), roślinach strączkowych oraz warzywach i owocach. Ponadto przyjmowanie imipraminy lub amitryptyliny wraz z posiłkiem bogatym w tłuszcze powoduje zwiększenie wchłaniania leku z przewodu pokarmowego, nasilając działania niepożądane leków.

Inhibitory MAO - interakcje z jedzeniem

Mowa tutaj przede wszystkim o tyraminie. Jest to amina biogenna, której największe ilości są w dojrzewających mięsach, dojrzewających serach (np. pleśniowe), sosach rybnych, winach i piwach. W Jedząc produkty bogate tyraminę podczas leczenia inhibitorami MAO istnieje ryzyko wystąpienia przełomu nadciśnieniowego. Jest to nagły wzrost ciśnienia tętniczego, któremu towarzyszyć mogą powikłania narządowe zagrażające życiu np. obrzęk płuc, ostry zespół wieńcowy czy udar mózgu. Wykluczenia źródeł tyraminy w diecie powinny być przez cały okres terapii, a także przez minimum 2 tygodnie po jej zakończeniu.

Przyjmowanie antybiotyków a spożycie alkoholu

Czy w trakcie antybiotykoterapii mogę pić alkohol? Jest to jedno z częściej zadawanych pytań przy wypisywaniu recepty. Wiele antybiotyków niestety wchodzi w interakcje z etanolem. Zależą one od rodzaju substancji aktywnej. Najłatwiej jednak jest odgórnie odradzić łączenie alkoholu z antybiotykami. Alkohol może m.in. zwiększać lub zmniejszać stężenie leku we krwi (powodując nieskuteczność leczenia lub nasilenie skutków ubocznych), nasilać szkodliwy wpływ na wątrobę, układ nerwowy. Efektem może być również reakcja disulfiramowa - zaburzenie metabolizmu alkoholu skutkujące zatruciem aldehydem octowym. Objawy jakie mogą wówczas wystąpić to:

• trudności w oddychaniu
• zaburzenia rytmu serca
• utrata przytomności
• nadmierna potliwość
• dreszcze
• ból w klatce piersiowej
• zaczerwienienie twarzy
• wymioty
• nudności
• niewydolność serca

Szczególnie istotne interakcje zaobserwowano w przypadku leczenia antybiotykami i lekami przeciwdrobnoustrojowymi takimi jak doksycyklina, cefalosporyny, erytromycyna, izoniazyd, metronidazol, tynidazol, furagina, gryzeofulwina.

Antybiotyki - interakcje z żywnością

Produkty bogate w wapń mogą zmniejszać wchłanianie niektórych antybiotyków np. fluorochinolonów czy tetracykliny.

Leki przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe a picie alkoholu

Pacjenci przyjmujący warfarynę lub acenokumarol powinni wiedzieć, że alkohol może wpływać na metabolizm leku, powodując nasilenie lub osłabienie działania leku. Jednorazowe spożycie dużej ilości alkoholu osłabia działanie leków przeciwzakrzepowych, co przekłada się na podwyższenie INR (czas protrombinowy), wydłużając czas krzepnięcia. Może to sprzyjać wystąpieniu krwawień. Przewlekłe nadużywanie alkoholu może prowadzić do osłabienia działania leków.

Leki przeciwzakrzepowe i przeciwpłytkowe - interakcje z żywnością

Pacjenci stosujący warfarynę powinni monitorować ilość  witaminy K przyjmowanej wraz z jedzeniem i suplementami. Zbyt duża zawartość witaminy K w diecie może osłabiać działanie warfaryny, która jest antagonistą witaminy K - hamuje jej działanie. Naturalne źródła witaminy K to przede wszystkim zielone warzywa liściaste (kapusta, sałata, jarmuż), a także brokuły czy szparagi. Antagonistycznie działa także wyciąg z dziurawca czy żeń-szenia.

Działanie warfaryny lub acenokumarolu może być nasilone przy suplementacji preparatami z wyciągiem z miłorzębu japońskiego, szałwii, czosnku.

Leki stosowane w padaczce - jak alkohol wpływa na działanie leku?

Zaleca się zachowanie odstępu przynajmniej 2 godziny pomiędzy przyjęciem leku a wypiciem alkoholu. Alkohol może przyspieszać uwalnianie substancji czynnej z leków o przedłużonym uwalnianiu. Połączenie alkoholu z karbamazepiną zwiększa wrażliwość na etanol. Największe interakcje zachodzą w przypadku leczenia fenytoiną. Regularne spożywanie alkoholu zmniejsza skuteczność preparatu. Warto także wiedzieć, że alkohol obniża próg drgawkowy, co sprzyja wystąpieniu napadów epilepsji.

Leki przeciwcukrzycowe - interakcje z alkoholem

U chorych przyjmujących leki przeciwcukrzycowe alkohol nie jest wskazany. Nie tylko wchodzi w interakcje z lekami, ale także poprzez obniżenie świadomości zwiększa ryzyko przeoczenie objawów hipoglikemii, co jest niebezpieczne dla życia. W zależności od przyjmowanego leku (insulina, metformina, glikazyd) skutki mogą się różnić, jednak niekorzystny wpływ alkoholu powodować może:

• zwiększenia poziomu kwasu mlekowego we krwi, co prowadzi do kwasicy i niedotlenienia tkanek
• zwiększone ryzyko hipoglikemii
• osłabienie
• nudności
• problemy z kontrolą stężenia glukozy we krwi

Dodatkowo alkohol jest wysokokaloryczny, a większość pacjentów z cukrzycą to osoby z nadwagą lub otyłością. Konsumpcja alkoholu sprzyja dodatniemu bilansowi energetycznemu i przybieranie na masie ciała, co dodatkowo pogarsza insulinowrażliwość tkanek.

Interakcje alkoholu z lekami przeciwhistaminowymi

Spożywanie alkoholu w trakcie przyjmowania leków przeciwalergicznych nasila senność i pogarsza zdolności psychomotoryczne. Może powodować zawroty głowy. Najbardziej istotne interakcje zachodzą przy stosowaniu leków I generacji oraz niektórych II generacji. Wymienić wśród nich można m.in:

• cetyryzyna
• klemastyna
• hydroksyzyna
• prometazyna
• dimenhydrynat
• difenhydramina
• chlorfeniramina

Leki przeciwpsychotyczne, przeciwlękowe i nasenne a połączenie z alkoholem

Równoczesne stosowanie alkoholu i leków przeciwpsychotycznych nasila ich działanie sedatywne. W przypadku substancji takich jak kwetiapina czy olanzapina może wystąpić niedociśnienie ortostatyczne.

Połączenie benzodiazepin z alkoholem nasila senność i upośledzenie psychomotoryczne. W przypadku leków takich jak zolpiden i zopiklon stosowanych jako środki nasenne, alkohol może prowadzić do ryzykownych zachowań, lunatykowania i kumulacji wpływu na ośrodkowy układ nerwowy.

Leki obniżające cholesterol a alkohol

Statyny są powszechnie stosowane w celu obniżenia stężenia "złego" cholesterolu LDL. W przypadku częstego picia alkoholu i jednoczesnego stosowania statyn przez dłuższy czas, zwiększa się ryzyko uszkodzenia wątroby.

Sok grejpfrutowy a leki

Czy leki można popijać sokiem grejpfrutowym? Popijając leki sokiem grejpfrutowym może blokować enzymy odpowiedzialne za metabolizm tych substancji. Skutkiem jest zwiększenie stężenia leku we krwi i zatrucia lekiem. Przykładowe interakcje jakie mogą nastąpić to spowolnienie metabolizmu:

• blokerów kanału wapniowego stosowanych w nadciśnieniu, skutkując znacznym obniżeniem ciśnienia krwi i bólami głowy
• cyklosporyny (lek immunosupresyjny) powodując znaczny wzrost ciśnienia i ryzyko drgawek
• statyn, zwiększając ryzyko efektów ubocznych, w tym uszkodzenia wątroby
• cyzaprydu
• pochodnych benzodiazepin
• leków przeciwwirusowych stosowanych w leczeniu AIDS
• a także wielu innych leków, których metabolizm jest zależny od enzymów CYP3A4

Należy zachować odstęp przynajmniej 4 godziny przed i po przyjęciu leku a zjedzeniem grejpfruta lub wypiciem soku.

Niebezpieczne interakcje żywności z lekami - czy występują?

Zazwyczaj reakcje pomiędzy lekami a żywnością polegają na zmniejszeniu lub zwiększeniu wchłaniania preparatu i z reguły nie stanowi to zagrożenia dla życia, ale zmniejsza skuteczność leczenia lub nasila działania niepożądane. Szczególną uwagę powinno się zwrócić na produkty bogate w tyraminę podczas leczenia inhibitorami MAO-A. W tym przypadku interakcje są dość silne.

Interakcje pomiędzy lekami a żywnością nie wymienione wcześniej w artykule to m.in.:

• leki na parkinsona i białko - duże ilości białka w diecie, szczególnie zwierzęcego, obniżają wchłanianie lewodopy stosowanej w terapii choroby parkinsona. Z tego powodu zaleca się zachować odstęp przyjmując lek przynajmniej 30 minut przed posiłkiem lub 2 godziny po.
• teofilina i tłuszcze/ kawa - jest to lek często stosowany w leczeniu astmy. Jego wchłanianie może być zwiększone gdy zostanie przyjęty wraz z posiłkiem bogatym w tłuszcze. Jego działanie nasila kofeina zawarta w kawie, zielonej herbacie, mocnej czarnej kawie, coca coli czy napojach energetyzujących. Może to potęgować efekty niepożądane.
• błonnik pokarmowy i preparaty naparstnicy - może zmniejszać ich wchłanianie
• lewotyroksyna i jedzenie - przyjęcie leku na niedoczynność tarczycy (np. euthyrox) zmniejsza jego przyswajanie. Z tego powodu lek należy przyjmować na 30-60 minut
• preparaty ziołowe i antykoncepcja hormonalna - nie powinno się przyjmować preparatów na bazie dziurawca i/lub lukrecji stosując hormonalną terapię zastępczą lub antykoncepcję hormonalną

Leki i alkohol to nie jest dobre połączenie. Najłatwiej byłoby kierować się zasadą, że leków nie należy łączyć z alkoholem. Jest tak wiele różnych substancji i zachodzących pomiędzy nimi interakcji. Połączenie alkoholu z niektórymi lekami może stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. Ponadto, część leków może wchodzić w interakcje z żywnością. Z tego powodu, przed przyjęciem leku warto dokładnie przeczytać ulotkę, aby dowiedzieć się czy przyjmować go na czczo czy wraz z posiłkiem. O ile nie zalecono inaczej, leki powinno się popijać czystą wodą.

 

Przypisy

1. Bailey, David G., George Dresser, and J. Malcolm O. Arnold. "Grapefruit–medication interactions: Forbidden fruit or avoidable consequences?." Cmaj 185.4 (2013): 309-316.
2. Hung, Wei-Lun, Joon Hyuk Suh, and Yu Wang. "Chemistry and health effects of furanocoumarins in grapefruit." Journal of food and drug analysis 25.1 (2017): 71-83.
3. Korbut, R. Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2017.
4. Kostka-Trąbka, E., Woroń, J. Interakcje leków w praktyce klinicznej. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2012.
5. Gertig, H. Przysławski, J. Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2015.
6. Tan, Christina San San, and Shaun Wen Huey Lee. "Warfarin and food, herbal or dietary supplement interactions: A systematic review." British journal of clinical pharmacology 87.2 (2021): 352-374.
7. Di Minno, Alessandro, et al. "Old and new oral anticoagulants: food, herbal medicines and drug interactions." Blood reviews 31.4 (2017): 193-203.
8. Ogemdi, Iwuozor Kingsley. "A Review on the Properties and Uses of Paracetamol." International Journal of Pharmacy and Chemistry 5.3 (2019): 31-35.