SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego) – przyczyny, dieta, objawy i leczenie zespołu SIBO

Czym jest SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego)?

Prawidłowa flora bakteryjna przewodu pokarmowego jest kluczowym elementem nie tylko dla procesów trawienia, ale także poprawnej pracy układu odpornościowego. Na liczbę bakterii w jelitach oraz ich rodzaj ma wpływ wiele czynników takich jak antybiotykoterapia i inne leki, alkohol, dieta, styl życia czy aspekty psychologiczne. SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth) to zaburzenie nazywane często zespołem przerostu bakteryjnego jelita cienkiego. W jego przebiegu obserwuje się nadmierną ilość bakterii w jelicie cienkim i/lub ich nietypowy rodzaj (np. występowanie bakterii charakterystycznych dla jelita grubego). U większości pacjentów rozrost flory bakteryjnej dotyczy więcej niż jednego szczepu bakterii. Do objawów SIBO zaliczamy m.in. nadmiar gazów jelitowych, biegunki i uczucie pełności w jamie brzusznej. Leczenie rozrostu bakteryjnego SIBO opiera się na antybiotykoterapii.

Częstość występowania SIBO

W przypadku SIBO częstość występowania w populacji ogólnej jest ciężka do precyzyjnego określenia. Szacuje się, że może dotyczyć od 2,5 nawet do 22% społeczeństwa. Rozrost bakterii częściej jest obserwowany u pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego. Ocenia się, że w tej grupie pacjentów SIBO może występować nawet u 35-80%. Co ciekawe, podwyższony odsetek osób z SIBO zauważalny jest także w grupie pacjentów otyłych.

Objawy SIBO

Objawy SIBO nie są charakterystyczne. Dolegliwości są podobne do tych występujących w różnych chorobach przewodu pokarmowego. Zdarza się także, że SIBO przebiega bezobjawowo. Wśród objawów zespołu rozrostu bakteryjnego wymienić można:

• bóle brzucha
• biegunki
• wzdęcia
• uczucie pełności w brzuchu
• dyskomfort w jamie brzusznej
• zaparcia

W ostrych przypadkach, biegunki mogą doprowadzić do utraty masy ciała, niedożywienia, obrzęków i niedoborów witaminowych.

SIBO – objawy spoza układu pokarmowego

Przewlekłe SIBO z powodu biegunek może prowadzić do niedożywienia i niedoborów witamin oraz minerałów. Szybki pasaż jelitowy powoduje niewystarczające wchłanianie składników odżywczych z jelita. Pacjenci są szczególnie narażeni na niedobór witaminy A, D i B12. Powoduje to szereg dolegliwości ze strony układu nerwowego, kostnego, a także wielu narządów.

Najczęstsze objawy niedoboru witaminy B12 to niedokrwistość megaloblastyczna, zmęczenie, nudności, brak apetytu, zaparcia lub biegunki. Czasami występują objawy psychiatryczne i neurologiczne: zaburzenia węchu i słuchu, drętwienie i/lub niedowład kończyn, zaburzenia chodu, zawroty głowy, otępienie, chwiejność nastroju, a nawet epizody manii lub depresji.

W przypadku zbyt niskiego stężenia witaminy D wzrasta ryzyko m.in. osteoporozy, chorób układu krążenia i niekorzystnych zmian neurologicznych. Pojawiać się mogą bóle mięśni, przewlekłe zmęczenie czy zwiększona podatność na infekcje. Niedobór witaminy A często powoduje nadmierne łuszczenie się i rogowacenie naskórka, suchość skóry, przerzedzenie i łamliwość włosów.

Przyczyny występowania SIBO

Przyczyny i leczenie przerostu bakteryjnego to temat, który jest coraz bardziej powszechny w gabinecie gastrologa. Przyczyn rozwoju SIBO może być wiele. Wymienić wśród nich można:

• zaburzenia motoryki jelit
• zaburzenia wydzielania enzymów trawiennych i kwasów żółciowych
• zbyt mała ilość kwasu solnego w soku żołądkowym
• niepoprawne funkcjonowanie naturalnych barier np. zastawki krętniczo-kątniczej
• stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP)
• niedobory odporności
• nieprawidłowości anatomiczne przewodu pokarmowego (np. zwężenia, uchyłki, guzy jelit)
• niezdrowy styl życia
• niezbilansowana dieta
• stres
• czynniki psychologiczne

Czynniki ryzyka wystąpienia SIBO

Zespół rozrostu flory bakteryjnej jelita cienkiego częściej niż w populacji ogólnej występuje w przebiegu niektórych chorób i zaburzeń. Na liście znajduje się m.in. zespół jelita drażliwego, celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna, marskość wątroby, niealkoholowe stłuszczenie wątroby, zespół krótkiego jelita, niedoczynność tarczycy, fibromialgia, akromegalia, trądzik różowaty, chłoniaki, białaczki, cukrzyca, alkoholizm. Przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego występuje u niektórych pacjentów w trakcie lub okresie bezpośrednio po radioterapii okolicy brzucha.

Zespół jelita drażliwego (IBS) a przerost bakteryjny jelita cienkiego

Zespół przerostu flory bakteryjnej jelita znacznie częściej pojawia się u pacjentów z IBS. Ponadto, z uwagi na brak charakterystycznych objawów SIBO, często bywa mylone z zespołem jelita drażliwego. W obu zaburzeniach pojawiają się wzdęcia, uczucie pełności w brzuchu, biegunki i/lub zaparcia. Zarówno w SIBO, jak i w IBS zalecanym modelem żywienia jest dieta z ograniczeniem węglowodanów fermentujących.

Diagnostyka SIBO - wodorowy test oddechowy

Do ustalenia diagnozy SIBO stosowane jest mikrobiologiczne badanie treści jelitowej (pobranej najczęściej z jelita czczego lub dwunastnicy) oraz wodorowy test oddechowy z laktulozą. Wytwarzanie wodoru u ludzi związane jest z aktywnością bakterii jelitowych fermentujących cukry. Wodór, który powstaje w jelicie jest wchłaniany do krwi, a następnie wydychany przez płuca. Im więcej wodoru w wydychanym powietrzu tym większa aktywność bakterii fermentujących. Są to podstawowe badania w kierunku SIBO. W celu poprawnego zdiagnozowania SIBO lekarze często zlecają wykonanie badań dodatkowych.

W diagnostyce SIBO najczęściej stosowane badania diagnostyczne to:

• endoskopia z badaniem bakteriologicznym treści pobranej z jelita
• wodorowy test oddechowy
• RTG przewodu pokarmowego
• badanie stężenia witaminy B12, kwasu foliowego i albumin
• morfologia krwi

Leczenie SIBO

Jak wygląda leczenie rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego? Podstawą leczenia SIBO jest antybiotykoterapia oraz leczenie choroby podstawowej, która mogła doprowadzić do zaburzeń flory np. terapia zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego czy wydzielania enzymów trawiennych. Należy również przeanalizować leki, jakie przyjmuje pacjent. Kwestią sporną jest stosowanie probiotyków w leczeniu SIBO. Pozwalają one przywrócić naturalną równowagę mikroflory jelitowej, jednak u części pacjentów mogą nasilać wzdęcia. Nie bez znaczenia w terapii pozostaje zdrowy styl życia oraz zbilansowana dieta. W przypadku niedoborów witamin i/lub składników mineralnych dobierana jest odpowiednia suplementacja.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zespołu SIBO?

Diagnostyka i leczenie SIBO jest coraz bardziej popularnym tematem. Na szczęście u większości pacjentów z SIBO pełne wyleczenie jest możliwe po zastosowaniu antybiotykoterapii (czasami kurację trzeba przeprowadzić dwukrotnie). Jeżeli przyczyną SIBO są zmiany anatomiczne w jelicie, objawy choroby nie ustąpią na trwałe bez chirurgicznej korekcji nieprawidłowości anatomicznych.

Diety w SIBO - dieta FODMAP i dieta low FODMAP

Założeniem diety FODMAP (Fermentowane oligo-, di-, monosacharydy i poliole) jest ograniczenie spożycia produktów zawierających duże ilości cukrów fermentujących. Restrykcje te pozwalają na złagodzenie objawów SIBO. Do cukrów silnie fermentujących zaliczane są:

• glukoza
• fruktoza
• galaktoza
• laktoza

Ograniczeniu podlegają również fermentujące poliole - sorbitol, ksylitol. Bardziej restrykcyjną wersją jest dieta low-FODMAP, w której unikać należy wielu produktów. Z grupy warzyw i owoców nie są polecane następujące: jabłka, gruszki, figi, wiśnie, maliny, śliwki, morele, jeżyny mango, arbuz, owoce suszone i z puszki, czosnek, cebula, groszek, brokuły, buraki, karczoch, awokado, warzywa strączkowe i kapustne. Dodatkowo należy unikać produktów mlecznych takich jak lody, mleko, jogurty czy sery. Ograniczeniu podlegają także produkty na bazie pszenicy, cukry, soki owocowe i słodziki. Po zakończeniu etapu low-FODMAP stopniowo wprowadza się pojedyncze produkty i obserwuje reakcję organizmu.

Wśród innych diet wymienić można protokół dr Siebecker, dietę SCD oraz GAPS.

Przypisy

1. Gravina, Antonietta Gerarda, et al. "Adherence and effects derived from FODMAP diet on irritable bowel syndrome: A real life evaluation of a large follow-up observation."Nutrients 12.4 (2020): 928.
2. Tap, Julien, et al. "Diet and gut microbiome interactions of relevance for symptoms in irritable bowel syndrome." Microbiome 9.1 (2021): 1-13.
3. Liu, Jerry, et al. "Low-FODMAP diet for irritable bowel syndrome: what we know and what we have yet to learn." Annual review of medicine 71 (2020): 303-314.
4. Sroka, Natalia, et al. "Show Me What You Have Inside–The Complex Interplay between SIBO and Multiple Medical Conditions–A Systematic Review." Nutrients 1 (2023): 90.
5. Banaszak, Michalina, et al. "Association between Gut Dysbiosis and the Occurrence of SIBO, LIBO, SIFO and IMO." Microorganisms 3 (2023): 573.
6. Guo, Huaizhu, et al. "Berberine and rifaximin effects on small intestinal bacterial overgrowth: Study protocol for an investigator-initiated, double-arm, open-label, randomized clinical trial (BRIEF-SIBO study)."Frontiers in Pharmacology 14 (2023): 279.
7. Dietetyka kliniczna. Red. Grzymisławski, Marian . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.