7 kwietnia 2024 to Światowy Dzień Zdrowia - sprawdź, jak najlepiej dbać o zdrowie w dzisiejszym świecie!

Światowy Dzień Zdrowia 2024 - zadbaj o profilaktykę!

Każdego roku, 7 kwietnia, w rocznicę powstania Światowej Organizacji Zdrowia (WHO - World Health Organization) z 1948 roku, obchodzimy Światowy Dzień Zdrowia. I choć w okresie PRL zmieniono to wyjątkowe święto na Dzień Pracownika Służby Zdrowia, to obecnie okazje te zostały w Polsce połączone. 7 kwietnia obchodzimy więc zarówno Światowy Dzień Zdrowia i dzień pracownika służby zdrowia. Warto także wspomnieć, że od wspomnianej daty rozpoczyna się cały miesiąc zdrowia oraz rok działań realizowanych zgodnie z hasłem ustanawianym co roku przez zgromadzenie ogólne Światowej Organizacji Zdrowia. 7 kwietnia jest doskonałą okazją do spojrzenia na kondycję własnego organizmu z dystansem. Warto w tych dniach zastanowić się nad wdrożeniem zdrowych nawyków, wykonaniem profilaktycznych badań, a także nad przekładaną z miesiąca na miesiąc diagnostyką lub modyfikacją leczenia konkretnych chorób.

Moje zdrowie, moje prawo to hasło Światowego Dnia Zdrowia 2024, którego obchody odbywają się 7 kwietnia na całym świecie!

Myśl przewodnia tegorocznego Światowego Dnia Zdrowia brzmi Moje zdrowe, moje prawo. W praktyce ma ono oznaczać zwiększanie świadomości - zarówno wśród medyków, jak i osób poddawanych procedurom medycznym - praw pacjenckich oraz wyzwań i problemów zdrowotnych, jakie niosą ze sobą: konflikty zbrojne, zmiany klimatu, zanieczyszczenie powietrza i inne okoliczności, wpływające na dobrostan zdrowotny ludzi na całym świecie. Tegoroczne hasło Światowego Dnia Zdrowia zwraca także uwagę na kwestię dostępności systemu ochrony zdrowia publicznego dla każdego pacjenta - niezależnie od jego miejsca zamieszkania, poziomu zamożności, koloru skóry, środowiska, w jakim się wychowuje i dorasta czy innych czynników.

Hasło Moje zdrowie, moje prawo oznacza po prostu, że zdrowie jest podstawowym prawem człowieka. Sukcesy w dziedzinie zdrowia publicznego, które zostały osiągnięte w poprzednich latach, nie powinny więc przesłaniać wyzwań zdrowotnych, stojących przed WHO, personelem medycznym czy urzędnikami, odpowiadającymi za system opieki zdrowotnej w każdym kraju. Wszyscy pacjenci na świecie powinni mieć bowiem szeroki dostęp do wysokiej jakości usług zdrowotnych, będących jednym z filarów poczucia bezpieczeństwa społeczeństw.

Więcej informacji zarówno o tegorocznym, jak i poprzednich Światowych Dniach Zdrowia (2023, 2022 itd.) można znaleźć na portalu gov.pl oraz na stronach internetowych powiatowych i wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznych.

Choroby cywilizacyjne - czym są i jak im zapobiegać?

Omawiane święto ustanowione przez pierwsze zgromadzenie ogólne Światowej Organizacji Zdrowia jest doskonałą okazją do tego, by inicjować rozmowy i zwracać uwagę na najbardziej istotne aspekty dbania o zdrowie każdego człowieka. Jednym z takich aspektów jest świadomość istnienia chorób cywilizacyjnych, na które zapada coraz większa część światowej populacji. Wśród tych chorób wyróżniamy między innymi cukrzycę, niektóre nowotwory, otyłość, schorzenia układu sercowo-naczyniowego, zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego, ale również zaburzenia psychiczne - na przykład depresję i zaburzenia lękowe. Są one nie tylko coraz bardziej rozpowszechnione, ale także niebezpieczne dla zdrowia populacyjnego z uwagi na fakt bycia prekursorem wielu innych chorób i stanów nagłych. Dla przykładu, nieleczona otyłość i insulinooporność prowadzi do rozwoju cukrzycy typu 2, niekontrolowane nadciśnienie - do degradacji naczyń krwionośnych oraz do zawałów i udarów, a depresja, w przypadku braku terapii i leczenia farmakologicznego - do samookaleczeń, myśli i prób samobójczych.

Do rozwoju wymienionych powyżej chorób prowadzą czynniki osobnicze i środowiskowe, które są charakterystyczne do okresu i okoliczności, w jakich obecnie żyjemy i funkcjonujemy na co dzień. Chodzi tu przede wszystkim o znaczne zanieczyszczenie środowiska (w tym powietrza i wody), przebywanie w hałasie, ekspozycję na smog i pyły zawieszone oraz na długotrwały stres o wysokiej intensywności. Oczywiście nie bez znaczenia dla zdrowia pozostaje tryb życia - w tym praca siedząca, dieta bogata w produkty przetworzone, o wysokiej zawartości tłuszczów trans, soli i cukru. Dodatkowo niski poziom aktywności fizycznej, stosowanie używek, zaburzenia snu czy brak czasu na odpoczynek także nie przyczyniają się do poprawy ludzkiego dobrostanu. Aby zapobiegać rozwojowi chorób cywilizacyjnych, należy więc starać się modyfikować te czynniki, na które mamy wpływ - piszemy o nich poniżej.

Sen, odpoczynek, aktywności fizyczna i dobrze zbilansowana dieta, czyli (nie)łatwy przepis na zdrowie

Na zminimalizowanie ryzyka zapadnięcia na choroby cywilizacyjne wpływa przede wszystkim prowadzenie zdrowego trybu życia. Co to oznacza w praktyce? Można opisać go trzema najważniejszymi filarami, wśród których wyróżniamy:

• zdrową i zbilansowaną dietę. Nie od dziś wiadomo, że odpowiednia podaż białek, zdrowych tłuszczy i węglowodanów, a także witamin i składników mineralnych, jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Uniwersalne zasady zdrowej diety można czerpać z jadłospisu opartego o dietę śródziemnomorskąlub dietę DASH, które uwzględniają znaczne ograniczenie spożycia czerwonego mięsa, umiarkowane spożycie mięsa chudego i pochodzącego z ryb i skorupiaków, a także włączenie do diety tłuszczów roślinnych (zastąpienie nimi tłuszczu zwierzęcego). Dodatkowo zbilansowany sposób żywienia uwzględnia oczywiście duże ilości warzyw i owoców, a oprócz tego produkty mleczne (lub ich zamienniki bogate w wapń) i pełnoziarniste;
• aktywność fizyczną na odpowiednim poziomie. W tej kwestii zalecenia WHO są jasne: dorośli powinni podejmować od 150 do 300 minut umiarkowanej aktywności fizycznej tygodniowo lub od 75 do 150 minut aktywności o dużym stopniu intensywności na tydzień. U dzieci zaleca się z kolei 60 minut aktywności (intensywnej lub umiarkowanej) dziennie. Dodatkowo Światowa Organizacja Zdrowia wskazuje, by zarówno dorośli, jak i seniorzy podejmowali od 2 do 3 razy w tygodniu ćwiczenia aktywizujące różne partie mięśniowe oraz wspierające stabilizację i równowagę ciała;
• zadbanie o zdrowy, regenerujący sen. Wiele osób bagatelizuje ten czynnik, nie zdając sobie sprawy z jego ogromnego wpływu nie tylko na samopoczucie, ale również na zdolności kognitywne i poznawcze, na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego i sercowo-naczyniowego, zminimalizowanie ryzyka nadwagi, otyłości i cukrzycy, a nawet na zdrowie i wygląd skóry! Nocny odpoczynek to czas, w którym procesy regeneracyjne zachodzące w organizmie ulegają intensyfikacji - aby stworzyć dla tych mechanizmów idealne warunki, warto przesypiać co najmniej 7 godzin w ciągu nocy, kładąc się do łóżka przed północą.

W przypadku rozmów o zdrowym stylu życia, wiele osób zastanawia się nad wdrożeniem suplementacji. Tak naprawdę jest to dość newralgiczny temat - w teorii bowiem to właśnie odpowiednio zbilansowana dieta powinna dostarczać do organizmu witaminy, składniki mineralne i inne, niezbędne substancje. Okazuje się jednak, że u niektórych pacjentów (cierpiących na choroby przebiegające z zaburzeniami wchłaniania, z niedoborową dietą czy wykluczających z jadłospisu produkty odzwierzęce) mogą pojawić się braki składników odżywczych, skutkujące przykrymi objawami. Jeśli więc dana osoba odczuwa na co dzień przewlekłe zmęczenie, doświadcza złego samopoczucia, zaburzeń snu, pogorszenia się kondycji skóry, włosów oraz paznokci czy ogólnie ma wrażenie osłabienia - powinna skonsultować się z lekarzem w celu zdiagnozowania ewentualnych niedoborów i podjęcia właściwych kroków terapeutycznych.

Jeszcze jednym, częstym zagadnieniem poruszanym w kwestii suplementacji, jest przyjmowanie witaminy D. Ogólnie rzecz biorąc, w polskim obszarze geograficznym, zaleca się jej suplementację co najmniej w okresie jesienno-zimowym, w ilości od 1000 do 2000 jednostek dziennie (u dorosłych). Aby jednak zweryfikować niedobór w tym zakresie (który, niestety, może występować także wiosną i latem) warto udać się do lekarza rodzinnego po skierowanie na badanie krwi, weryfikujące stężenie witaminy D w organizmie.

Profilaktyka zdrowotna i powszechny dostęp do badań przesiewowych

W kontekście rozważań o zdrowiu jako o prawie człowieka, nie sposób nie poruszyć również kwestii badań profilaktycznych i przesiewowych. To właśnie dzięki nim lekarz we współpracy z pacjentem są w stanie wychwycić niepokojące zmiany w organizmie, mogące świadczyć o toczącym się procesie chorobowym, a także ustalić dalszą ścieżkę diagnostyczną i - w razie potrzeby - także ścieżkę terapeutyczną. Do najważniejszych badań profilaktycznych, które warto wykonywać regularnie, należą:

• badania krwi (w tym morfologia, profil lipidowy, parametry enzymów wątrobowych, poziom glukozy i inne - zależne od stanu i dolegliwości wykazywanych przez pacjenta;
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi;
• badania ogólne moczu i kału;
• badania przesiewowe i obrazowe dla kobiet: w tym cytologia, USG transwaginalne, USG piersi i/lub mammografia);
• badania przesiewowe i obrazowe dla mężczyzn: poziom PSA we krwi, badanie prostaty i jąder (przy wskazaniach);
• badanie znamion i pieprzyków (badanie dermatoskopowe).

Rodzaj oraz częstotliwość badań profilaktycznych i przesiewowych warto ustalić z lekarzem. Inne terminy wykonywania takich testów będą dotyczyły bowiem osób obciążonych genetycznie, u których zachować należy wyższą czujność onkologiczną, a inne - osoby całkowicie zdrowe, u których badania profilaktyczne mogą być wykonywane rzadziej. Nie należy zapominać także o roli samoobserwacji i samobadania pacjentów - chodzi tu przede wszystkim o samobadanie piersi oraz jąder, ale także o obserwację zmieniających się znamion i pieprzyków na ciele.

W temacie badań profilaktycznych warto wspomnieć także o kontroli parametrów enzymów wątrobowych. Wiele osób nigdy nie robiło takiego badania, natomiast wskazaniem do jego wykonania może być, przykładowo, długotrwałe leczenie farmakologiczne (które nierzadko obciąża wątrobę). Oprócz tego tak zwane „próby wątrobowe” są pomocne w ocenie stanu zdrowia osób z nadwagą i otyłością (a zwłaszcza z ich brzuszną odmianą), a także często pijących alkohol. Czynniki te mogą prowadzić bowiem do alkoholowego lub niealkoholowego stłuszczenia wątroby, do zapalenia tego narządu, a także do jego marskości. U niektórych pacjentów z takimi problemami konieczne może okazać się wdrożenie leczenia farmakologicznego lub suplementacji, uwzględniającej podaż fosfolipidów oraz choliny, wyciągu z karczocha i innych substancji, przyczyniających się do zarówno do redukcji objawów wynikających z uszkodzenia czy zaburzonej pracy wątroby, jak i do wsparcia regeneracji komórek tego narządu.

Zdrowie i dobre samopoczucie a jesień życia - najwyższa troska o dobrostan seniorów

W profilaktyce zdrowotnej chorób cywilizacyjnych wciąż zbyt mało mówi się o dbaniu o zdrowie seniorów. To właśnie oni - nie tylko z uwagi na wiek, ale również ze względu na zmniejszoną dawkę aktywności fizycznej i umysłowej - narażeni są na rozwój cukrzycy i jej powikłań, otyłości, chorób neurodegradacyjnych i starczych czy chorób układu krążenia. Aby zapobiegać rozwojowi przykrych dolegliwości i zagrażających zdrowiu czy życiu schorzeń, warto, by osoby po 60 roku życia:

• wdrożyły do swojej codziennej rutyny aktywności umysłowe, takie jak rozwiązywanie krzyżówek i sudoku, granie w gry logiczne i planszowe z rodziną i przyjaciółmi, czytanie gazet i książek, uczęszczanie do klubów seniora, na kursy lub szkolenia. Zachowanie sprawności umysłowej u osób starszych wpływa w ogromnym stopniu na ich samopoczucie, zmniejsza ryzyko chorób układu nerwowego, a także zapewnia możliwość pełnego i nieskrępowanego uczestniczenia w rozrywkach, spotkaniach towarzyskich i rodzinnych;
• kontrolowały i leczyły zdiagnozowane u nich choroby. Chodzi tu przede wszystkim o cukrzycę, miażdżycę czy nadciśnienie. Dzięki właściwej terapii, regularnemu i skrupulatnemu przyjmowaniu leków oraz okresowym kontrolom u specjalisty, opanowana choroba może mieć niewielki lub nawet żaden wpływ na codzienne funkcjonowanie seniora;
• pamiętały o aktywności fizycznej. Może ona mieć niską intensywność, natomiast powinna być zdecydowanie regularna. Spacery, zajęcia w wodzie, nordic walking czy delikatne ćwiczenia rozciągające oraz wspierające zachowanie równowagi ciała sprawdzą się u osób starszych najlepiej;
• dbały o zdrową dietę, bogatą zwłaszcza składniki zapewniające prawidłową pracę mózgu - a więc magnez czy zdrowe kwasy tłuszczowe (tym DHA).

Jeśli chodzi o dietę, seniorzy mogą mieć zwiększone zapotrzebowanie na białko, witaminy z grupy B, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, a także na magnez i potas. Z tego względu, podczas badań kontrolnych, warto wykonywać u nich badania poziomu wymienionych substancji i - w razie potrzeby - zlecić modyfikację nawyków żywieniowych i/lub suplementację preparatami magnezu dla seniorów i innymi składnikami, niezbędnymi dla prawidłowego funkcjonowania organizmu.

W dbaniu o siebie i bliskich nie pomijaj zdrowia psychicznego!

Holistyczne podejście do dobrostanu człowieka nie może wykluczać kwestii zdrowia psychicznego. Na szczęście świadomość dotycząca wychwytywania objawów, a także konsekwencji braku terapii depresji, zaburzeń lękowych i innych schorzeń natury psychicznej staje się obecnie coraz większa. Symptomy, które powinny skłonić pacjenta do udania się po pomoc gabinetu psychiatry lub psychologa, to przede wszystkim:

• przedłużający się powyżej kilku tygodni stan smutku i złego samopoczucia;
• niechęć do wychodzenia z domu i kontaktów innymi ludźmi;
• pogorszenie się zdolności kognitywnych - zaburzenia pamięci, spowolnienie procesu uczenia się, trudności w skupieniu uwagi;
• niewypełnianie powierzonych pacjentowi zadań;
• gwałtowny spadek lub wzrost masy ciała (powiązane z utratą lub ponadnormatywnym wzmożeniem apetytu);
• bezsenność lub nadmierna senność;
• brak radości z czynności i aktywności, które wcześniej tę radość przynosiły;
• myśli rezygnacyjne i samobójcze;
• aktywności autodestrukcyjne i ryzykowne (chodzi tu nie tylko o samookaleczanie, ale również o celowe przyjmowanie zbyt dużych dawek leków, ryzykowne picie alkoholu, próbowanie narkotyków, przygodne stosunki seksualne i inne);
• gwałtowne zmiany nastrojów, płaczliwość, zwiększona wrażliwość na bodźce i inne.

Oczywiście wymienione powyżej objawy mogą występować w różnej formie i nasileniu, natomiast po ich zaobserwowaniu nie warto zwlekać ani chwili. Depresję i inne schorzenia psychiczne trzeba i można skutecznie leczyć, natomiast do podjęcia procesu terapeutycznego potrzebny jest ten pierwszy krok, skierowany do gabinetu specjalisty.

Źródła:

1. Światowy Dzień Zdrowia 2024 [w:] gov.pl, dostęp: 26.03.2024
2. J. Śliwa, Żeby nie zachorować [w:] Medycyna Praktyczna, 03.02.2016
3. Lek. inż. żywienia J. Krawczyk, lek. L. Kraj, dr n. med. A. Świeboda-Sadlej, Profilaktyka nowotworów [w:] Medycyna po Dyplomie 10/2012
4. Dr n. med. G. Luboiński, Badania profilaktyczne przesiewowe, które warto robić po 50 roku życia [w:] Medycyna po Dyplomie 04/2015
5. Dr n. med. G. Luboiński, Zalecane badania profilaktyczne w celu wczesnego wykrycia nowotworu [w:] Medycyna po Dyplomie 01/2015
6. P. Michalski, A. Kosobucka, M. Nowik, Ł. Pietrzykowski, A. Andruszkiewicz, A. Kubica, Edukacja zdrowotna pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego [w:] Folia Cardiologica, 2016, tom 11, nr 6
7. M. Laskowska-Szcześniak, E. Kozak-Szkopek, Uwarunkowania pomyślnego starzenia [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 6
8. Wytyczne WHO dotyczące aktywności fizycznej i siedzącego trybu życia: omówienie [w:] who.int, dostęp: 26.03.2024
9. Choroby cywilizacyjne coraz większym obciążeniem dla systemu ochrony zdrowia [w:] Medycyna Praktyczna, 18.09.2023