Dieta w SIBO – co jeść a czego unikać w zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego? Dieta Low FODMAP, leczenie SIBO, zalecenia dietetyczne.

Co to jest SIBO?

Prawidłowa flora bakteryjna przewodu pokarmowego jest niezmiernie ważnym czynnikiem dla procesów trawienia i odporności organizmu. Na ilość oraz rodzaj bakterii jelitowych ma wpływ skład i ilość żywności, alkohol, leki, substancje psychoaktywne. Przyczyniać się może także styl życia, czynniki psychologiczne, stres. W zespole przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego,  znanego pod nazwą SIBO (ang. small intestinal bacterial overgrowth) obserwuje się zbyt duży rozrost bakterii i/lub ich nietypowy rodzaj. Wśród przyczyn nadmiernego namnażania się bakterii wymienić można zaburzenia niektórych mechanizmów np. motoryki przewodu pokarmowego, wydzielania enzymów trawiennych i kwasów żółciowych, składu kwaśnej treści żołądkowej lub funkcjonowania naturalnych barier np. zastawki krętniczo-kątniczej. U większości pacjentów, u których rozwija się SIBO obserwuje się rozrost więcej niż jednego szczepu bakterii.

Częstość występowania SIBO u osób dorosłych jest ciężka do określenia. Szacuje się, że mogą to być wartości od 2,5% aż do 22%. Znacznie częściej pojawia się u osób z zespołem jelita drażliwego, bo aż u 35-80% pacjentów. Większą częstotliwość notuje się także u osób z celiakią i zespołem złego wchłaniania laktozy czy otyłością.

SIBO - przyczyny rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego

W rozwoju SIBO stwierdza się zaburzenia sekrecji kwasu solnego (zbyt mała ilość w soku żołądkowym), co może być spowodowane m.in. stosowaniem inhibitorów pompy protonowej (IPP). Często przyczynia się to do nadmiernego wzrostu bakterii oraz przyspieszenia pracy jelit. Na ilość i skład flory bakteryjnej jelit mają także wpływ zaburzenia wydzielania enzymów trzustkowych (np. w przebiegu mukowiscydozy), a także zaburzenia immunologiczne – niedobory odporności, niedobór sIgA. Do nieprawidłowości we florze bakteryjnej jelit może dochodzić także jeżeli występują nieprawidłowości anatomiczne lub czynnościowe przewodu pokarmowego np. zwężenia, guzy jelit, uchyłki, stany po operacji.

Czynniki ryzyka SIBO

Zespół przerostu flory bakteryjnej jelit częściej występuje u osób z różnymi chorobami i zaburzeniami w tym m.in.:

• zespół (IBS)
• zespół krótkiego jelita
• celiakia
• choroba Leśniowskiego-Crohna
• marskość wątroby
• niealkoholowe stłuszczenie wątroby
• niedoczynność tarczycy
• akromegalia
• choroby limfoproliferacyjne np. chłoniak, białaczka
• zaburzenia neurologiczne np. neuropatia cukrzycowa
• fibromialgia
• alkoholizm
• trądzik różowaty
• okres w trakcie lub po radioterapii okolicy brzucha

SIBO – objawy

Objawy zespołu przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego są niespecyficzne i mogą występować w różnych chorobach przewodu pokarmowego. Klinicznie SIBO może przebiegać bezobjawowo lub z objawami takimi jak wzdęcia, biegunki, bóle brzucha, dyskomfort w jamie brzusznej. W ciężkich przypadkach występują oznaki złego wchłaniania – utrata masy ciała, niedożywienie, stolce tłuszczowe. Jako efekt niedożywienia zaobserwować można choroby skóry np. trądzik różowaty, niedokrwistość, bóle stawów, niedobór wapnia, witaminy D, witaminy B12 i ich następstwa kliniczne.

Zespół jelita drażliwego a przerost flory bakteryjnej jelita cienkiego

Objawy przerostu bakteryjnego jelita cienkiego są często bardzo podobne do tych występujących w przebiegu IBS. Ocenia się, że SIBO znacznie częściej występuje u osób cierpiących na zespół jelita drażliwego. W obu schorzeniach układu pokarmowego stosowana jest podobna dieta, bazująca na eliminacji węglowodanów fermentujących.

Jak zdiagnozować SIBO?

Najczęściej stosowaną metodą diagnostyczną w kierunku SIBO są wodorowe testy oddechowe z laktulozą.

Leczenie SIBO przy pomocy diety

Leczenie przerostu flory bakteryjnej jelita cienkiego bazuje na kuracji antybiotykowej oraz prawidłowej terapii ewentualnych chorób współistniejących. Po kuracji antybiotykami stosuje się probiotyki, które pozwalają na przywrócenie naturalnej równowagi w obrębie mikroflory jelitowej. W przebiegu leczenia SIBO należy zwrócić uwagę na optymalną dietę.

Dieta w SIBO - najczęstsze rodzaje

Niezmiernie istotną rolę w leczeniu zespołu przerostu bakteryjnego jelita cienkiego odgrywa dieta. Najczęściej stosowane diety na SIBO to dieta Low FODMAP (LFD/FODMAPs), GAPS Diet (Gut and Psychology Syndrome Diet) oraz dieta SCD (Specific Carbohydrate Diet).

Co jeść przy SIBO a czego unikać - dieta low FODMAP i dieta FODMAP

Objawy SIBO mogą być bardzo uciążliwe. W celu ich złagodzenia powinien być stosowany odpowiedni model żywienia. Jaka dieta przy SIBO jest najlepsza? Najpowszechniej stosowana jest dieta ograniczająca produkty o wysokiej zawartości FODMAP.

Co to FODMAP?

Słowo "FODMAP" to skrót od "Fermentowane oligo-, di-, monosacharydy i poliole", który odnosi się do cukrów łatwo fermentujących. Te cukry obecne są w niektórych rodzajach produktów i spożywane w dużych ilościach mogą powodować objawy żołądkowo-jelitowe takie jak wzdęcia, bóle brzucha i biegunki. Bakterie jelitowe poddające fermentacji cukry rozkładają je szybko, co powoduje gromadzenie się wody i gazów w jelicie, prowadząc do wzdęć. Dieta FODMAP, która ogranicza produkty zawierające silnie fermentujące cukry, może zmniejszyć objawy żołądkowo-jelitowe u 50-80% osób z IBS, którego objawy są bardzo podobne do tych u pacjentów z SIBO. Do cukrów silnie fermentujących zaliczamy fruktozę, galaktozę, glukozę, laktozę oraz poliole takie jak sorbitol i ksylitol. Istnieją dwie wersje diety FODMAP - standardowa i low-FODMAP, która jest bardziej restrykcyjna. W wersji low-FODMAP należy unikać :

• produktów mlecznych (sery, lody, mleko, jogurty),
• niektórych owoców (gruszki, arbuz, jabłka, brzoskwinie, figi, wiśnie, morele, maliny, jeżyny, śliwki, mango, owoce z puszki, suszone owoce),
• niektórych warzyw (karczoch, cebula, czosnek, szparagi, groszek, buraki, brokuły, awokado, warzywa kapustne oraz strączkowe),
• produktów zbożowych zawierających gluten (na bazie pszenicy, żyta, jęczmienia), suszonych owoców, soków owocowych, cukru i słodzików.

Po zakończeniu etapu low-FODMAP można stopniowo wprowadzać produkty mleczne, niektóre owoce (granaty, grejpfruty, awokado, wiśnie), niektóre warzywa, orzechy i obserwować reakcję organizmu. Diety FODMAP i low-FODMAP są dietami eliminacyjnymi, co oznacza, że wiele produktów spożywczych jest wykluczonych lub ograniczonych, dlatego ważne jest, aby jadłospis był ułożony przez profesjonalnego dietetyka, aby zachować odpowiednią równowagę składników odżywczych.

Dieta eliminacyjna przy SIBO - dieta SCD (Specific Carbohydrate Diet)

Dieta SCD (dieta specyficznych węglowodanów) polega na wyeliminowaniu z jadłospisu dichacharydów, polisacharydów oraz produktów przetworzonych. Ma to przełożyć się na stabilizację mikroflory jelitowej, zmniejszenie stanu zapalnego oraz poprawienie trawienia. W diecie tej wyklucza się zboża glutenowe i bezglutenowe, niektóre warzywa skrobiowe, produkty przetworzone ( przetworzone warzywa, owoce i produkty mięsne), mleko i produkty mleczne, słodziki, soję, niektóre rodzaje grochu i fasoli. Jadłospis w diecie SCD opiera się na jajkach, mięsie, niektórych warzywach i owocach, orzechach i nasionach, jajkach, a także specjalnym jogurcie przygotowywanym w domu.

Dieta GAPS (Gut and Psychology Syndrome Diet) - restrykcyjna dieta przy SIBO

Dieta GAPS (dieta w syndromie psychologiczno-jelitowym) jest bardziej restrykcyjną wersją diety specyficznych węglowodanów. Stanowi jeden z trzech elementów programu leczenia obejmującego suplementację, dietę i detoksykację. Wśród produktów zabronionych w tej diecie wymienia się zboża glutenowe i bezglutenowe, cukier i wszystkie produkty go zawierające, słodziki, warzywa skrobiowe, soki owocowe (z wyjątkiem przygotowanych w domu wyciskanych), rośliny strączkowe, kawa, herbaty, soja, rośliny strączkowe, nabiał, proszek do pieczenia, wszystkie produkty przetworzone z dodatkiem konserwantów, barwników lub zagęstników.

Protokół dr Siebecker

Dr. Allison Siebecker, wiodąca ekspertka w dziedzinie SIBO, stworzyła protokół żywieniowy opierający się na dietach specyficznych węglowodanów i FODMAP, a także na jej osobistych doświadczeniach w pracy z pacjentami z nadmiernym rozwojem bakterii w jelicie cienkim. Protokół Siebecker zaleca rozpoczęcie diety od protokołów GAPS lub SCD, a następnie wprowadzenie produktów niskofodmapowych. Okres stosowania tej diety powinien trwać nie mniej niż dwa miesiące, po czym zaleca się przejście do końcowej fazy diety specyficznych węglowodanów po ustąpieniu objawów. Siebecker zaleca również specjalną obróbkę pokarmów na początkowych etapach, taką jak usuwanie skóry, rozdrabnianie i gotowanie, a nowe produkty powinny być wprowadzane stopniowo, obserwując reakcję organizmu.

SIBO to zespół przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim. W zespole SIBO diety bazują na ograniczaniu węglowodanów fermentujących. Warto pamiętać, że tolerancja pokarmów jest w SIBO różna u poszczególnych osób. Warto sobie notować po jakich posiłkach występowały dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Odpowiednia dieta jest podstawą w terapii SIBO. Produkty dozwolone zależą od rodzaju przyjętego modelu żywienia, na ogół jednak są to mięsa, tłuszcze, orzechy, nasiona, a także niektóre warzywa i owoce. Według niektórych specjalistów, pomocne może być okresowe stosowanie diety elementarnej w SIBO, nie ma jednak wystarczającej ilości badań potwierdzających jej skuteczność.

 

Przypisy

1. Gravina, Antonietta Gerarda, et al. "Adherence and effects derived from FODMAP diet on irritable bowel syndrome: A real life evaluation of a large follow-up observation." Nutrients4 (2020): 928.
2. Tap, Julien, et al. "Diet and gut microbiome interactions of relevance for symptoms in irritable bowel syndrome." Microbiome1 (2021): 1-13.
3. Liu, Jerry, et al. "Low-FODMAP diet for irritable bowel syndrome: what we know and what we have yet to learn." Annual review of medicine 71 (2020): 303-314.
4. Ooi, Soo Liang, Dianne Correa, and Sok Cheon "Probiotics, prebiotics, and low FODMAP diet for irritable bowel syndrome–What is the current evidence? "Complementary therapies in medicine 43 (2019): 73-80.
5. Dale, Hanna Fjeldheim, et al. "Probiotics in irritable bowel syndrome: an up-to-date systematic review." Nutrients 9 (2019): 2048.
6. Barbalho, Sandra Maria, et al. "Inflammatory bowel disease: can omega-3 fatty acids really help?." Annals of gastroenterology: quarterly publication of the Hellenic Society of Gastroenterology 1 (2016): 37.
7. Dietetyka kliniczna. Red. Grzymisławski, Marian . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.