Zioła lecznicze – występowanie, stosowanie i właściwości ziół leczniczych

Rośliny lecznicze w Polsce - właściwości ziół

Ziołolecznictwo przez wieku było podstawą medycyny. Cenne właściwości lecznicze ziół doceniane są także przez współczesną medycynę. Wiele substancji leczniczych bazuje na związkach pozyskanych z roślin. Temat ziół przez ostatnie lata zyskał na popularności. Polskie zioła lecznicze mają bardzo szerokie zastosowanie. Jak wybrać najlepsze zioła dostosowane do naszych potrzeb?

Skrzyp polny

Skrzyp polny (łac. Equisetum arvense) powszechnie występuje w Polsce, w największym zagęszczeniu na obrzeżach lasów oraz w okolicy jezior i rzek. Surowcem są pędy płonne zebrane od czerwca do września. Odwar ze skrzypu jest bogaty w krzem. Korzystnie wpływa na skórę, włosy i paznokcie. Wzmacnia naczynia krwionośne. Wykazuje także działanie moczopędne. Jest pomocniczo wykorzystywany u osób z kamicą nerkową czy dną moczanową. Skrzyp do zaparzania można kupić w saszetkach lub postaci sypanej. Dla najlepszego efektu, około 4g skrzypu gotujemy w garnuszku w 250 ml wody przez około 15 minut. Można także przygotować napar - zalać gorącą wodą i parzyć pod przykryciem, jednak mniej krzemionki wytrąci się do roztworu. Ze względu na właściwości moczopędne, nie jest on polecany dla osób, które już przyjmują leki o takim działaniu. Może również zmniejszać przyswajanie witaminy B1. Z tego powodu, powinno się robić przerwy w kuracji.

Dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec zwyczajny (łac. Hypericum perforatum) najczęściej rośnie w silnie nasłonecznionych miejscach. Surowcem zielarskim jest kwiat i ziele. Napar z dziurawca działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Rozkurcza mięśnie gładkie dróg moczowych, wspierając pracę wydalniczą nerek. Wyciąg alkoholowy z dziurawca (tabletki, nalewka) polecane są w okresowym wyczerpaniu psychicznym. Ze względu na korzystny wpływ na nastrój stosowany jest w początkowych, łagodnych objawach depresyjnych. Przy stosowaniu zewnętrznym działa antybakteryjnie i przeciwzapalnie. Pierwsze efekty poprawienia nastroju są obserwowane już po 10-14 dniach. Dawkowanie preparatu jest zależne od ilości wyciągu ziołowego. Należy się stosować do zaleceń producenta. Dziurawiec zwyczajny jest ceniony ze względu na właściwości lecznicze. Niestety, wchodzi w wiele interakcji z lekami m.in. przeciwzakrzepowymi, przeciwnowotworowymi, antyretrowirusowymi, immunosupresyjnymi, przeciwdepresyjnymi, przeciwcukrzycowymi czy doustną antykoncepcją hormonalną. Wchodzi w reakcje z promieniowaniem słonecznym - przy jego przyjmowaniu należy unikać słońca i nie wychodzić z domu wysokiego filtru UV (SPF 50+).

Rumianek

Rumianek pospolity (łac. Chamomilla recutita) w Polsce rośnie na łąkach, nieużytkach rolnych, uprawach. Rumianek jest popularnym ziołem na trawienie. Działa rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, przyspiesza proces gojenia się owrzodzeń trawiennych. Stosowany zewnętrznie przyspiesza regenerację naskórka i procesy gojenia. Zmniejsza obrzęki. Działa przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie. Picie naparu z rumianku jest zabronione u osób przyjmujących warfarynę ze względu na ryzyko krwotoku. Częste picie mocnych naparów z rumianku może zmniejszać skuteczność doustnych środków antykoncepcyjnych. Aby przygotować napar z rumianku łyżkę surowca należy zalać szklanką wrzątku i parzyć pod przykryciem przez 15 minut.

Mniszek lekarski

Mniszek lekarski (łac. Taraxacum officinale) jest byliną z rodziny astrowatych. W Polsce uznawany jest za chwast. Surowcem zielarskim jest korzeń mniszka lub ziele mniejsza z korzeniem. Stosowany jest jako środek wspomagający trawienie oraz czynność pęcherzyka żółciowego. Substancje goryczkowe wspomagają procesy trawienia i pobudzają apetyt. Ekstrakt z mniszka działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, co jest wykorzystywane przy łagodzeniu zmian trądzikowych. Z korzenia mniszka przygotowuje się odwar, gotując w wodzie niewielką ilość surowca przez kilka minut. Ostrożność przy stosowaniu powinny zachować osoby przyjmujące leki moczopędne, na cukrzycę, przeciwkrzepliwe i zobojętniające sok żołądkowy.

Babka lancetowata

Babka lancetowata (łac. Plantago lanceolata) występuje na suchych i trawiastych terenach. Liść babki lancetowatej służy do przygotowywania naparu łagodzącego podrażnienia błony śluzowej jamy ustnej i gardła oraz łagodzi suchy kaszel. Działa antybakteryjnie i przeciwzapalnie. Wspiera działanie układu odpornościowego. Często jest stosowany przy przeziębieniu jako składnik mieszanek. Syrop z babki lancetowatej ma działanie powlekające i osłaniające na błonę śluzową jamy ustnej i gardła. Napar z babki przygotowuje się poprzez zalanie liści (od 4 do 6 gramów) wrzącą wodą. Okres stosowania to maksymalnie 7 dni w pojedynczej kuracji. Należy zachować odstęp pomiędzy piciem naparu/syropu a przyjmowaniem leków. Babka lancetowata posiada dużo substancji śluzowych, które mogą zmniejszać wchłanianie leków.

Krwawnik pospolity

Krwawnik pospolity (łac. Achillea millefolium L.) stosowany jest w zaburzeniach związanych z przewodem pokarmowym - wzdęcia, bóle żołądka, niestrawność, brak apetytu. Zwiększa produkcję żółci i działa przeciwzapalnie. Wyciąg z krwawnika stosowany jest także zewnętrznie ze względu na aktywność przeciwzapalną i antybakteryjną. Nie zaleca się jego stosowania u kobiet karmiących piersią, ciężarnych i dzieci do 12 roku życia. Nie są dostępne badania kliniczne opisujące interakcje krwawnika z innymi ziołami lub lekami.

Mięta pieprzowa

Mięta pieprzowa (łac. Mentha piperita) jest jednym z gatunków roślin leczniczych wykorzystywanych przy łagodzeniu dolegliwości ze strony układu pokarmowego: wzdęcia, gazy, nudności, nieżyt żołądka, problemy trawienne. Polecana jest przy zakażeniach górnych dróg oddechowych, przy przeziębieniu czy zmęczeniu psychicznym. Napar z mięty przygotowuje się zalewając łyżkę suszu (około 2-3 gramy) szklanką wrzącej wody i parzy pod przykryciem 10 minut. Może wchodzić w interakcje z lekami obniżającymi ciśnienie tętnicze krwi oraz poziom cukru.

Pokrzywa zwyczajna

Pokrzywa zwyczajna (łac. Urtica dioica L.) działa moczopędnie. Często polecana jest przy niedokrwistości. Pobudza wydzielanie soku żołądkowego. Sugeruje się jej działanie obniżające poziom glukozy i ciśnienie krwi. Zewnętrznie stosowana jest w kosmetykach wzmacniających mieszki włosowe i o właściwościach przeciwłojotokowych. W medycynie wykorzystywany jest napar z pokrzywy, wyciąg oraz sok. Pokrzywy nie powinno się stosować dłużej niż 4 tygodnie. Może wchodzić z interakcje z lekami moczopędnymi oraz antykoagulantami, a także lekami na nadciśnienie i cukrzycę.

Głóg jednoszyjkowy i dwuszyjkowy

Głóg dwuszyjkowy (łac. Crataegus oxycantha L.) oraz jednoszyjkowy (łac. Cratageus monogyna L.) znany jest przede wszystkim ze swojego działania na układ krążenia. Powoduje zwiększenie przepływu wieńcowego, zwiększa siłę skurczów serca, łagodnie obniża ciśnienie krwi, stężenie trójglicerydów oraz cholesterolu LDL. Wykazuje działanie uspokajające. Zawarte w nim flawonoidy działają antyoksydacyjnie. Napar z można przygotowywać zarówno z suszonych owoców jak i kwiatostanu. Wchodzi w interakcje z glikozydami naparstnicy, beta-adrenolitykami oraz innymi lekami na nadciśnienie.

Melisa lekarska

Melisa lekarska (łac. Melissa officinalis) pochodzi znad Morza Śródziemnego. W Polsce można ją hodować w ogródku. Jej najbardziej znane lecznicze właściwości zawdzięcza działaniu uspokajającemu, wyciszającemu, nasennemu i przeciwlękowemu. Stosowana jest w zaburzeniach snu oraz nadmiernym napięciu nerwowym. Napar z melisy może pomagać w łagodzeniu dolegliwości związanych z menstruacją i menopauzą. Wyciąg z melisy używany jest do produkcji kosmetyków o działaniu przeciwłupieżowym, przyspieszającym gojenie oraz dla skóry tłustej. Melisę parzy się pod przykryciem przez 10-15 minut. Może nasilać działanie leków uspokajających. Nie poleca się jej picia na 14 dni przed operacją ze względu na możliwe interakcje z lekami.

Szałwia lekarska

Szałwia lekarska (łac. Salvia officinalis) jest krzewem charakterystycznym dla krajów śródziemnomorskich. Można ją skutecznie hodować w przydomowym ogródku. Surowcem leczniczym jest liść zebrany zanim pojawią się kwiaty. Liście suszy się naturalnie (bez działania wysokiej temperatury). Szałwia działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie. Z tego powodu często stosowana jest jako płukanka w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła. Herbatki ziołowe z szałwii pomagają ograniczać nadmierną potliwość oraz neutralizować nieprzyjemny zapach potu. Olejek szałwiowy jest stosowany jako składnik kosmetyków zmniejszających przetłuszczanie się skóry. Pijąc napar z szałwii należy pamiętać, że kuracja nie powinna trwać dłużej niż 14 dni. Nie powinno się jej stosować podczas przyjmowania leków z grupy barbituranów lub benzodiazepin, a także w ciąży i przy karmieniu piersią.

Jak stosować zioła lecznicze?

Wybierając zioła należy podejść do tego z rozwagą. Należy je traktować jako środki lecznicze. Przede wszystkim najpierw przeczytajmy jaki dany surowiec ma właściwości zdrowotne. Szczególną uwagę należy zwrócić na przeciwwskazania do stosowania oraz interakcje z lekami i innymi ziołami, a także inne środki ostrożności np. działanie fotouczulające. Najlepiej zaopatrywać się w aptekach i sprawdzonych sklepach zielarskich. Zioła można hodować również samodzielnie - na balkonach czy w przydomowych ogródkach.

Przypisy

1. Carneiro, Danilo Maciel, et al. "Equisetum arvense: new evidences supports medical use in daily clinic." Pharmacogn Rev 13.26 (2019): 50-58.
2. Ghorbani, Ahmad, and Mahdi Esmaeilizadeh. "Pharmacological properties of Salvia officinalis and its components." Journal of traditional and complementary medicine 7.4 (2017): 433-440.
3. Cases, Julien, et al. "Pilot trial of Melissa officinalis L. leaf extract in the treatment of volunteers suffering from mild-to-moderate anxiety disorders and sleep disturbances."Mediterranean journal of nutrition and metabolism 4.3 (2011): 211-218.
4. Lamer-Zarawska, Eliza. Fitoterapia i leki roślinne. Red. . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013
5. Nabavi, Seyed Fazel, et al. "Polyphenolic composition of C. monogyna Jacq.: from chemistry to medical applications." Nutrients 9 (2015): 7708-7728.
6. Trevisan, Silvia Cristina Cerini, et al. "Properties of mentha piperita: a brief review." World J. Pharm. Med. Res 3.1 (2017): 309-313.
7. Asgarpanah, Jinous, and Razieh Mohajerani. "Phytochemistry and pharmacologic properties of Urtica dioica L." Journal of medicinal plants research 6.46 (2012): 5714-5719.
8. Ali, Sofi Imtiyaz, B. Gopalakrishnan, and V. Venkatesalu. "Pharmacognosy, phytochemistry and pharmacological properties of Achillea millefolium L.: a review." Phytotherapy Research 31.8 (2017): 1140-1161.
9. Fayera, Shuma, et al. "Phytochemical investigation and antimicrobial study of leaf extract of Plantago lanceolata." Nat. Prod. Chem. Res 6 (2018): 1000311.
10. Martinez, M., et al. "Taraxacum officinale and related species—An ethnopharmacological review and its potential as a commercial medicinal plant." Journal of Ethnopharmacology 169 (2015): 244-262.
11. Ng, Qin Xiang, Nandini Venkatanarayanan, and Collin Yih Xian Ho. "Clinical use of Hypericum perforatum (St John's wort) in depression: A meta-analysis." Journal of affective disorders 210 (2017): 211-221.