Stłuszczenie wątroby – przyczyny i objawy stłuszczenia, jak leczyć

Stłuszczenie wątroby jest chorobą o zróżnicowanych przyczynach występowania. Często  dotyczy ona osób nadużywających alkoholu. Niemniej jednak w praktyce lekarskiej wyróżnia się także niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD), które może towarzyszyć innym chorobom metabolicznym - cukrzycy i otyłości, a także chorobom autoimmunologicznym, w tym celiakii i nieswoistym chorobom zapalnym jelit. Poniżej wyjaśniamy, co powoduje stłuszczenie wątroby, jakie są objawy a jaka diagnostyka.

Alkoholowe stłuszczenie wątroby i niealkoholowe stłuszczenie wątroby NAFLD

W międzynarodowej klasyfikacji chorób wyróżnia się dwa rodzaje stłuszczenia wątroby - stłuszczenia o podłożu alkoholowym i niealkoholowym. Pierwsze z nich, jak sama nazwa wskazuje, dotyczy osób nadużywających alkoholu. Z kolei niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD), charakteryzuje się bardziej zróżnicowanymi przyczynami występowania. Jej główne czynniki ryzyka to przede wszystkim choroby towarzyszące, w tym cukrzyca, otyłość (zwłaszcza brzuszna), insulinoopornosć, celiakia, nieswoiste choroby zapalne (m.in. wrzodziejące zapalenie jelita grubego) [1,5].

Stłuszczenie wątroby polega na odkładaniu się w komórkach wątrobowych nadmiernej ilości cząsteczek tłuszczu, do czego dochodzi w wyniku nieprawidłowej przemiany materii [5]. Zbyt późne rozpoznanie może powodować progresję do bardziej zaawansowanych stadiów choroby, prowadząc u części pacjentów do rozwoju włóknienia wątroby, marskości wątroby lub raka wątrobowo - komórkowego [1] - w przypadku raka do rozpoznania stosuję się biopsje wątroby. Chorobie nieraz towarzyszą nacieki zapalne i pojedyncze ogniska martwicze.

Stłuszczenie wątroby występuje również przy zaburzeniach metabolicznych występujących w cukrzycy, otyłości, zaburzeniach wewnątrzwydzielniczych np. chorobie Cushinga, chorobie Leśniewskiego-Crohna, cukrzycy, a nawet w czasie ciąży. Choroby infekcyjne – wirusowe zapalnie wątroby typy C, B.

Przyczyny stłuszczenia wątroby

Jaki są przyczyny stłuszczenia wątroby? Wiadomo, że choroba ta spowodowana jest nadmiernym nagromadzeniem się trójglicerydów we krwi, z którymi wątroba nie jest w stanie sobie poradzić, w efekcie czego dochodzi do kumulacji cząsteczek tłuszczowych [2,6]. Wśród najczęstszych czynników ryzyka występowania stłuszczenia wątroby należy wskazać na [5]:

• nadmierne spożywanie alkoholu - może powodować alkoholowe stłuszczenie wątroby
• niewłaściwy styl życia (niezdrowa dieta - ciężkostrawna i wysokotłuszczowa, brak ruchu)
• otyłość i nadwagę
• predyspozycje genetyczne
• insulinooporność
• cukrzyca typ i stan przedcukrzycowy
• nieswoiste choroby zapalne jelit
• wirusowe zapalenie wątroby
• zażywanie niektórych leków
• żywienie pozajelitowe
• wrodzone choroby metaboliczne

Objawy stłuszczenia wątroby

Czy można rozpoznać stłuszczenie wątroby samemu? Stłuszczenie wątroby często daje niecharakterystyczne, niespecyficzne objawy, takie jak ucisk w prawym podżebrzu i dyskomfort, zmęczenie i osłabienie, wzdęcia, uczucie pełności [7].

Jednymi z objawów stłuszczenia wątroby są:

• Brak łaknienia i uczucie sytości po spożyciu niewielkiego posiłku
• Tępe bóle po tłustych posiłkach
• Powiększenie wątroby
• Wzdęcia
• Zaburzenia w oddawaniu stolca, zaparcia, czasami biegunki
• Problemy ze snem i ogólne złe samopoczucie, rozdrażnienie

Wątroba jest organem, który może nie dawać objawów stłuszczenia, dlatego warto kontrolować jego stan poprzez badania krwi USG jamy brzusznej i w przypadku wątpliwości konsultować się z lekarzem.

Stłuszczenie wątroby - diagnostyka

Jakie są cechy stłuszczenia wątroby i jak się ją rozpoznaje? Podstawowym badaniem przy diagnostyce stłuszczeniowej choroby wątroby jest USG jamy brzusznej. Po stwierdzeniu nieprawidłowości, przeprowadza się wywiad lekarski w celu rozpoznania podłoża występowania choroby.

Można się spodziewać m.in. pytań o nadużywanie alkoholu, styl życia oraz nawyki żywieniowe [3]. Dodatkowo przy podejrzeniu stłuszczenia wątroby lekarz może zlecić oznaczenie enzymów wątrobowych (AST, ALT, GGTP), morfologię krwi, profil lipidowy. Niekiedy wykonuje się też badania w kierunku wirusowego zapalenia wątroby [3,5].

Leczenie stłuszczenia wątroby - jest możliwe?

Na koniec warto wspomnieć, że cechą stłuszczeniowej choroby wątroby jest odwracalność, zwłaszcza przy początkowych stadiach choroby co oznacza, że niektóre uszkodzenia wątroby są odwracalne. Przy jej alkoholowym podłożu podstawą jest abstynencja alkoholowa, natomiast przy niealkoholowym – zmiana stylu życia [4,5,6], większa aktywność fizyczna, czasami redukcja masy ciała. Leczenie stłuszczenia wątroby jest więc w pewien sposób możliwe - ważne jest by odpowiednio wcześnie zdiagnozować stłuszczenie wątroby.

Żywienie w stłuszczeniu wątroby

Celem diety jest dostarczenie wszystkich składników odżywczych, potrzebnych do utrzymania równowagi metabolicznej, wyrównania niedoborów i regeneracji komórek wątrobowych.

W przypadku prawidłowej masy ciała podaż energetyczna jest zgodna z normą fizjologiczną. Jeżeli mamy do czynienia z nadwagą, to dieta powinna zredukować ilość tkanki tłuszczowej, szczególnie w okolicy jamy brzusznej.

Dieta przy stłuszczeniu wątroby powinna być bogata w białko pełnowartościowe, ponieważ ma korzystny wpływ na procesy odnowy komórek wątrobowych, zmiesza nacieki tłuszczowe miąższu wątroby, sprzyja uzupełnieniu niedoborów białek tkankowych, syntezie albumin osocza.  Drugim składnikiem odżywczym są tłuszcze łatwostrawne z mleka, śmietanki, masła bogaty w tłuszcze MCT. Wykluczyć należy kwasy tłuszczowe pochodzenia zwierzęcego takie jak smalec, , słoninę, łój. Tłuszcze powinny być dodawane do potraw na surowo, np. oleje roślinne do sałatki. Zbyt duża podaż w diecie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego (ciężkostrawnych), może prowadzić do pojawienia się biegunek tłuszczowych. Trzeci ważny składnik odżywczy naszego organizmu to węglowodany czyli cukru, cukry złożone, z zwiększą ilością błonnika i witamin z grupy B.

W przypadku uciążliwych objawów z diety należy wykluczyć pokarmy wzdymające (warzywa kapustne, cebulowe, suche nasiona roślin strączkowych, szparagi, śliwki, gruszki, czereśnie). Ograniczyć seler, buraki, brukiew, ostre przyprawy i używki (powstrzymać się od picia alkoholu, kawy, mocnej herbaty czy kakao)

Nie należy również zapomnieć o solach mineralnych i witaminach, zwłaszcza A, K, C i witamin z grupy B.

Ważny jest również sposób przygotowania potraw. Potrawy powinny być przyrządzane metodą gotowania w wodzie, na parze, duszenia bez tłuszczu. Smażenie i pieczenie na tłuszczu jest zabronione. Zaleca się posiłki o małej objętości, przyjmowane 5 razy dziennie.

Przykładowy jadłospis:

I Śniadanie

Bułka pszenna z niewielką ilością masła, 2 plasterkami wędliny z indyka, ogórek zielony

Herbata z cytryną

II Śniadanie

Biały serek twarogowy 200ml z koperkiem

Sok pomidorowy

Obiad

Zupa jarzynowa z ziemniakami

Ugotowany ryż z klopsikami drobiowymi, gotowane buraczki

Podwieczorek

Koktajl z kefiru z przecierem z truskawek

Kolacja

Pasta z jajek, 2 kromki chleba pszennego, pomidor

Bibliografia:

1. Panasiuk A., Metody oceny zapalenia, zwłóknienia i stłuszczenia wątroby, „Hepatologia”, 2014: 14; 110–114. 
2. Gietka J., Klapaczyński J., Stłuszczenie wątroby – diagnostyka i leczenie, „Medycyna po Dyplomie"2016:10.
3. Hartleb M., Wunsch E., Cichoż-Lach H., et.al. Postępowanie z chorymi na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby „Lekarz POZ” 2019; 5: 323-331.
4. Lucey M.R., Mathurin P., Morgan T.M., Alkoholowe zapalenie wątroby „Medycyna po Dyplomie” 2010;19: 97-108.
5. Mach T. Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD), https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.7.11, data dostępu: 15.03.2022.
6. Bukol-Krawczyk K., Niealkoholowe stłuszczenie wątroby – leczyć czy nie leczyć? „Forum Zaburzeń Metabolicznych” 2010: 1(1); 66-72.
7. Hartleb M, Mastalerz-Migas A, Kowalski P, Okopień B, Popovic B, Proga K, Cywińska-Durczak B. Healthcare practitioners' diagnostic and treatment practice patterns of nonalcoholic fatty liver disease in Poland: a cross-sectional survey. Eur J Gastroenterol Hepatol. 2022 Apr 1;34(4):426-434.