Zaparcia - przyczyny zaparć, objawy, domowe sposoby na zaparcia

Zaparcia to zaburzenia oddawania stolca, gdy wypróżnienia występują zbyt rzadko. Za prawidłowe uznaje się wypróżniać co najmniej trzy razy w tygodniu. Na skutek zbyt długiego zalegania w jelicie grubym, treść jelitowa ulega nadmiernemu zagęszczeniu, utrudniając jej usuwanie. Zaparcia najczęściej powstają jako efekt zbyt małej ilości błonnika i płynów w diecie, a także siedzącego trybu życia. Czasami jednak, są objawem poważniejszych chorób. Jakie są domowe sposoby na zaparcia? Kiedy zgłosić się do lekarza?

Czym są zaparcia? Objawy zaparć

Zaparcie to zbyt mała częstotliwość wypróżnień (2 razy w tygodniu lub rzadziej) lub stolce oddawane z wysiłkiem, twarde, często z towarzyszącym uczuciem niepełnego wypróżnienia. Wśród objawów towarzyszących zaparciom można wyszczególnić dolegliwości takie jak ból brzucha, wzdęcia, mdłości, brak apetytu, uczucie pełności spowodowane gazami nagromadzonymi w jelicie, uczucie rozpierana w nadbrzuszu oraz śródbrzuszu. Problem zaparć dotyczy 20-30% populacji. Znacznie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn. W grupie ryzyka znajdują się także osoby starsze, z ograniczoną zdolnością poruszania się, stosujące leki nasilające zaparcia i stosujące dietę ubogą w błonnik.

Rodzaje zaparć

Mechanizm defekacji jest złożonym procesem, który zależy nie tylko od prawidłowej perystaltyki jelit, ale również od objętości i konsystencji stolca, unerwienia odbytu i odbytnicy.

Zaparcia czynnościowe mogą pojawić się jako następstwo zwolnionego pasażu jelitowego lub związane są z nieprawidłowym aktem defekacji. Pacjent oddaje stolec z wysiłkiem, procesowi towarzyszy uczucie niepełnego wypróżnienia. W tym typie zaparcia, nie ma choroby organicznej ani nieprawidłowości anatomicznych, które wywoływałyby zaparcie. U jego przyczyn leży nieprawidłowa dieta, siedzący tryb życia oraz złe nawyki podczas wypróżniania m.in, wstrzymywanie stolce pomimo odczuwania parcia.

Zaparcia atoniczne spowodowane związane są z osłabieniem mięśniówki ściany jelita, wywołane przez wrodzone dysfunkcje systemu nerwowego, mięśniowego, spowodowane siedzącym trybem życia lub rozwijające się jako następstwo przebytych ciężkich chorób. W tej postaci, perystaltyka jelit ulega spowolnieniu, masy kałowe zagęszczają się, występują wzdęcia brzucha.

Zaparcia spastyczne, czyli inaczej kurczowe, wywołane są nadmiernych skurczem jelit. Jelita zaciskają się wokół stwardniałych mas kałowych, uniemożliwiając wypróżnienie i osłabiając perystaltykę jelit. Często, w ich przebiegu dochodzi do naprzemiennych okresów zaparć i biegunek. Należy uważać na przyjmowanie zbyt dużych ilości błonnika, w przeciwieństwie do pacjentów z zaparciami atonicznymi. Zaparcia spastyczne mogą być również pochodzenia psychicznego np. po napadzie histerii odruchy na stolec mogą nie występować, mimo przepełnienia jelita grubego.

Co może powodować zaparcia?

Wśród najczęściej występujących przyczyn zaparć wymienia się dietę zbyt ubogą w błonnik, zbyt małą ilość wypijanej wody oraz siedzący tryb życia. Czasami jednak, powodowane są przez różne jednostki chorobowe, niektóre stany fizjologiczne oraz przyjmowane leki. Często powodowane są przez choroby układu nerwowego, gruczołów wewnątrzwydzielniczych, miednicy mniejszej, okrężnicy, a także niektóre choroby psychiczne. Wśród przyczyn zaparć przewlekłych wymienić można stany takie jak:

• ciąża
• endometrioza
• guzy macicy i jajnika
• depresja
• rak jelita grubego
• jadłowstręt psychiczny
• choroba Parkinsona
• stwardnienie rozsiane
• cukrzyca
• niedoczynność tarczycy
• choroby okrężnicy
• postać zaparciowa zespołu jelita drażliwego
• choroby odbytu i odbytnicy
• choroba Hirschprunga
• twardzina układowa

Środki farmakologiczne, stosowane w leczeniu różnych chorób także mogą wywoływać efekt zapierający. Należą do nich opioidy, niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), przeciwdepresyjne, przeciwcholinergiczne, stosowane w leczeniu choroby Parkinsona, zawierające wapń lub glin, żelazo, diuretyki, beta-blokery, blokery kanału wapniowego, środki antykoncepcyjne.

Leczenie zaparć

Jak można leczyć zaparcia?  W większości przypadków zaparciom można zapobiegać poprzez wprowadzenie odpowiedniego trybu życia i zmiana diety. Dotyczy to w szczególności zaparć nawykowych. Podkreślić należy, że decyzję o zastosowaniu leków podejmuje się dopiero wtedy, kiedy wykorzystano wszystkie możliwości niefarmakologicznego leczenia zaparć. Środki przeczyszczające nie usuwają przyczyn zaparć, pomagają jedynie w zwalczaniu objawów.  W przypadku nagłej zmiany rytmu wypróżnień, szczególnie, jeśli pojawi się gorączka, osłabienie, znaczna utrata masy ciała, domieszka krwi w stolcu, silne bóle w obrębie jamy brzusznej należy zgłosić się do lekarza. W zależności od wywiadu lekarskiego, może on zlecić różne badania diagnostyczne, w tym laboratoryjne, radiologiczne i endoskopowe.

Domowe sposoby na zaparcia

Czy są domowe sposoby na zaparcia? Do najważniejszych zmian w nawykach żywieniowych zalicza się zwiększenie ilości błonnika pokarmowego w diecie (w szczególności jego frakcji nierozpuszczalnej), wypijanie odpowiedniej ilości płynów, włączenie do diety fermentowanych produktów mlecznych oraz ograniczenie spożycia produktów tłustych i słodyczy.

Należy pamiętać o tym, aby posiłki spożywać regularnie – najlepiej 4–5 posiłków dziennie w odstępach 3–4-godzinnych. Warto zaznaczyć, że w godzinach rannych dochodzi do wzrostu czynności motorycznych i wydalniczych przewodu pokarmowego, dlatego ważnym posiłkiem w ciągu dnia jest śniadanie.

Dieta powinna obfitować w produkty bogatoresztkowe (grube kasze, chleb pełnoziarnisty, otręby pszenne, płatki owsiane). Ważne jest także zwiększenie spożycia surowych warzyw i owoców (w szczególności pestkowych, takich jak maliny, truskawki i jeżyny). W tabeli poniżej znajdują się wybrane produkty żywnościowe zawierające błonnik pokarmowy. Uwzględniono w niej także podział błonnika na rozpuszczalny i nierozpuszczalny w wodzie.

Wśród zalecanych produktów nabiałowych należy wymienić fermentowane produkty mleczne (jogurt, kefir, maślanka oraz mleko acidofilne). Produkty te zawierają kwas mlekowy, który sprzyja rozwojowi korzystnej flory bakteryjnej i ogranicza procesy gnilne. Zaleca się również wypijanie co najmniej 1,5 l płynów dziennie (optymalnie 2–2,5 litra).

Duże znaczenie ma także zwiększenie aktywności fizycznej, która jest czynnikiem pobudzającym perystaltykę jelit. Mogą to być spacery, bieganie, pływanie. Ponadto należy przestrzegać zasady, aby w momencie wystąpienia uczucia parcia na stolec jak najszybciej udawać się do toalety.

Dodatkowo można stosować:

• Napary z sensu
• Babkę płesznik z jajowatą
• Siemię lniane
• Błonnik
• Sok z aloesu z miąższem
• Kora kruszyny
• Korzeń rzewienia
• Probiotyki

Siemię lniane na zaparcia

Nasiona lnu brązowego są nie tylko wartościowym uzupełnieniem diety, stanowiąc źródło kwasów tłuszczowych omega-3 oraz witamin. Dzięki wysokiej zawartości błonnika, pobudzają perystaltykę jelit. U osób dorosłych i dzieci powyżej 12 roku życia, w celu leczenia zaparć powinni stosować 3 razy dziennie 5 gramów nasion w całości lub mielonych wymieszanych z wodą, które dodatkowo po połknięciu należy popić szklanką wody. Wypróżnienie następuje po około 24 godzinach. Zaleca się stosowanie siemienia przez 2-3 dni, w celu uregulowania perystaltyki. Poza zastosowaniem jako naturalny lek na zaparcia, siemię lniane można umieścić w codziennym jadłospisie jako superfood, ze względu na wysoką wartość odżywczą.

Zaparcia u dzieci - przyczyny

Zaparcia u niemowląt najczęściej pojawiają się przy zmianie sposobu karmienia - z piersi na mleko modyfikowane, a także po włączeniu do diety mleka krowiego lub pokarmów stałych. W przypadku wystąpienia zaparć u dzieci należy przeanalizować sposób żywienia - czy podawana jest wystarczająca ilość płynów oraz błonnika pokarmowego, dopasowana do wagi i wieku dziecka. Zaparcia u dzieci mogą być spowodowane przez różne wady anatomiczne i choroby neurologiczne, dlatego należy skonsultować to z lekarzem.

Przypisy

1. Szczeklik A. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.
2. Vriesman, Mana H., et al. "Management of functional constipation in children and adults." Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology 17.1 (2020): 21-39.
3. Thakare, Seema H., and Seema H. Thakare. "Assessment of role of diet, life style & stress in the etiopathogenesis of constipation in geriatric patients." International Journal of Modern Agriculture3 (2020): 137-141.