Świnka (nagminne zapalenie przyusznic) - czym jest, objawy świnki, powikłania

Świnka, czyli nagminne zapalenie przyusznic jest ogólnoustrojową chorobą zakaźną powodowaną przez wirus świnki. Przenoszona jest drogą kropelkową. Objawia się między innymi zapaleniem ślinianek przyusznych i gorączką. Świnka to choroba występująca prawie wyłącznie u osób niezaszczepionych. Może mieć poważne powikłania takie jak zapalenie jąder prowadzące do niepłodności, a także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Jak rozpoznać i leczyć świnkę?

Pierwsza szczepionka przeciwko śwince wprowadzona została w 1967 roku. Przed tym wydarzeniem, zachorowania na świnkę były bardzo rozpowszechnione. Choroba przebiegała z licznymi powikłaniami. Ponieważ przenoszona jest drogą kropelkową, łatwo dochodziło do rozsiewu wirusa – podczas kichania, rozmowy z osobą chorą, a także przez kontakt z przedmiotami używanymi przez chorego – sztućce, szklanki. W Polsce po roku 2004 zaobserwowano drastyczny spadek zakażeń, co było wynikiem wprowadzenia obowiązkowych szczepień przeciwko śwince. Mimo to, na świnkę co roku choruje ponad 2 tysiące osób. 95% przypadków jest wśród osób nigdy nieszczepionych. Najwięcej zachorowań na świnkę obserwuje się jesienią i zimą. Rozpoznawana jest najczęściej u dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym. Do zakażeń dochodzi podczas kontaktu z rówieśnikami.

Świnka (nagminne zapalenie przyusznic) - czym jest?

Świnka, czyli nagminne zapalenie przyusznic jest ogólnoustrojową chorobą wirusową wywoływaną przez paramyksorirusa (wirus świnki). W trakcie przebiegu zakażenia dochodzi do zajęcia ślinianek, a czasami również innych narządów gruczołowych takich trzustka. Choroba przenosi się z człowieka na człowieka. Okres wylęgania wynosi od 14 do 24 dni. Chory może być źródłem zakażenia od 7 dni przed wystąpieniem obrzęku ślinianek do 9 dni po jego wystąpieniu. Ze względu na powszechne szczepienia dzieci, choroba ta występuje rzadko. W populacji niezaszczepionej zachorowania występują głównie w wieku przedszkolnym i szkolnym.

Jak dochodzi do zakażenia wirusem świnki?

Wrotami zakażenia są drogi oddechowe. Wstępna replikacja (powielanie) wirusa zachodzi w komórkach nabłonka oddechowego, a następnie rozwija się wiremia i zakażenie wielu tkanek i narządów, m.in ślinianek, ośrodkowego układu nerwowego. Jedynym rezerwuarem wirusa są ludzie. Źródło zakażenia stanowi chory lub zakażony bezobjawowo człowiek. Wirusy przenoszą się drogą kropelkową przez kontakt bezpośredni lub pośredni z materiałem zakaźnym, lub ze skażonymi przedmiotami, na których znajduje się np. ślina, krew czy mocz osoby chorej.

Objawy świnki

W 20-30% przypadków przebieg choroby jest bezobjawowy. U pozostałej części osób, obserwuje się nagły początek i ostry przebieg infekcji. W trakcie jej trwania może wystąpić gorączka, obrzęk ślinianek, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ból ucha i wiele innych symptomów. U pacjenta może występować tylko 1 z nich, ich kombinacja, jak również wszystkie. Pierwszy etap infekcji określa się jako okres objawów zwiastunowych. Występują objawy podobne do tych w przebiegu grypy. Obserwuje się złe samopoczucie, zmęczenie, osłabienie, niewielką gorączkę, ból głowy i mięśni, utrata łaknienia, wymioty. W momencie wystąpienia zapalenia ślinianek, gorączka zwiększa się (38-39 stopni) i z reguły trwa 3-4 dni. Zdarza się, że u małych dzieci nie pojawia się wysoka gorączka. Najczęściej obserwuje się zapalenie ślinianek przyusznych (60-70% przypadków). W 10% dodatkowo zajęte są ślinianki podżuchwowe. Zapaleniu towarzyszy ból i obrzęk ślinianek. Są one twarde, a skóra ją otaczająca jest napięta. Objawy te ustępują po około 7 dniach. W okolicy ujścia przewodu ślinianki przyusznej występuje zaczerwienienie. Obserwuje się zmniejszone wydzielanie śliny. Dziecko zgłasza nadmierną suchość w jamie ustnej. Ból ślinianek nasila się w momencie spożywania produktów stymulujących wydzielanie śliny np. kwaśne pokarmy. Połykanie jest utrudnione. Może wystąpić problem z otwieraniem ust. U niektórych osób może dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR).

Powikłania świnki

Powikłania świnki występują częściej u dorosłych, niż u dzieci. Mogą wystąpić zarówno w ostrej fazie choroby, jak i po jej ustąpieniu. Objawem alarmującym jest nawrót gorączki i pojawienie się wymiotów w trakcie choroby.

Zapalenie jąder i najądrzy może być jedno- lub obustronne. Pojawia się u 30-40% chłopców w okresie dojrzewania oraz młodych mężczyzn, zwykle pod koniec 1 tygodnia infekcji. Często współistnieje z ZOMR. Może prowadzić do upośledzenia funkcji plemnikotwórczej oraz niepłodności. O zapaleniu zapalenia jąder świadczyć może nagła gorączka, silny ból jądra promieniujący do krocza, obrzęk jądra i jego zaczerwienienie, a także objawy ogólne: ból podbrzusza, głowy, dreszcze, nudności wymioty. Symptomy utrzymują się zwykle 4 dni.

Zapalenie jajnika występuje u 5-7% dziewcząt po okresie dojrzewania. Jednostronnie lub obustronnie. Objawy przypominają ostre zapalenie wyrostka robaczkowego - ból i tkliwość w podbrzuszu. Nie prowadzą do rozwoju bezpłodności.

Zapalenie trzustki pojawia się u mniej niż 10% chorych. Objawia się ostrym bólem w nadbrzuszu, promieniującym w lewą stronę i do pleców. Występują nudności, wymioty, biegunka, gorączka, dreszcze. W badaniach laboratoryjnych notuje się zwiększoną aktywność lipazy. Zazwyczaj ustępuje samoistnie w ciągu 7 dni.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych o ciężkim przebiegu jest powikłaniem występującym bardzo rzadko, u 2/100 000 chorych. Może skutkować głuchotą, padaczką, wodogłowiem, porażeniem.

Wśród innych rzadko występujących powikłań wymienia się różne choroby neurologiczne, okulistyczne, hematologiczne, zapalenie mięśnia sercowego, stawów, tarczycy.

Świnka - diagnostyka

Rozpoznanie ustala się na podstawie wywiadu oraz badania klinicznego. Badania pomocnicze z reguły nie są potrzebne. Podstawą pewnego rozpoznania są wyniki badań wirusologicznych. W badaniach biochemicznych obserwuje się zwiększenie aktywności amylazy we krwi i moczu. W badaniach serologicznych w ostrym okresie choroby wzrastają swoiste przeciwciała IgM i/lub 4-krotnie przeciwciała IgG w odstępie 2-4 tygodni. Jeśli lekarz ma wątpliwości co do diagnozy, może zlecić wykonanie badania RT-PCR w celu wykrycia RNA wirusa.

Leczenie świnki

Leczenie świnki jest objawowe. Zaleca się odpoczynek, picie dużej ilości płynów, płukanie ust, unikanie potraw stymulujących produkcję śliny. W razie potrzeby stosuje się leki przeciwgorączkowe oraz przeciwbólowe np. ibuprofem, paracetamol, pyralgina. W przypadku wystąpienia objawów konieczna jest wizyta u lekarza w celu oceny możliwych powikłań narządowych.

Osoby chore często doświadczają problemów z połykaniem. Ponadto okolica żuchwy jest opuchnięta. Z tego powodu zalecana jest dieta łatwo strawna, o konsystencji nie wymagającej nadmiernego gryzienia. U dzieci poleca się dietę papkowatą. Posiłki powinny być przetarte lub zmiksowane. Posiłki nie powinny być mocno słone, ostre, zbyt gorące, smażone. Na obrzęknięte ślinianki można zrobić ciepłe okłady lub posmarować maścią rozgrzewającą.

Szczepienie przeciw śwince

W profilaktyce chorób zakaźnych w Polsce wykonywana jest szczepionka skojarzona przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR). Dostępne są także szczepionki poczwórne (MMRV) przeciwko śwince, odrze, różyczce i ospie wietrznej. Wskazania do szczepienia:

• osoby niezaszczepione
• młode kobiety, zwłaszcza pracujące z dziećmi
• osoby pracujące w służbie zdrowia
• młodzi mężczyźni niezaszczepieni w ramach szczepień obowiązkowych

Przeciwwskazanie do szczepienia stanowi ciąża oraz zakażenie ludzkim wirusem upośledzenia odporności (HIV). Według kalendarza szczepień, szczepionkę MMR podaje się w 13-14 miesiącu życia, a następnie dawkę przypominającą u dzieci w wieku 10 lat.

Jak uniknąć zachorowania na świnkę?

Podstawową metodą zapobiegania zachorowania na świnkę są szczepienia ochronne. Osoby chore, by nie zarażać innych powinny być izolowane od osób zdrowych, szczególnie od momentu wystąpienia obrzęku ślinianek.

Przypisy

1. Szczeklik A. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.
2. Rudkowski Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze u dzieci. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013.
3. Bednarek A. Szczepienia ochronne w profilaktyce chorób zakaźnych u dzieci. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.