Małpia ospa - najważniejsze informacje. Zakażenia, leczenie i objawy ospy małpiej

W maju 2022 roku, w momencie stopniowego znoszenia obostrzeń po globalnej pandemii koronawirusa, świat obiegają wiadomości o rozprzestrzenianiu się innej, groźnej choroby, która do tej pory - co do zasady - pozostawała schorzeniem endemicznym dla obszaru centralnej Afryki. Mowa oczywiście o małpiej ospie (z języka angielskiego - monkeypox) - odzwierzęcej chorobie zakaźnej. Jej nosicielami naturalnymi są zazwyczaj małe gryzonie oraz naczelne, inne niż ludzie (na których choroba przenosi się rzadko). Niestety, obecnie - w wyniku zawleczenia wirusa do Europy i Stanów Zjednoczonych przez osoby podróżujące z Afryki - odnotowuje się na świecie coraz więcej przypadków małpiej ospy. Objawy i przebieg choroby są na tyle charakterystyczne, że diagnostyka jest ułatwiona i może przebiegać dość szybko. Dodatkowo medycyna dysponuje skutecznymi szczepionkami przeciwko omawianemu schorzeniu, więc perspektywa epidemii czy pandemii małpiej ospy jest ograniczona. Sprawdź, jak rozpoznać ospę małpią (objawy tej choroby), kiedy zgłosić się do lekarza i jakie rozwiązania przygotował rząd, by chronić obywateli przed zakażeniami.

Czym jest ospa małpia (monkeypox)?

Tak jak zostało to wspomniane powyżej, małpia ospa jest chorobą odzwierzęcą (zoonozą), którą człowiek może zakazić się przez pogryzienie lub kontakt z wiąz czy płynami ustrojowymi zakażonego zwierzęcia. Między ludźmi wirus przenosi się drogą kropelkową, choć większe prawdopodobieństwo transferu wirusa z człowieka na człowieka daje kontakt płciowy lub inny, bezpośredni konta z wydzielinami ciała, a także z wydzielinami ze zmian skórnych, będących jednym z objawów małpiej ospy. Choć symptomy te wskazują na pokrewieństwo do ospy wietrznej, to typy wirusów wywołujących obie choroby znacząco różnią się od siebie. Wirus ospy małpiej jest natomiast spokrewniony z wirusem ospy prawdziwej - właśnie dlatego szczepienie na ospę prawdziwą daje duży stopień ochrony prze wersją małpią, natomiast szczepienie przeciwko ospie wietrznej nie jest zabezpieczeniem przed zakażeniem omawianą chorobą.

Jeśli chodzi o historię choroby, to po raz pierwszy wykryto ją u człowieka w 1970 roku, w Demokratycznej Republice Konga - nosicielem okazał się być 9-letni chłopiec. Od tamtego czasu przypadki notowano głównie w dorzeczu Kongo, a także na obszarze Afryki Zachodniej oraz Afryki Środkowej. Pierwszy przypadek ospy małpiej poza Afryką zdiagnozowano w 2003 roku w Stanach Zjednoczonych, a w Europie wirus pojawił się w 2018 roku (diagnoza nastąpiła w Wielkiej Brytanii).

Małpia ospa - objawy choroby. Jak odróżnić ją od innych infekcji?

Objawy małpiej ospy są dość charakterystyczne, a najbardziej wyraźny z nich - czyli wysypka skórna - pojawia się już po 1 do 3 dni po zaobserwowaniu pierwszych symptomów, co znacząco ułatwia diagnostykę. Okres inkubacji (wykluwania się) choroby wynosi od 6 do 13 dni, natomiast czas jej trwania to zwykle od 2 do 4 tygodni. Wśród pierwszych objawów ospy małpiej możemy odnotować:

• gorączkę i dreszcze;
• bóle głowy, mięśni, ból pleców;
• uczucie zmęczenia, wzmożoną senność;
• powiększenie węzłów chłonnych (co odróżnia ospę małpią od ospy prawdziwej, w trakcie której węzły chłonne nie ulegają powiększeniu).

Od jednego do kilku dni po wystąpieniu wymienionych powyżej objawów małpiej ospy, na ciele pacjenta pojawiają się zmiany skórne w postaci płaskich, małych plamek, które później przeistaczają się w grudki i pęcherzyki wypełnione przezroczystym płynem i/lub ropą. Po pewnym czasie w ich miejscu tworzą się krosty, a następnie - strupy. W wydzielinie ze zmian skórnych znajdują się patogeny, dlatego osoby opiekujące się chorym nie powinny mieć z nimi kontaktu. W diagnostyce małpiej ospy stosuje się oczywiście badanie przedmiotowe (lekarz bada chorego bezpośrednio), a także badanie laboratoryjne próbek wysięku ze zmian skórnych lub samych zmian - wykazuje się wówczas obecność wirusa.

Małpia ospa - leczenie i profilaktyka

Leczenie małpiej ospy u większości pacjentów, którzy przechodzą chorobę dość łagodnie, polega przede wszystkim na próbie zniesienia objawów - zwłaszcza tych bólowych (mowa tu o bólu mięśni czy bólu głowy), a także ewentualnego świądu, jaki pojawia się wraz ze zmianami skórnymi (zazwyczaj już w fazie ich gojenia). W tym celu stosuje się leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol czy ibuprofen, a także środki do podawania na skórę, w postaci maści, pianek czy żeli, łagodzące swędzenie i obniżające ryzyko rozdrapywania zmian. W przypadku chorych, którzy przechodzą ospę małpią ciężko, konieczna może być hospitalizacja, a także podawanie leków przeciwwirusowych. Jednym z nich jest lek tecovirimat, który został zatwierdzony w Unii Europejskiej do leczenia rodziny wirusów, z której wywodzi się wirus małpiej ospy.

Zapobieganie małpiej ospie powinno uwzględniać zaniechanie kontaktów z osobami wykazującymi objawy, a także z tymi, które były potencjalnie narażone na kontakt z wirusem (na przykład po spotkaniu osoby chorej czy po podróży do krajów, w których choroba występuje endemicznie). Należy unikać także niezabezpieczonych stosunków seksualnych, a w przypadku opieki nad chorym - dotykania zmian czy wystawiania się na inne wydzieliny z jego organizmu.

W profilaktyce ospy małpiej w około 85% skuteczna jest szczepionka przeciwko ospie prawdziwej, natomiast zaprzestano jej wykonywania wiele lat temu, gdy ospa prawdziwa została wyeliminowana (w Polce szczepienia na ospę prawdziwą zakończyły się około 40 lat temu). Niemniej, obecnie w niektórych krajach, grupach społecznych czy zawodowych, narażonych na kontakt z wirusem (na przykład wśród medyków) nadal podaje się szczepionkę na ospę prawdziwą lub nowszą, dwudawkową - wdrożoną do stosowania w 2019 roku.

Ospa małpia na świecie - czy grozi nam epidemia?

Obecnie (stan na koniec maja 2022 roku) większość naukowców zgadza się, że nie grozi nam epidemia czy pandemia małpiej ospy. Wynika to z faktu, że wirus ma stosunkowo niską zakażalność (niższą niż na przykład koronawirus przy kończącej się pandemii). Ponadto na ten moment dysponujemy dwiema szczepionkami, które - w razie potrzeby - można od razu wdrożyć do powszechnego użytku (chodzi to o szczepionkę na ospę prawdziwą i wspomnianą wcześniej, dwudawkową szczepionkę celowaną na ospę małpią). Większość krajów, wykazując wzmożoną czujność, wdraża dodatkowo systemy monitorowania, a także mechanizmy diagnostyki i izolacji chorych, by maksymalnie wpłynąć na ograniczenie transmisji wirusa.

W czasie powstawania niniejszego artykułu, w Europie ponad 400 przypadków małpiej ospy odnotowano w 24 krajach (najwięcej - w Wielkiej Brytanii, w Hiszpanii i w Portugalii). Poszczególne kraje, w porozumieniu z WHO (Światową Organizacją Zdrowia), wprowadzają różne procedury mające chronić obywateli przed rozprzestrzenianiem się wirusa. Są one jednak standardowym postępowaniem w takich sytuacjach i nie powinny być powodem do paniki. Procedury te obejmują między innymi szczepienia medyków, obowiązek poddania pacjenta kwarantannie czy obowiązek zgłaszania podejrzanych przypadków do odpowiednich organów (szpitali, stacji sanitarno-epidemiologicznych i innych podmiotów).

Małpia ospa w Polsce - najważniejsze regulacje

W piątek, 27 maja 2022 roku, minister zdrowia - Adam Niedzielski - w odpowiedzi na sytuację epidemiologiczną związaną z rozprzestrzenianiem się wirusa małpiej ospy w Europie, ogłosił trzy rozporządzenia, mające na celu profilaktykę zakażania oraz lepszy monitoring przypadków. Wśród nich znalazły się:

• rozporządzenie dotyczące objęcia przypadków małpiej ospy przepisami o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (wcześniej ospa małpia nie figurowała w tych przepisach z uwagi na brak wykrytych zakażeń w Polsce);
• rozporządzenie dotyczące obowiązku zgłaszania przez lekarza lub felczera, do właściwej ze względu na rejonizację placówki państwowego inspektora sanitarnego, przypadków podejrzenia lub zdiagnozowania małpiej ospy;
• rozporządzenie dotyczące obowiązkowej hospitalizacji osób chorych na małpią ospę lub podejrzanych o zakażenie wirusem, a także kwarantanny (mającej wynosić 21 dni) i nadzoru epidemiologicznego w przypadku podejrzenia kontaktu z chorą osobą).

Ostatni punkt, mówiący o obowiązkowej hospitalizacji, kwarantannie czy nadzorze epidemiologicznym nie odnosi się do ciężkiego przebiegu choroby - ma jednak na celu maksymalne ograniczenie transmisji wirusa.

Źródła:

1. Projekt rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie ospy małpiej oraz zakażeń wirusem ospy małpiej [w:] Rządowe Centrum Legislacji, dostęp: 28.05.2022
2. Małpia ospa jest już w 24 krajach, ponad 400 potwierdzonych przypadków [w:] Polska Agencja Prasowa (PAP), dostęp: 29.05.2022
3. Majewska, Małpia ospa - objawy, przyczyny, leczenie. Jak można się zarazić? [w:] Puls Medycyny, dostęp: 29.05.2022
4. Dziekoński, Zakażenia małpią ospą, czyli konsekwencje globalnej wioski [w:] Medycyna Praktyczna, dostęp: 27.05.2022