Wrzody żołądka i dwunastnicy – objawy, leczenie, powikłania choroby wrzodowej

Szacuje się, że choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy występuje u 5-10% dorosłej populacji. Jej najczęstszą przyczyną jest zakażenie Helicobacter pylori. Wrzód trawienny, czyli ubytek w błonie śluzowej przewodu pokarmowego, objawia się głównie jako ból w nadbrzuszu. Jak się leczy wrzody żołądka i dwunastnicy?

Choroba wrzodowa - co to jest?

Czym są wrzody? Wrzód trawienny jest ubytkiem w błonie śluzowej, sięgającym w głąb poza blaszkę mięśniową. W jego otoczeniu występuje naciek zapalny i martwica skrzepowa. Powstają one w odcinkach przewodu pokarmowego, gdzie błona śluzowa ma kontakt z kwasem solnym i pepsyną. Najczęściej zlokalizowane są w opuszce dwunastnicy oraz w żołądku. Rzadko umiejscawiają się w dolnej części przełyku lub pętli dwunastnicy. Choroba wrzodowa to cykliczne pojawianie się wrzodów trawiennych w żołądku lub dwunastnicy. Do czynników ryzyka zalicza się:

• palenie papierosów
• stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych
• stres
• alkohol
• nieregularne posiłki
• błędy dietetyczne
• predyspozycje rodzinne
• wiek powyżej 60 lat

Przyczyny wrzodów żołądka i wrzodów dwunastnicy

Najczęstsza przyczyną choroby wrzodowej jest zakażenie bakterią Helicobacter pylori. Szacuje się, że infekcja ta odpowiada za 75-90% wrzodów dwunastnicy i około 70% wrzodów żołądka. H. pylori jest bakterią Gram-ujemną, która może przenikać pod ochronną warstwę śluzu, pokrywającą komórki nabłonkowe żołądka. Wytwarza ona enzym, ureazę, która rozkłada mocznik z wytworzeniem jonów amonowych. Zobojętniają one kwas solny w żołądku, umożliwiając bakterii przeżycie. Do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, zwykle w dzieciństwie. Początkowo, Helicobacter powoduje ostre zapalenie części przedodźwiernikowej żołądka, następnie przechodzące w fazę przewlekłą.

Kolejną częstą przyczyną choroby jest nadużywanie leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Do rzadkich przyczyn powstawania wrzodów zaliczane są:

• choroba Leśniowskiego-Crohna
• zespół Zollingera-Ellisona
• mastocytoza układowa
• równoległe stosowanie kortykosteroidów i NLPZ
• zespół rakowiaka
• zakażenie wirusami HSV, CMV
• przerost komórek G w części odźwiernikowej żołądka
• zwężenie dwunastnicy
• sarkoidoza
• chemioterapia
• radioterapia
• zakażenie Helicobacter heilmanni
• leki: bisfosfoniany, chlorek potasu, mykofenolan mofetylu
• idiopatyczne

Wrzody żołądka i dwunastnicy - objawy

Objawy choroby wrzodowej to głównie bóle w nadbrzuszu. Występują one okresowo, najczęściej wiosną i jesienią. W przypadku wrzodów żołądka, ból brzucha występuje do 30 minut po spożyciu posiłku. W przypadku wrzodów dwunastnicy opisuje się tzw. bóle głodowe - występujące 2-3 godziny po posiłku, w nocy oraz na czczo. Poza silnym bólem brzucha mogą występować nudności i wymioty. U wielu pacjentów, wrzody żołądka lub dwunastnicy przebiegają zupełnie bezobjawowo.

Diagnostyka wrzodów żołądka

Najczęściej stosowaną metodą diagnostyczną jest wykonanie gastroskopii z pobraniem wycinka w celu wykonania testu ureazowego na obecność zakażenia H. pylori. Czasami, wykonuje się również badania takie jak testy oddechowe, testy serologiczne, badanie histologiczne wycinka z części odźwiernikowej żołądka.

Powikłania wrzodów żołądka oraz dwunastnicy

Podstawowe potencjalne powikłania choroby to:

• perforacja wrzodu (pęknięcie, przedziurawienie)
• krwotok z górnego odcinka przewodu pokarmowego
• zwężenie odźwiernika

Leczenie wrzodów żołądka i dwunastnicy

Leczenie choroby wrzodowej opiera się na terapii łączonej. W leczeniu farmakologicznym (przy obecnym zakażeniu H. pylori) stosuje się leki hamujące wydzielanie kwasu solnego - inhibitory pompy protonowej (IPP, np. omeprazol), a także preparaty zawierające cytrynian potasowo-bizmutowy, antybiotyki (metronidazol i tetracykliny). Nazywane jest to eradykacją Helicobacter pylori. Warto wiedzieć, że podczas leczenia bizmutem powinno wykluczyć się nabiał z diety.

Elementem leczenia niefarmakologicznego jest dieta, zaprzestanie palenia oraz unikanie (o ile to możliwe) niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz kwasu acetylosalicylowego. Leki te, podobnie jak uzależnienie od tytoniu, nie tylko utrudnia gojenie wrzodu, ale zwiększa ryzyko jego nawrotu.

Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy - dieta

Naruszenie ochronnej bariery błony śluzowej powoduje zwiększoną produkcję soku żołądkowego. Z tego powodu, zaleca się dietę łatwo strawną z ograniczeniem substancji zwiększających wydzielanie kwasu żołądkowego. Z jadłospisu powinno wykluczyć się niektóre napoje(kawa naturalna, alkohol, napoje gazowane, mocna herbata, kakao), razowe pieczywo, tłuste mięsa i wędliny, tłusty nabiał, gruboziarniste kasze bogate w błonnik, ostre przyprawy(chili, ocet, pieprz, musztarda, maggi), warzywa kapustne, strączkowe, cebula, czosnek i inne ciężkostrawne, suszone i marynowane owoce, kwaśne owoce (czereśnie, wiśnie, agrest), produkty smażone, marynowane i wędzone.

Dietetyczne zalecenia ogólne:

• Niewielkie posiłki, przynajmniej 5 razy dziennie
• Stałe pory posiłków
• Posiłki nie zbyt gorące ani zbyt zimne
• Obróbka termiczna : gotowanie w wodzie, na parze, duszenie bez obsmażania na tłuszczu
• Obniżona ilość błonnika w diecie – wykluczenie pieczywa razowego, grubych kasz oraz surowych warzyw i owoców, po których są wzdęcia
• Wykluczenie produktów trudno strawnych i wzdymających – np. nasiona roślin strączkowych, kiszona kapusta
• Warzywa i owoce powinny być młode, soczyste, gotowane
• Owoce soczyste, dojrzałe, bez skórki i pestek, niekwaśne, przetarte lub gotowane
• Wykluczenie alkoholu, kawy, mocnej herbaty, soków owocowych (jedynie można rozcieńczone wodą), kakao, pitnej czekolady
• Unikanie produktów tłustych takich jak wieprzowina, pełnotłuste sery, kiełbasa, ciężkie sosy
• Nie doprawianie przyprawami takimi jak: ocet, pieprz, musztarda, chrzan, maggi, papryka ostra 

Wrzody to ubytki w błonie śluzowej żołądka i dwunastnicy. Najczęstszą przyczyną jest H.pylori, jednak do ich rozwoju mogą przyczyniać się także niektóre leki (np. wybrane leki przeciwbólowe). W przypadku obecności bakterii H.pylori, namnażającej się w śluzówce żołądka, stosowane są antybiotyki oraz IPP - leki te hamują nadprodukcję kwasu solnego w żołądku. Typowe objawy wrzodów obejmują ból w nadbrzuszu. W przypadku podejrzenia choroby, należy zgłosić się do lekarza w celu postawienia diagnozy i ustalenia planu leczenia.

Przypisy:

1. Szczeklik A. (2014). Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, Kraków.
2. Ciborowska H., Rudnicka A. (2010). Dietetyka. Żywienie Zdrowego i chorego człowieka.  PZWL, Warszawa.
3. Bartnik W.et. al. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczące diagnostyki i leczenia zakażenia Helicobacter pylori. PTG, 2014
4. Jørgensen, A‐HR, et al. "Rosacea is associated with Helicobacter pylori: a systematic review and meta‐analysis." Journal of the European Academy of Dermatology and Venereology12 (2017): 2010-2015.
5. Parreira, Paula, et al. "Helicobacter pylori infection: A brief overview on alternative natural treatments to conventional therapy." Critical Reviews in Microbiology1 (2016): 94-105.
6. Liu, Qing, et al. "Natural products for the prevention and management of Helicobacter pylori infection." Comprehensive Reviews in Food Science and Food Safety4 (2018): 937-952.
7. Debraekeleer, Ayla, and Han Remaut. "Future perspective for potential Helicobacter pylori eradication therapies." Future microbiology06 (2018): 671-687.
8. Romero, Mario, et al. "Propolis polyphenolic compounds affect the viability and structure of Helicobacter pylori in vitro." Revista Brasileira de Farmacognosia3 (2019): 325-332.
9. Seabra, Catarina Leal, et al. "Docosahexaenoic acid loaded lipid nanoparticles with bactericidal activity against Helicobacter pylori." International journal of pharmaceutics1-2 (2017): 128-137.