Depresja poporodowa i baby blues - czym są, jak je od siebie odróżnić i jak przebiega leczenie depresji poporodowej?

Czym jest baby blues?

Smutek poporodowy, czyli baby blues, jest fizjologiczną reakcją organizmu na zmiany związane z połogiem. Występuje u około 85% kobiet. Cechuje się zmiennością emocjonalną, obniżeniem nastroju, uczuciem lęki i zmęczeniem. Mogą występować problemy ze snem i apetytem, a także ataki płaczu. Najczęściej baby blues występuje między 2 a 5 dniem po porodzie i powinien ustąpić w ciągu 2 tygodni po porodzie. Spowodowany jest poporodowym spadkiem stężenia hormonów takich jak estrogeny, progesteron, kortykoliberyna. Po kilku tygodniach organizm kobiety zaczyna produkować wystarczające ilości kortykoliberyny, powodując stopniowe ustępowanie objawów. Smutek poporodowy nie wpływa na codzienne funkcjonowanie ani na możliwość sprawowania opieki nad noworodkiem. Stan ten nie wymaga leczenia, jednak jeśli utrzymuje się ponad 14 dni warto skonsultować się z lekarzem, czy nie rozwinęła się depresja poporodowa.

Czym jest depresja poporodowa?

Narodziny dziecka to prawdziwe wyzwanie dla młodej matki. Gwałtowne zmiany hormonalne często powodują chwiejność emocjonalną. Smutek poporodowy jest zjawiskiem fizjologicznym, ale niestety u części kobiet przekształca się w stan depresyjny. Szacuje się, że nawet 15-20% matek cierpki na depresję poporodową. U ponad połowy kobiet pierwsze objawy pojawiają się już w III trymestrze. Z tego powodu, w najnowszej klasyfikacji DSM-5 wprowadzono termin "zaburzenia psychiczne okołoporodowe". Depresja poporodowa upośledza codzienne funkcjonowanie i uniemożliwia pacjentce sprawowanie opieki nad dzieckiem. Wśród możliwych objawów wymienić można brak odczuwania radości, obniżony nastrój, brak energii, a także myśli okaleczające i samobójcze. U większości kobiet współwystępuje z zaburzeniami lękowymi. Rozwój depresji poporodowej może być jedynym epizodem zaburzeń nastroju w ciągu życia, ale także nawrotem występujących wcześniej zaburzeń. Zdarza się także, że jest pierwszą manifestacją zaburzeń afektywnych dwubiegunowych. U kobiet z rozpoznaną depresją poporodową istnieje większe ryzyko rozwoju autoimmunologicznego zapalenia tarczycy w przyszłości.

Przyczyny depresji poporodowej

Po porodzie znacząco spada poziom kortykoliberyny, estrogenów i progesteronu. O ile poziom kortykoliberyny stopniowo zaczyna wzrastać, to przy karmieniu piersią ilość estrogenów i progesteronu pozostaje na niskim poziomie, przypominającym środowisko hormonalne okresu menopauzalnego. Zmiany hormonalne nie są jednak bezpośrednią przyczyną wystąpienia depresji. Szacuje się, że ryzyko wystąpienia depresji poporodowej związane jest z kilkoma nakładającymi się na siebie sytuacjami. Wśród czynników ryzyka wymienić można:

• objawy depresyjne podczas ciąży
• rozpoznane wcześniej zaburzenia nastroju lub zaburzenia psychiczne
• epizod depresji poporodowej w przeszłości
• występowanie depresji w rodzinie
• depresja u partnera
• przewlekły stres
• niski status społeczno-ekonomiczny
• niewystarczające wsparcie społeczne
• niedostateczne wsparcie ze strony partnera
• powikłania ciąży i porodu
• ciężki i/lub długotrwały poród
• złe relacje z rodziną
• niechciana lub nieplanowana ciąża
• poważne problemy zdrowotne dziecka tuż po porodzie
• wcześniejsze poronienia

Objawy depresji poporodowej

Depresja poporodowa jest chorobą, której objawy mogą mieć różny zakres i stopień nasilenia. U kobiet cierpiących na depresję poporodową wystąpić mogą:

• obniżony nastrój
• anhedonia (brak odczuwania przyjemności z aktywności, które wcześniej sprawiały radość)
• utrata zainteresowań
• wahania nastroju
• zaburzenia snu, przygnębienie
• poczucie braku energii
• obniżona samoocena
• poczucie bezradności
• nieadekwatne lub nadmierne poczucie winy
• zaburzenia apetytu
• myśli rezygnacyjne
• myśli samobójcze
• tendencje do samookaleczania

Diagnostyka depresji poporodowej

W celu diagnostyki należy udać się do psychiatry. W celu postawienia odpowiedniego rozpoznania wykorzystywane są m.in. specjalne kwestionariusze oceny depresji poporodowej - Edynburska Skala Depresji Poporodowej oraz Kwestionariusz Oceny Ryzyka Depresji Poporodowej. Wykorzystywane są także inne narzędzia stosowane w diagnostyce depresji: Kwestionariusz Depresji Becka, Skala Depresji Zunga, Kwestionariusz Zdrowia Pacjenta-9. W celu odróżnienia od zaburzeń dwubiegunowych przeprowadzany jest Kwestionariusz Zaburzeń Nastroju.

Jak długo trwa depresja po porodzie?

Wiele osób myli pojęcie "smutku poporodowego" z depresją. Baby blues ma tendencję do samoograniczania się w ciągu 2 tygodni od porodu. Przedłużające się obniżenie nastroju może świadczyć o wystąpieniu depresji. Ile trwa depresja poporodowa? Niestety nie da się odpowiedzieć na to pytanie. Zazwyczaj ma swój początek w ciągu pierwszych kilku tygodni od urodzenia dziecka, a długość trwania choroby zależy od podjętego leczenia. Nieleczona może trwać latami i prowadzić do samobójstwa. Terapia wymaga współpracy psychoterapeuty i lekarza psychiatry.

Leczenie depresji poporodowej

W przypadku depresji poporodowej zazwyczaj nie rozpoczyna się od farmakoterapii. Leczeniem pierwszego rzutu jest psychoterapia w formie terapii poznawczo-behawioralnej, interpersonalnej czy innych formach. Chora kobieta czuje, że przerasta ją macierzyństwo, ma poczucie winy, że nie może samodzielnie dbać o zdrowie dziecka. Na tym etapie ważne jest wsparcie bliskich - partnera i rodziny. Mogą jej pomóc w opiece nad dzieckiem, regeneracji w okresie poporodowym, przejęciem codziennych obowiązków. Bardzo ważne jest dbanie o zdrowy sen i rytm dobowy.

Jeśli psychoterapia nie spowoduje wystarczającego ograniczenia epizodu depresyjnego wprowadzane jest leczenie farmakologiczne. Najczęściej wykorzystywane są leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI i TCA. W przypadku wystąpienia myśli samobójczych i/lub objawów psychotycznych wskazana jest hospitalizacja.

Czy depresji poporodowej da się zapobiec?

Depresja poporodowa dotyka średnio jedną na 6 kobiet i stanowi poważny problem społeczny. Utrudnia stworzenie relacji z dzieckiem i odbiera radość z macierzyństwa. Czy istnieją metody profilaktyki depresji poporodowej? Przyczyny choroby mogą być przeróżne. Niestety na niektóre czynniki ryzyka nie mamy wpływu. Warto jednak podjąć pewne działania, które zmniejszą ryzyko rozwoju zaburzeń depresyjnych. Dużą rolę odgrywa partner kobiety i jej najbliższa rodzina. Powinni zadbać o to, by świeżo upieczona mama nie przemęczała się. Musi mieć czas na regenerację i odpoczynek po porodzie. Gotowaniem, sprzątaniem i innymi obowiązkami powinien zająć się jej partner. Organizm kobiety w trakcie ciąży i po porodzie przechodzi ogromne zmiany, do których adaptacja wymaga czasu.

Powitanie nowego członka rodziny to bardzo duże wydarzenie w życiu. Żeby nie dokładać stresu, warto wykonywać jedną dużą zmianę na raz, by dać czas na przystosowanie się. Jeżeli jest to możliwe w czasie ciąży i bezpośrednio po porodzie lepiej unikać gwałtownych zmian takich jak np. przeprowadzka, zmiana pracy. Przez cały czas należy dbać o stan psychiczny i nauczyć się odstresowywać. Popularne metody to medytacja, aromaterapia czy czas spędzany z partnerem. W trakcie ciąży pomocne może być uczestniczenie w zajęciach i warsztatach dla przyszłych mam przeprowadzanych w szkołach rodzenia. To nie tylko miejsce do zdobywania wiedzy, ale także wymiany doświadczeń z innymi przyszłymi mamami.

Należy także poruszyć temat czasu dla siebie. Jest to niedoceniany aspekt życia, który ma ogromny wpływ na samopoczucie. Po narodzinach dziecka kluczowym elementem dla utrzymania odpowiednich relacji z partnerem jest wygospodarowanie przynajmniej raz w tygodniu kilku godzin spędzonych tylko we dwoje. Każde z rodziców powinno mieć także czas dla samych siebie oraz spotkania z przyjaciółmi.

Przypisy

1. Bręborowicz, G. Położnictwo i ginekologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.
2. Jarema, M. Psychiatria. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.
3. Silverman, M. E., Reichenberg, A., Savitz, D. A., Cnattingius, S., Lichtenstein, P., Hultman, C. M. & Sandin, S. (2017). The risk factors for postpartum depression: A population‐based study. Depression and anxiety, 34(2), 178-187.
4. Liu, X., Wang, S. & Wang, G. (2022). Prevalence and risk factors of postpartum depression in women: a systematic review and meta‐analysis. Journal of Clinical Nursing, 31(19-20), 2665-2677.