Torbiel na jajniku – rodzaje, przyczyny powstawania, diagnostyka, objawy i leczenie. Czy torbiel jajnika jest groźna?

Czym jest torbiel na jajniku?

Trudno jest jednoznacznie opisać czym jest torbiel jajnika, ponieważ do tej kategorii zalicza się różnorodne w obrębie jajnika. Mogą się one pojawiać na jednym lub obu jajnikach. Przyjmuje się, że torbiel jajnika to grupa niejednorodnych struktur, zwykle workowate, kuliste twory wypełnione płynną treścią. Wewnątrz torbieli, w zależności od jej rodzaju, znajdować się może krew, przezroczysty płyn, nieprawidłowo zanikające ciałko żółte, niepęknięty pęcherzyk Graffa, komórki endometrium. Torbiele występują pojedynczo lub mnogo. 

Czym grozi torbiel jajnika?

Większość torbieli jajnika nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i życia kobiety. Czasami jednak wystąpić może szereg dolegliwości z nimi związanych jak np. bóle podbrzusza czy utrudnienie zajścia w ciążę. Zdarza się, że torbiele ulegają niebezpiecznym deformacjom jak np. pęknięcie torbieli jajnika czy skręcenie torbieli jajnika. Oba te stany wymagają natychmiastowej pomocy lekarskiej. Przy skręceniu torbieli jajnika dochodzi do zaciśnięcia naczyń krwionośnych doprowadzających krew do jajnika. Bez braku odpowiedniej reakcji skutkować to może niedokrwieniem i martwicą jajnika. W przypadku pęknięcia torbieli i wydostania się jej treści do jamie brzusznej występuje ryzyko krwawienia, rozwoju infekcji oraz stanu zapalnego.

Torbiel jajnika - przyczyny

Proces powstawania torbieli na jajnikach jest ściśle związany z miesięcznym cyklem menstruacyjnym. Każda kobieta rodzi się z ograniczoną liczbą niedojrzałych komórek jajowych w swoich jajnikach, a ta liczba pozostaje stała przez całe życie. W okresie dojrzewania i później, co miesiąc jeden z jajników (prawy lub lewy) wytwarza dojrzałą komórkę jajową, który jest procesem nazywanym owulacją. Po zakończeniu menstruacji, w jajnikach pojawiają się drobne pęcherzyki, nazywane pęcherzykami Graafa. Te pęcherzyki rosną pod wpływem hormonu folitropiny (FSH). W pewnym momencie jeden z tych pęcherzyków staje się dominujący, rosnąc szybciej niż pozostałe. To właśnie ten pęcherzyk dominujący jest kluczowym elementem procesu owulacji. Podczas owulacji, pęcherzyk dominujący osiąga wystarczającą wielkość pod wpływem różnych zmian hormonalnych. Wtedy dochodzi do pęknięcia tego pęcherzyka, uwalniając dojrzałą komórkę jajową. Zwykle owulacja występuje około 14. dnia cyklu menstruacyjnego, ale ten moment może się różnić w zależności od organizmu. Jednak czasami zdarza się, że dominujący pęcherzyk nie pęka i nadal rośnie. W takim przypadku, może on kontynuować swój wzrost i rozwijać się w torbiel jajnika. Torbiel jajnika jest to wypełniona płynem struktura, która może pojawić się, gdy pęcherzyk nie pęka, a jego ściany nadal rosną i wypełniają się płynem. Wielkość torbieli może różnić się w zależności od tego, jak długo pęcherzyk rośnie i jak dużo płynu się w niej gromadzi. Torbiele jajników mogą być nieszkodliwe i samoistnie zanikać, ale czasami mogą wymagać leczenia, zwłaszcza jeśli są bolesne lub wpływają na funkcje jajników.

Przyczyny wystąpienia torbieli jajnika zależą od rodzaju torbieli. Mogą one obejmować zaburzenia hormonalne, zespół policystycznych jajników, endometriozę, choroby nowotworowe (raka jajnika), palenie papierosów, przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej, leczenie tamoksifenem.

Rodzaje torbieli

Torbiel prosta jajnika, zwana także torbielą czynnościową lub torbielą pęcherzykową to rodzaj torbieli jajnika, który jest zazwyczaj wynikiem normalnych procesów zachodzących w organizmie kobiety podczas jej cyklu miesiączkowego. Jest to zazwyczaj stan łagodny i niezagrażający życiu. Torbiele proste jajnika tworzą się po owulacji, która jest procesem uwolnienia dojrzałej komórki jajowej z jajnika. Po owulacji w miejscu, gdzie uwolniono komórkę jajową, tworzy się ciałko żółte. Ciałko żółte jest odpowiedzialne za produkcję hormonów, takich jak progesteron, które przygotowują macicę na możliwą ciążę. Jeśli nie dochodzi do ciąży, to ciałko żółte może się zmniejszać i tworzyć torbiel prostą jajnika. W większości przypadków torbiele proste jajnika nie powodują objawów ani problemów zdrowotnych i zwykle znikają samoistnie w ciągu kilku cykli miesiączkowych.

Torbiel czekoladowa jajnika, znana również jako endometrioza jajnika lub torbiel endometrialna, to stan medyczny, w którym tkanka podobna do błony śluzowej macicy (endometrium) rośnie poza macicą. W przypadku torbieli czekoladowej, ta tkanka endometrialna rozwija się wewnątrz jajnika i może tworzyć niewielkie, wypełnione płynem torbiele. Charakterystyczną cechą torbieli czekoladowej jest to, że płyn wewnątrz tych torbieli może mieć konsystencję podobną do czekolady, co nadaje nazwę temu stanowi. Te torbiele mogą być bolesne i powodować różnego rodzaju objawy, takie jak bóle brzucha, problemy z miesiączkowaniem, bóle podczas stosunku płciowego oraz trudności w zajściu w ciążę.

Torbiel ciałka żółtego to rodzaj torbieli jajnika, która powstaje po owulacji. Po uwolnieniu dojrzałej komórki jajowej z jajnika, pozostaje struktura zwana ciałkiem żółtym, która produkuje hormony, takie jak progesteron, w przygotowaniu na potencjalną ciążę. Jeśli ciąża nie wystąpi, ciałko żółte powinno zaniknąć. Czasami jednak z powodu zbyt wysokiej stymulacji progesteronem, to tego procesu nie dochodzi i ciałko żółte może przekształcić się w torbiel. W większości przypadków torbiele ciałka żółtego są łagodne i zanikają samoistnie w ciągu kilku cykli menstruacyjnych.

Torbiel krwotoczna wypełniona jest niejednorodną, przezroczystą treścią z dodatkiem krwi. Do jej rozwoju może dojść, gdy pękający pęcherzyk spowoduje uszkodzenie znajdujących się w pobliżu naczyń krwionośnych.

Objawy torbieli jajnika

Torbiele jajnika mogą nie dawać żadnych objawów. Często zostają wykrywane podczas rutynowych kontroli w gabinecie ginekologicznym. Najczęściej zgłaszane objawy torbieli na jajniku powodowane są przez cysty dużych rozmiarów m.in. bóle podbrzusza, ból podczas stosunku płciowego, ucisk na pęcherz moczowy, problemy z zajściem w ciążę, nieregularne miesiączki.

Torbiel jajnika a zajście w ciążę

Torbiele jajnika mogą mieć wpływ na zdolność kobiety do zajścia w ciążę, lecz nie jest to regułą. Zależne jest od rodzaju torbieli, jej rozmiaru, lokalizacji oraz potencjalnych skutków dla układu rozrodczego kobiety. W przypadku torbieli dużych rozmiarów istnieje ryzyko, że mogą one powodować blokady lub zmiany w strukturze jajników lub jajowodów, co utrudnia transport komórki jajowej do macicy. Torbiele czasami są wynikiem chorób związanych z zaburzeniami hormonalnymi jak zespół policystycznych jajników czy endometrioza, przy których szanse na zajście w ciążę są dużo niższe niż u zdrowych kobiet.

Diagnostyka torbieli jajnika

Schemat diagnostyki ustala lekarz ginekolog. Najczęstsze wykonywane badania, które ułatwiają diagnostykę pacjentki to badanie USG przezpochwowe, badanie stężenia progesteronu, estrogenów, LH, FSH. W celu wykluczenia podłoża nowotworowego oznaczane są markery nowotworowe (CA-125, HE4; test ROMA).

Leczenie torbieli jajnika

Leczenie torbieli na jajniku zależy od przyczyn powstawania torbieli. Schemat terapii jest dopierany uwzględniając typ torbieli, jej rozmiary, tempo wzrostu, wiek pacjentki, powodowane dolegliwości. Nie każda torbiel wymaga leczenia. Czasami wchłaniają się samoistnie po kilku cyklach miesiączkowych. Leczenie farmakologiczne torbieli bazuje z reguły na podawaniu leków hormonalnych. W przypadku cyst na jajniku dużych rozmiarów najczęściej wskazane jest usunięcie torbieli.

Wśród dostępnych metod leczniczych wymienić można:

• leczenie hormonalne
• zabieg laparoskopowy
• leczenie operacyjne

Przypisy

1. Bręborowicz, G. Położnictwo i Ginekologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014.
2. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.