Metformina - co to za lek? Właściwości metforminy, dawkowanie i wskazania do stosowana metforminy w cukrzycy i innych schorzeniach

Mechanizm działania metforminy

Metformina jest jednym z najcześciej stosowanych doustnych leków przeciwcukrzycowych w terapii cukrzycy typu 2. Zmniejsza stężenie glukozy we krwi. Zwiększa wrażliwość komórek na insulinę oraz obniża produkcję glukozy w wątrobie. Ponadto metformina hamuje uczucie głodu, ułatwiając odchudzanie u cukrzyków. Nie stymuluje zwiększonego wydzielania insuliny, dzięki czemu nie powoduje hipoglikemii. Wywołuje niewielki korzystny wpływ na profil lipidowy - obniża stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, VLDL i trójglicerydów. Metformina w postaci o natychmiastowym uwalnianiu maksymalne stężenie we krwi osiąga po 2,5 godzinie, natomiast w postaci o przedłużonym uwalnianiu - po 7 godzinach. Metabolizm tego leku nie zachodzi w wątrobie. W postaci niezmienionej jest wydalany wraz z moczem. Dostępny jest jedynie na receptę. Metformina to substancja, która jest lekiem pierwszego rzutu u osób chorych na cukrzycę typu 2.

Wskazania do stosowania metforminy - czy tylko cukrzyca?

Metformina jest doustnym lekiem o działaniu przeciwcukrzycowym, którego głównym wskazaniem do stosowania jest niepowikłana cukrzyca typu 2 u pacjentów, u których ściśle przestrzegana dieta oraz aktywność fizyczna nie jest wystarczająca dla utrzymania prawidłowego poziomu glikemii. Szczególnie stosowana jest u osób otyłych. Może być używana jako jedyny lek przeciwcukrzycowy, jak rownież jako jeden z kilku (leczenie skojarzone). Warto podkreślić, że leczenie cukrzycy typu 2 poza przyjmowaniem leków polega na przestrzeganiu zasad diety cukrzycowej (o niskim indeksie glikemicznym) oraz regularnej aktywności fizycznej, która zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę. Leczenie metforminą stosowane jest również u pacjentów z insulinoopornością oraz z zespołem policystycznych jajników, w którym często obserwuje się spadek wrażliwości tkanek na insulinę. Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego u osób ze stwierdzonym tzw. stanem przedcukrzycowym (obecnie określany jako nieprawidłowa tolerancja glukozy), czyli glukozą na czczo z zakresu 100-125 mg/dl, konieczna jest redukcja masy ciała oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Jeśli dieta i aktywność nie pomagają obniżyć poziomu glukozy zastosowanie znajduje metformina - jako profilaktyka rozwoju cukrzycy.

Dawkowanie metforminy

Obecnie za maksymalną dawkę dobową metforminy o natychmiastowym uwalnianiu uważa się 3000 mg, a tej o przedłużonym działaniu - 2000mg. Najczęściej, w początkach cukrzycy typu 2, stosowana jest dawka dobowa z zakresu 1000-1500 mg, rozbita na 2-3. Najczęściej spotykane pojedyncze dawki metforminy to 500 mg oraz 750 mg. Jest ona indywidualnie dobierana przez lekarza, w oparciu o wyniki glikemii. Zaczyna się od przyjmowania niskich dawek, tak aby wykryć najniższą skuteczną ilość leku.

Zaleca się przyjmowanie leku wraz z posiłkiem, aby złagodzić potencjalne zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego.

Działania niepożądane metforminy

Najczęściej występujące skutku uboczne stosowania metforminy związane są z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego m.in. nudności, wymioty, bóle brzucha, uczucie przelewania, pełności, dyskomfortu w jamie brzusznej, bóle brzucha, biegunki. Czasami pojawia się metaliczny posmak w ustach. Jednym z efektów niepożądanych terapii metforminą jest obniżenie wchłaniania witaminy B12. Dość rzadkim, lecz niezwykle poważnym, potencjalnym działaniem niepożądanym działania leku jest kwasica mleczanowa. Zazwyczaj początek objawów jest łagodny (bóle mięśni, problemy z oddychaniem, senność, pogorszenie samopoczucia, problemy żołądkowo-jelitowe), ale z czasem ulegają nasileniu. W późniejszym czasie mogą dołączyć takie symptomy jak niedociśnienie, zaburzenia rytmu serca czy hipotermia.

Metformina jest lekiem, który obniża poziom glukozy we krwi, lecz nie stymuluje produkcji insuliny przez trzustkę. Z tego powodu nie powoduje hipoglikemii. Jednak, tak jak każdy lek, może wchodzić z innymi w interakcje. Metformina może zwiększać ryzyko wystąpienia hipoglikemii gdy dodatkowo chory na cukrzycę stosuje insulinę lub inne leki wpływające na wydzielanie insuliny.

Przeciwwskazania do stosowania metforminy

Metforminę może stosować większość pacjentów z cukrzycą typu 2. Są jednak niektóre sytuacje kliniczne, przy których stosowanie tego leku jest przeciwwskazane:

• ciężka niewydolność nerek 
• stany zaburzające pracę nerek (odwodnienie, wstrząs, zakażenie) 
• nadwrażliwość na metforminę 
• zatrucie alkoholem 
• alkoholizm 
• niewydolność wątroby 
• niewydolność serca 
• zawał mięśnia sercowego 
• niewydolność oddechowa 
• kwasica metaboliczna 
• podanie do naczyń środka kontrastowego z jodem 

Interakcje metforminy z innymi lekami

Metformina, tak jak każdy lek, może wchodzić w interakcje z innymi substancjami czynnymi, które mogą nasilać lub osłabiać działanie metforminy. Do interakcji może dojść z niektórymi lekami z grup: antybiotyków, progestagenów i gestagenów, agonistów receptorów beta-2-adrenergicznych, inhibitorów kinazy białkowej, neuroleptyków, leków przeciwnowotworowych, sulfonamidów, leków moczopędnych, glikokortykosteroidów, fibratów i innych. Jednoczesne przyjmowanie zonisamidu (lek przeciwpadaczkowy) z metforminą może prowadzić do wzrostu kwasu mlekowego we krwi.

Wśród leków, które osłabiają działanie metforminy wymienić można: dienogest, drospirenon, etogestrel, lewonorgestrel, medroksyprogesteron, norgestimat, indapamid, klopamid, beklometazon, betametazon, deksametazon, arypiprazol, asenapina, klozapina, kwetiapina, olanzapina, rysperydon, zyprazydon.

Leki, które mogą nasilać działanie metforminy to m.in. : tedizolid, kwas alfa-liponowy (kwas tioktynowy), metoprolol, biktegrawir, ciprofibrat, digoksyna, dolutegrawir, fenofibrat, izawukonazol, kobucystat, metamizol, norfloksacyna, topiramat.

Metformina to najbardziej popularny lek stosowany u chorych na cukrzycę typu 2. W jaki sposób pomaga regulować poziom glukozy we krwi? Czy wchodzi w interakcje z innymi lekami? to m.in. : chlormadinon, formoterol, cerytynib, olodaterol, prochlorperazyna, progesteron, temsyrolimus, atazanawir, indakaterol, izoniazyd, budezonid, efedryna, prednizolon, prednizon, salmeterol.

Metformina a odchudzanie

Pacjenci z cukrzycą i insulinoopornością w zdecydowanej większości są otyli. Schudnięcie do prawidłowej masy ciała może w zupełności odwrócić insulinooporność, a także znacząco poprawić kontrolę glikemii u cukrzyków. Niestety, przy zaburzeniach gospodarki węglowodanowej redukcja masy ciała jest trudniejsza niż u zdrowej osoby. Metformina pomaga w odchudzaniu na kilka sposobów. Poprawia wrażliwość tkanek na insulinę, opóźnia wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego oraz zmniejsza jej produkcję w wątrobie. Ponadto, zmniejsza apetyt. Niektóre efekty niepożądane leczenia takie jak uczucie pełności, nudności, metaliczny posmak powoduje niechęć do jedzenia, zmniejszając ilość dostarczanych kalorii wraz z pożywieniem.

Metformina a alkohol

Stosując leki obniżające poziom cukru we krwi powinno się znacząco ograniczyć spożywanie alkoholu, w szczególności tych napojów o wysokim indeksie glikemicznym: piwo, słodkie wino, drinki z dodatkiem soków lub słodkich napojów gazowanych, likiery. Poza negatywnym wpływem na zdrowie i wysokiej kaloryczności alkoholu, może on maskować objawy hipoglikemii, utrudniając odpowiednią reakcję. Ponadto, spożywanie alkoholu może powodować wystąpienie opóźnionej hipoglikemii, a także kwasicy mleczanowej.

Przypisy

1. Baza leków www.pharmindex.pl ; dostęp 14.08.2024 
2. Korbut, Ryszard. Farmakologia. : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017. 
3. Orzechowska-Juzwenka Krystyna. Farmakologia kliniczna. Znaczenie w praktyce medycznej. 2012. 
4. Scott, B., Day, E. A., O’Brien, K. L., Scanlan, J., Cromwell, G., Scannail, A. N., Lynch, L. (2024). Metformin and feeding increase levels of the appetite-suppressing metabolite Lac-Phe in humans. Nature Metabolism, 6(4), 651-658. 
5. Foretz, M., Guigas, B., & Viollet, B. (2023). Metformin: update on mechanisms of action and repurposing potential. Nature Reviews Endocrinology, 19(8), 460-476.