Potworniaki – rodzaje, przyczyny, objawy nowotworu i leczenie potworniaków jajnika

Czym jest potworniak jajnika? Przyczyny powstawania

Potworniaki to jedne z najczęściej rozpoznawanych guzów jajnika. Należą do grupy nowotworów germinalnych (ang. germ cell tumors). Wywodzą się z pierwotnych komórek rozrodczych (gonocytów) na różnych etapach różnicowania. Powstając z komórek macierzystych mają zdolność do przekształcania się w komórki każdego rodzaju. Zbudowane są z trzech listków zarodkowych, czyli zespołów komórek powstających w trakcie rozwoju. Mogą zróżnicować się w tkanki z :

• ektodermy - rozwija się z niej zewnętrzne pokrycie ciała, układ nerwowy, narządy zmysłów, włosy, naskórek, paznokcie, gruczoły łojowe
• endodermy - rozwija się z niej nabłonek i gruczoły przewodu pokarmowego, trzustka, wątroba, gruczoł tarczowy, grasica, gruczoł krokowy, część gonad, nabłonek dróg oddechowych
• mezodermy - rozwija się z niej układ wydalniczy, krwionośny, kostny, mięśnie, somatyczne części gonad, skóra, serce

Biorąc pod uwagę te właściwości, można się domyślić, że wewnątrz takiego guza mogą powstawać np. włosy, fragmenty kości, paznokcie, zdeformowane zęby. Zdarza się, że rozwijająca się tkanka gruczołowa w potworniaku jest czynna metabolicznie - wytwarza hormony, wywierając wpływ na gospodarkę hormonalną i funkcjonowanie organizmu. Co istotne, potworniaki mogą powstawać nie tylko w jajniku, ale lokalizować się w każdym miejscu w organizmie np. w jamie brzusznej, w jądrze u mężczyzn. Przyczyny ich powstawania nie są poznane. Podejrzewa się wystąpienie nieprawidłowości występujące podczas rozwoju wewnątrzmacicznego płodu. Może tak się zdarzyć, że komórki macierzyste migrują i zaczynają się dzielić i różnicować w niewłaściwym miejscu. Na powstawanie potworniaków nie mamy wpływu. Mają one podłoże genetyczne.

Potworniaki dojrzałe i niedojrzałe - rodzaje potworniaków

Potworniaki dzieli się na trzy główne typy, bazując na ich budowie oraz stopniu złośliwości.

Potworniaki niedojrzałe są nowotworami złośliwymi. Szybko rosną. Dają przerzuty. Najczęściej występują u kobiet w wieku 20-30 lat. Czasami rozpoznawane są w trakcie ciąży. Mogą osiągać duże rozmiary. Zazwyczaj komórki potworniaka niedojrzałego nie tworzą żadnych konkretnych tkanek. Nie jest otoczony torbielą.

Potworniaki dojrzałe mają najczęściej przebieg łagodny. Obecność komórek złośliwych rozpoznawana jest jedynie w 1-2% torbieli. Proces ten wynika z przemiany nowotworowej komórek nabłonka.

Najczęściej rozpoznawany jest potworniak dojrzały torbielowaty. Uznaje się, że jest to najbardziej rozpowszechniony typ potworniaka. Składa się z komórek zarodkowych zarówno ekto-, mezo-, jak i endodermy. Wewnątrz guza otoczonego łącznotkankową torebką mogą się rozwinąć zarówno paznokcie, włosy, tkanka gruczołowa, skóra, łój. Najczęściej jest to twór z przewagą różnicowania w kierunku ektodermy. W tzw. torbieli skórzastej rozwijają się wytwory naskórka takie jak włosy czy paznokcie, gruczoły potowe. Dużo rzadziej występuje potworniak dojrzały lity. Podobnie jak typ torbielowaty może zawierać tkanki ze wszystkich listków zarodkowych. Zdarza się, że jest zbudowany z aktywnej hormonalnie tkanki tarczycy. Poprzez wydzielanie hormonów, rozregulowuje gospodarkę hormonalną organizmu. W badaniach poziom TSH (hormon stymulujący tarczycę) będzie bardzo niski.

Objawy potworniaka jajnika

W większości przypadków, potworniaki nie dają żadnych objawów. Wykrywane są przypadkowo podczas badania USG lub innych badań obrazowych wykonywanych z odmiennej przyczyny. W miarę powiększania się guza, z racji jego rozmiarów zaczyna uciskać narządy położone naokoło. Powoduje to dolegliwości bólowe w obrębie brzucha. Ból ma zazwyczaj charakter ciągły, tępy. Może się nasilać podczas oddawania moczu. Symptomy zależą od położenia guza oraz jego wielkości. Wśród potencjalnych objawów wymienia się:

• bóle w podbrzuszu
• ucisk na pęcherz moczowy
• zwiększenie częstości oddawania moczu
• zaparcia (przy ucisku na jelita)
• wzdęcia
• zaburzenia miesiączkowania
• nudności
• uczucie pełności w jamie brzusznej
• powiększenie obwodu brzucha (guz dużych rozmiarów)

Przy potworniaku litym zbudowanym z hormonalnie aktywnej tkanki tarczycy (łac. struma ovaris) klinicznie można zaobserwować objawy nadczynności tarczycy takie jak m.in. bezsenność, kołatanie serca, zwiększona potliwość, utrata wagi, zaburzenia cyklu miesiączkowego, zwiększone wypadanie włosów.

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów należy skonsultować się z lekarzem ginekologiem.

Diagnostyka potworniaków jajnika

Wykrycie potworniaka najczęściej występuje podczas badania ultrasonograficznego (USG) w rutynowym badaniu ginekologicznym. W przypadku wątpliwości diagnostycznych lekarz może zalecić wykonanie rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej.

Leczenie potworniaka jajnika

Leczenie potworniaków dojrzałych polega na chirurgicznym usunięciu zmiany. Zakres leczenia operacyjnego zależy od wieku pacjentki i wielkości . Jeśli guz ma niewielkie rozmiary, możliwe jest usunięcie metoda laparoskopową.

Jeśli podczas diagnostyki okaże się, że rozwinął się niedojrzały potworniak jajnika, który jest nowotworem złośliwym, leczenie jest charakterystyczne dla tego typu zmian. Wówczas leczenie potworniaka polega na usunięciu chirurgicznym (jednostronne usunięcie jajnika u kobiet w wieku rozrodczym lub całkowite wycięcie macicy wraz z przydatkami u kobiet po menopauzie), a następnie wdrożeniu terapii uzupełniającej: chemioterapia i/lub radioterapia. Wycięta zmiana będzie poddana badaniu histopatologicznemu.

Potworniak jajnika - powikłania

Jednym z najcięższych powikłań, stanowiących zagrożenie życia, jest pęknięcie jajnika z potworniakiem, które może doprowadzić do zapalenia otrzewnej. Może wystąpić również skręt szypuły torbieli, prowadząc do martwicy tkanek. Nieleczona zmiana będzie się powiększać i uciskać na narządy położone w jamie brzusznej. W przypadku potworniaka niedojrzałego, jeśli jest nowotworem złośliwym, brak podjęcia leczenia będzie skutkował szybką progresją choroby, wystąpieniem przerzutów i śmiercią.

Potworniaki jajnika - rokowanie

Rokowania w przypadku potworniaków łagodnych są bardzo dobre. Przy wczesnym rozpoznaniu i usunięciu osiągalne jest pełne wyleczenie.  Kiedy potworniak jest nowotworem złośliwym, rokowanie jest zależne od stopnia zaawansowania choroby i ogólnego stanu zdrowia pacjentki.

Przypisy

1. Bręborowicz, G. Położnictwo i ginekologia Tom 1-2. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.
2. Saleh, Mohammed, et al. "Ovarian teratomas: clinical features, imaging findings and management." Abdominal Radiology 46 (2021): 2293-2307.
3. Peterson, Christine M., et al. "Teratomas: a multimodality review."Current problems in diagnostic radiology 6 (2012): 210-219.