Wypadanie włosów i łysienie. Jakie są najczęstsze przyczyny wypadania włosów u kobiet i co może powodować wypadanie włosów u mężczyzn?

Wypadanie włosów - przyczyny łysienia, sposoby leczenia i zapobieganie

Nadmierne wypadanie włosów to objaw, który prawie zawsze stanowi powód do niepokoju, a spektrum przyczyn tego zjawiska jest naprawdę szerokie: od chorób skóry głowy, których przebieg wpływa na kondycję mieszków włosowych, poprzez konkretny typ łysienia (androgenowego, plackowatego i innych), aż po sytuacje stresowe, niedobory składników odżywczych w organizmie czy różnego rodzaju choroby. Przykłady te nie wyczerpują oczywiście całej listy przyczyn wypadania włosów - oprócz powyższych, na pojawienie się objawów łysienia może wpływać także okres połogu, stan po przejściu różnych chorób (w tym COVID-19) czy też… nieprawidłowa pielęgnacja włosów i skóry głowy. W jaki sposób rozpoznać przyczynę wypadania włosów u siebie i czy zawsze jest to objaw choroby? Do jakiego lekarza zgłosić się w przypadku zaobserwowania początkowych symptomów łysienia? Od jakich czynników może zależeć kondycja skóry głowy oraz liczba utraconych włosów, na które mamy realny wpływ? Poznaj najważniejsze i najczęściej występujące przyczyny problemu by wiedzieć, jak sobie z nimi radzić i zapobiegać im w przyszłości!

Objawy wypadania włosów - kiedy utrata włosów powinna być powodem do niepokoju?

Wypadanie włosów jest normalnym procesem, który toczy się u każdego człowieka - bez względu na wiek i płeć. Zwykle tracimy od 60 do nawet 100 włosów dziennie, które przeszły i zakończyły fazę telogenu - ostatniego etapu ich „życia”, który poprzedzają fazy katagenu (przejściowego wzrostu włosa) oraz anagenu (wytworzenia włosa z komórek mieszka włosowego - aktywnego etapu wzrostu). W stosunku do całościowej liczby włosów, jakie człowiek posiada na głowie (gęstość włosów szacuje się na 100 do nawet 150 tysięcy), codzienne wypadanie włosów jest stopniowe, a utrata kilkudziesięciu włosów pozostaje niemalże niezauważalna i nie odczuwa się jej w postaci przerzedzenia fryzury, pojawienia się zakoli lub innych form łysienia. Jeśli jednak ilości wypadających włosów na szczotce czy w odpływie zwiększają się w widoczny sposób, a włosy stają się przerzedzone i ukazują skórę głowy, wówczas warto zastanowić się, co jest przyczyną nadmiarowego wypadania włosów.

Tego, że włosy wypadają w nadmiarze, nie da się przeoczyć - zwłaszcza, jeśli wychodzą "garściami" i jest to gwałtowna odpowiedź na przyjmowane leki, konkretną sytuację zdrowotną lub inne okoliczności. Tak, jak zostało to wspomniane - na początku obserwujemy zwiększoną liczbę włosów na szczotce, w brodziku lub w odpływie. U kobiet wyznacznikiem przerzedzenia włosów jest często grubość kucyka - zmiany w tym zakresie łatwo zauważyć podczas codziennej stylizacji włosów - kitka lub koczek zdecydowanie tracą na objętości. Pozostałe oznaki początków łysienia to wyraźne „prześwitywanie” skóry głowy spomiędzy kosmyków, pogłębianie się zakoli, tworzenie się obszaru pozbawionego włosów na szczycie głowy, a także poszerzanie przedziałka (jeśli pojawia się w naszym sposobie czesania). Przy zauważeniu któregokolwiek z takich objawów warto udać się do lekarza, by wykonać choć podstawowe badania krwi - ich wyniki mogą wykazać pewne niedobory lub skłonić do dalszej diagnostyki zdrowotnej. Wyniki badań i testów zależą od przyczyny nadmiernego wypadania włosów, a jej identyfikacja pozwala na wdrożenie skutecznych sposobów leczenia i walki z nadmierną utratą włosów.

Powszechna przyczyna wypadania włosów u mężczyzn i kobiet - łysienie androgenowe

Łysienie androgenowe to charakterystyczny typ wypadania włosów - uwarunkowany genetycznie, pojawiający się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn (choć u obu płci dający nieco odmienny obraz kliniczny). Wypadanie włosów typu androgenowego bardzo łatwo rozpoznać z uwagi na charakterystyczny sposób postępowania schorzenia:

• łysienie androgenowe u mężczyzn rozpoczyna się od cofania linii włosów, co jest najbardziej widoczne w obrębie skroni (tworzą się wówczas tak zwane zakola). Później włosy przerzedzają się na czubku głowy, tworząc typowy dla łysienia androgenowego u mężczyzn okrągły obszar pozbawiony kosmyków. Ostatnia faza utraty włosów u mężczyzn obejmuje wypadanie kosmyków od czoła aż po część potyliczną, z pozostawieniem rzadkich kosmyków dookoła głowy;
• łysienie androgenowe u kobiet polega z kolei na przerzedzaniu się włosów na samym środku głowy - efekt ten rozlewa się na boki, co jest widoczne w postaci stale poszerzającego się przedziałka. W zaawansowanej postaci łysienia androgenowego typu żeńskiego na czubku głowy tworzy się okrągły obszar bez włosów (od czoła po część potyliczną). Znacznie rzadziej niż u mężczyzn występuje problem zakoli. Ten typ łysienia może występować w okresie ciąży lub menopauzy.

Więcej informacji praktycznych dotyczących zarówno przyczyn, jak i diagnostyki czy leczenia łysienia androgenowego znajduje się w jednym z naszych poprzednich tekstów - Łysienie androgenowe u kobiet i mężczyzn - przyczyny, diagnostyka, leczenie wypadania włosów typu androgenowego.

Wypadanie włosów u kobiet - chora tarczyca, wypadanie włosów po ciąży i inne

Wypadanie włosów u kobiet może pojawić się na skutek stresu, różnorakich chorób, ale również - po okresie ciąży czy w przebiegu niedoczynności tarczycy - czyli w dwóch rodzajach okoliczności, występujących zwłaszcza u kobiet (a w przypadku połogu oczywiście wyłącznie u pań). Jakie są przyczyny wypadania włosów w tych właśnie okresach?

• Wypadanie włosów w niedoczynności tarczycy jest ściśle powiązane z zaburzeniami hormonalnymi (oczywiście osłabienie włosów towarzyszy także innym chorobom tarczycy, choć to właśnie w niedoczynności wypadanie jest najbardziej intensywne). W mieszkach włosowych, oprócz receptorów androgenowych, znajdują się również receptory hormonów tarczycy. W niedoczynności tego gruczołu z kolei brakuje wytwarzanych hormonów (głównie hormonu T3), które mogłyby łączyć się z tymi receptorami. Ich zadaniem jest wsparcie podziału komórek w mieszku włosowym, a zwłaszcza keranocytów produkujących keratynę - białko będące materiałem budulcowym dla włosów. Objawem niedoczynności tarczycy, w przebiegu której spada poziom hormonów tarczycowych, jest więc hormonalne wypadanie włosów, które zostaje ograniczone lub ustępuje całkowicie po wdrożeniu farmakologicznego leczenia niedoczynności tarczycy.
• Wypadanie włosów po ciąży również jest związane z konkretnymi hormonami, jednak innymi, niż hormony tarczycy. Mechanizm tego zjawiska opiera się na spadku poziomu estrogenu po porodzie, który podczas ciąży znacząco wzrósł i odpowiadał za wydłużenie fazy anagenu (czyli wzrostu właściwego) włosa. W okresie ciąży wiele kobiet odnotowuje poprawę jakości i gęstości kosmyków, a ubytek estrogenów i tak zwane „łysienie poporodowe” stają się wówczas jeszcze bardziej wyraźne i zauważalne. Na szczęście sytuacja ta mija po kilku miesiącach od porodu - poziom hormonów stabilizuje się, mieszki włosowe odzyskują zdolność do prawidłowego funkcjonowania, a fryzura zagęszcza się na nowo.

AZS, łupież, łojotok a wypadanie włosów (przyczyny związane ze skórą głowy)

Kolejna, duża grupa przyczyn nadmiarowego wypadania włosów to choroby i nieprawidłowości dotyczące skóry głowy. Wśród nich najpowszechniejsze to:

• łupież. Tej przewlekłej chorobie skóry głowy dość często towarzyszy nadmierne wypadanie włosów, które ma różne podłoża. Po pierwsze - przy pojawieniu się łupieżu przyspieszeniu ulega podział komórek warstwy rogowej naskórka, a także ich obumieranie i odrywanie się od skóry głowy - czyli złuszczanie, widoczne pod postacią białych lub przezroczystych płatków naskórka. Proces ten może uszkadzać mieszki włosowe, a nadmiar martwych komórek często czopuje ujścia mieszków, uniemożliwiając prawidłowy wzrost włosa. Po drugie - przy łupieżu zwykle pojawia się chęć drapania skóry głowy - a ciągłe drapanie przekłada się z kolei na osłabienie łusek włosa. Aby więc powstrzymać wypadanie włosów przy łupieżu, należy zgłosić się do dermatologa lub trychologa i wdrożyć odpowiednie leczenie skóry głowy;
• AZS (atopowe zapalenie skóry). Objawy skórne w postaci nadmiernego łuszczenia się naskórka, a także jego pogrubienia (w efekcie regeneracji) bardzo często są obserwowane na owłosionej skórze głowy (zwłaszcza u dorosłych pacjentów). Zjawiska te mogą przyczyniać się do upośledzenia odżywiania cebulek włosów - zarówno od wewnątrz, jak i od zewnątrz organizmu. Najczęściej wypadanie włosów przy AZS ma miejsce w obszarach linii kosmyków - a więc przy skroniach, za uszami lub przy karku. Aby zatrzymać ten proces, należy stosować się do zaleceń dermatologa dotyczących skóry na ciele i przekładać je na pielęgnację skóry głowy (chodzi tu głównie o stosowanie emolientów). Dodatkowo warto prowadzić higieniczny tryb życia i ograniczać ekspozycję na alergeny, by jak najdłużej utrzymywać objawy AZS w remisji;
• łojotok i łojotokowe zapalenie skóry głowy. Ten objaw i choroba najczęściej pojawiają się u młodzieży i nastolatków, a czasem także u osób w wieku średnim. Nadmierna aktywność gruczołów łojowych w obrębie owłosionej skóry głowy - bez prób jej ograniczania - może doprowadzić do stanu zapalnego skóry głowy, a tym samym - osłabienia cebulek włosów i ich wypadania. Przy łojotokowym zapaleniu skóry głowy najczęściej obserwuje się przejściowe łysienie plackowate (o którym piszemy poniżej) lub rozlane. Aby ograniczyć i zatrzymać wypadanie, należy wyleczyć stan zapalny i ograniczyć łojotok - z pomocą dermatologa, odpowiednich zabiegów, kosmetyków i leków.

Łysienie plackowate, łysienie trakcyjne, łysienie telogenowe - co to takiego?

Wśród rodzajów wypadania włosów wyróżnia się kilka charakterystycznych typów tego zjawiska - a mianowicie łysienie plackowate, łysienie trakcyjne czy też łysienie telogenowe. Jakie są ich przyczyny?

• Łysienie plackowate to - jak sama nazwa wskazuje - wypadanie włosów w konkretnych ogniskach, tworzących charakterystyczne „placki”. Niestety, bezpośrednia przyczyna tego zjawiska do tej pory nie została ustalona. Podejrzewa się, że wpływ na jego wystąpienie mają czynniki genetyczne, a także zaburzenia funkcjonowania układu immunologicznego pacjenta. Najczęściej łysienie plackowate występuje w młodym wieku - pierwsze jego objawy pojawiają się zwykle w okresie nastoletnim lub tuż po 20 roku życia. Najpowszechniejsza metoda leczenia, mająca spowodować odrost włosów u osób zmagających się z tym typem łysienia, polega na farmakoterapii miejscowej z wykorzystaniem minoksydylu, ale także na wywoływaniu kontaktu pozbawionych włosów fragmentów skóry głowy z konkretnym alergenem (DCP), podrażniającym skórę, ale jednocześnie pobudzającym jej komórki do prawidłowego funkcjonowania - w tym do wzrostu włosa.
• Łysienie trakcyjne - to specyficzny rodzaj wypadania włosów, ściśle powiązany z… fryzurą, jaką nosimy na co dzień. Łysienie trakcyjne pojawia się bowiem u osób, które czeszą się w ścisłe koczki lub kucyki, noszą ciasne warkoczyki i dredy. Tego typu upięcia lub fryzury potęgują napięcie skóry głowy (oraz czepca ścięgnistego), a także ucisk na mieszki włosowe, przez co upośledzają ich funkcjonowanie. Korzeń włosa łatwiej "wychodzi" z mieszka i włosy stają się po prostu rzadsze. Najczęściej objawem łysienia trakcyjnego są powiększające się zakola (to właśnie na linii skroni włosy są najmocniej „ciągnięte” w kierunku koczka lub kucyka na czubku głowy) o specyficznym wyglądzie - przypominające nieco symetryczne przedziałki po bokach głowy. Aby zniwelować łysienie trakcyjne, należy zrezygnować z czesania się w wymieniony powyżej sposób, zadbać o rozluźnienie skóry głowy oraz o pobudzenie cebulek do pracy.
• Łysienie telogenowe - jest ono powiązane ze skróceniem fazy wzrostu włosa i szybszym przechodzeniem w fazę telogenu - a więc fazę, w której włos obumiera i wypada, będąc wypychanym przez nowy, rosnący włos. Ogółem udział włosów w fazie telogenowej wynosi u każdego około 15%, natomiast przy łysieniu telogenowym ten udział zwiększa się, dając wrażenie wzmożonego wypadania oraz przerzedzania się włosów. Co ważne, łysienie telogenowe dotyczy zwłaszcza kobiet i pojawia się na skutek różnych czynników: niedoborów składników odżywczych, po przebyciu choroby czy też w wyniku silnego stresu. Zatrzymanie procesu łysienia telogenowego oraz pobudzenie wzrostu nowych włosów polega na identyfikacji jego indywidualnej przyczyny oraz jej zniwelowaniu.

Wypadanie włosów po COVID-19

Osobną kwestią, która dotyka obecnie naprawdę wiele osób, jest nadmierna utrata włosów po COVID-19. Ma ona zazwyczaj charakter łysienia telogenowego - pojawia się więc po 2 lub 3 miesiącach po przebyciu choroby. Wówczas duża część włosów znajduje się w fazie telogenowej (która objęła więcej kosmyków, niż w przypadku braku choroby - o mechanizmie tym piszemy powyżej, w wyjaśnieniu dotyczącym powodów łysienia telogenowego). Pacjentowi wydaje się wówczas, że łysienie następuje (i postępuje) z dnia na dzień. Intensywność tego zjawiska będzie zależała oczywiście od tego, ile włosów de facto znajduje się w jednym momencie w fazie telogenu (obumierania i wypadania).

Jak radzić sobie z wypadaniem włosów po COVID-19? Niestety, te kosmyki, które są w końcowej fazie wzrostu, i tak muszą wypaść - tego zjawiska nie możemy zmienić. Możemy jednak zadbać o włosy będące w pierwszej i drugiej fazie wzrostu (anagen i katagen), a także o wszystkie okoliczności sprzyjające wzrostowi włosów: mowa tu o diecie bogatej w niezbędne witaminy oraz minerały, o suplementacji (oczywiście po ustaleniu tego z lekarzem), a także o wzmożonym dbaniu o skórę głowy - po to, by stworzyć mieszkom włosowym jak najlepsze okoliczności do wytężonej pracy.

Zła dieta, stres, niedobory składników odżywczych jako częste przyczyny wypadania włosów

Najbardziej jednak prozaiczne i najbardziej prawdopodobne przyczyny wzmożonego wypadania włosów u większości osób opierają się na… niedoborach składników odżywczych, mineralnych oraz witamin, a także na życiu w dużym stresie. Każdy z tych elementów wpływa na funkcjonowanie nie tylko komórek w mieszkach włosowych, odpowiedzialnych za wzrost włosów, ale również za mechanizmy wspierające wzrost paznokci czy kondycję i wygląd skóry - na ciele i na twarzy. Komórki naskórka, paznokci i włosów składają się na tak zwane wytwory skóry - czyli elementy niekoniecznie potrzebne do przetrwania. I właśnie w sytuacji niedożywienia, braku witamin i minerałów czy długotrwałego, silnego stresu, organizm decyduje się na „odcięcie zasilania” - czyli zmniejszenie odżywiania struktur niekoniecznie niezbędnych do przeżycia, jakimi są włosy, paznokcie czy szczelny, gładki, odżywiony naskórek.

Aby odwrócić tę tendencję, należy oczywiście zadbać o dietę, uzupełnienie niedoborów, ruch na świeżym powietrzu, wzmocnienie odporności i prawidłowy sen - co wszystko razem składa się po prostu na higieniczny tryb życia. W celu zdiagnozowania niedoborów należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu, który skieruje nas na podstawowe badania krwi (w tym morfologię), obrazującą ogólny stan zdrowia pacjenta. Warto tutaj dodać, że największym „winowajcą” w zakresie wypadania włosów są niedobory witamin z grupy B, a także aminokwasów (białek), witaminy A, cynku oraz żelaza - wszystkie te składniki biorą bowiem udział zarówno w procesie wzrostu włosów, jak i stanowią materiał budulcowy dla zdrowych i silnych kosmyków.

Leczenie wypadania włosów - najpowszechniejsze sposoby na wypadanie włosów u kobiet i mężczyzn

Jak wynika z powyżej analizy różnorakich przyczyn wypadania włosów - leczenie tego zjawiska musi być ściśle dostosowane do sytuacji konkretnego pacjenta oraz do powodu łysienia. Wśród różnorodnych metod leczenia wypadania włosów wyróżniamy więc następujące działania:

• uprzednie wyleczenie chorób dających objawy powiązane z nieprawidłową pracą skóry głowy. Mowa tu oczywiście o objawach atopowego zapalenia skóry, zapalenia mieszków włosowych, łojotokowego zapalenia skóry głowy, łupieżu, grzybicy i wielu innych schorzeniach. Bardzo często do zatrzymania procesu wypadania włosów konieczne jest po prostu wyleczenie choroby lub wprowadzenie jej w stan remisji;
• zadbanie o higieniczny tryb życia - odpowiednią ilość snu, dietę bogatą w składniki odżywcze, witaminy i minerały, rozpoczęcie ewentualnej suplementacji (po uzgodnieniu z lekarzem), a także o zminimalizowanie codziennego stresu;
• leczenie farmakologiczne - zewnętrzne (miejscowe) i wewnętrzne (czyli przyjmowanie leków doustnie). Leczenie farmakologiczne stosuje się przykładowo w łysieniu androgenowym oraz łysieniu plackowatym, natomiast popularne substancje stosowane miejscowo (w tym najsłynniejszy minoksydyl) są także przepisywane przez lekarzy w innych rodzajach łysienia;
• zabiegi z zakresu medycyny estetycznej oraz zabiegi chirurgiczne. Obecnie dostępnych jest wiele procedur stymulacji mieszków włosowych i ogólnie - skóry głowy - do prawidłowej i wytężonej pracy. Są to między innymi mezoterapia mikroigłowa, ostrzykiwanie skóry własnym osoczem czy zabiegi laserowe. Ostatecznym krokiem dla wielu osób może być chirurgiczny przeszczep włosów.

Zapobieganie wypadaniu włosów - jak powinna wyglądać pielęgnacja włosów na co dzień?

Istnieje wiele sposobów na to, jak wzmocnić włosy i zadbać o skórę głowy, w celu zapobieżenia wypadania włosów w przyszłości. Oczywiście jeśli łysienie ma podłoże genetyczne lub jest niezależne od naszych działań (występuje jako skutek uboczny przyjmowania niektórych leków których nie można odstawić, rozpoczyna się po połogu i porodzie czy po przebytej chorobie) - wówczas można postarać się o zminimalizowanie liczby obumierających włosów oraz o wzrost nowych kosmyków i kondycję włosów. Służą temu zdrowe, pozytywne nawyki pielęgnacyjne i domowe sposoby, takie jak:

• suszenie mokrych włosów przed spaniem czy związaniem (wilgotne i ciepłe środowisko to doskonałe okoliczności do rozwoju grzybów i bakterii na skórze głowy - a stąd już niedaleko do wystąpienia łupieżu, grzybicy lub innych chorób);
• dbanie zarówno o oczyszczanie, jak i o nawilżanie skóry głowy - bo to właśnie od jej kondycji zaczyna się wzrost mocnej i silnej brodawki włosa oraz jego łodygi. Należy raz w tygodniu stosować peelingi czy szampony złuszczające, a także wcierki i lotiony - o działaniu nawilżającym czy też przyspieszającym porost włosa oraz dbać o dokładne płukanie włosów i skóry głowy podczas mycia z pozostałości kosmetyków stylizujących i pielęgnacyjnych;
• podczas rozjaśniania czy farbowania włosów należy zadbać o zabezpieczenie skóry głowy przed działaniem drażniących środków chemicznych. Służą temu specjalne kremy aplikowane na skalp lub płyny zabezpieczające - dostępne w salonach i hurtowniach fryzjerskich;
• na co dzień nie można zapominać o delikatnym traktowaniu włosów. Należy unikać ich szarpania podczas czesania, stosowania szczotek z ostrymi ząbkami, a także ciasnych fryzur, „ciągnących” włosy i przyczyniających się do wzmożonego napięcia skóry głowy. Niewskazane jest także intensywne tarcie włosów ręcznikiem. W celu łatwiejszego rozczesania włosów stosujemy także odżywki, mgiełki i serum wygładzające.

Oczywiście formą profilaktyki wypadania włosów jest także dieta bogata w cynk, witaminy z grupy B (w tym biotynę), żelazo i inne minerały, witaminy oraz składniki odżywcze.

Źródła:

1. Lek. A. Badzian, Wypadanie włosów, budowa włosa. Jakie są przyczyny i sposoby, jakie choroby powodują wypadanie włosów? [w:] Medycyna Praktyczna 14.11.2022
2. Dr n. med. P. Szlązak, opracowanie: I. Dudzik, Łysienie plackowate i łysienie całkowite - skuteczność terapii [w:] Medical Tribune 03/2015
3. K. Błecha, Nadmierne wypadanie włosów - racjonalna fitoterapia i suplementacja diety [w:] Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2021
4. B. Miziołek, L. Brzezińska-Wcisło, D. Wcisło-Dziadecka, M. Zbiciak-Nylec, A. Michalska-Bańkowska, Problemy trichologiczne okresu menopauzy [w:] Borgis - Postępy Nauk Medycznych 3/2015
5. Dr n. med. J. Maciejewska, Łysienie plackowate [w:] Medycyna Praktyczna 01.09.2017
6. Mgr farm. I. Kurowska, Łysienie androgenowe u kobiet i mężczyzn - przyczyny, diagnostyka, leczenie wypadania włosów typu androgenowego [w:] Poradnik Olmed, 19.04.2023
7. A. Gilhar, A. Etzioni, R. Paus, Łysienie plackowate [w:] Dermatologia Po Dyplomie, tom 4, 1/2013
8. M. Olszewska, L. Rudnicka, A.Rakowska, M. Kurzej, Postępy w diagnostyce łysienia [w:] Przegląd Dermatologiczny 4/2019