Zanikowe zapalenie pochwy (atroficzne zapalenie pochwy) – przyczyny, objawy i leczenie atrofii

Czym jest atrofia pochwy?

Atrofia pochwy to stan, w którym błona śluzowa i tkanki pochwy ulegają zanikowi lub pocienieniu. Jest to zwykle wynik spadku poziomu estrogenu, który jest hormonem żeńskim odpowiedzialnym za utrzymanie zdrowia i elastyczności tkanek pochwy. Atrofia pochwy często występuje u kobiet w okresie menopauzy, kiedy to produkcja estrogenu zmniejsza się drastycznie. Atrofia nabłonka skutkuje powstawaniem w nim szczelin, które mogą prowadzić do rozwoju zanikowego zapalenia pochwy. W przebiegu zmian zanikowych pochwy dochodzi do zmniejszenia napływu krwi do błony śluzowej pochwy, a także pogorszenia ukrwienia i nawilżenia pochwy.

Atrofia a zanikowe zapalenie pochwy - czy to to samo?

Atrofia pochwy i zanikowe zapalenie pochwy to dwa różne stany, które mogą występować u kobiet, zwłaszcza w okresie menopauzy. Atrofia pochwy to stan, w którym błona śluzowa i tkanki pochwy ulegają zanikowi lub pocienieniu, zazwyczaj w wyniku spadku poziomu estrogenu. Atrofia pochwy jest wynikiem naturalnego procesu starzenia się organizmu i jest szczególnie powszechna u kobiet w okresie menopauzy. Objawy atrofii pochwy obejmują suchość pochwy, ból podczas stosunku płciowego, upławy, dyskomfort i możliwość infekcji dróg moczowych. Leczenie atrofii pochwy może obejmować terapię hormonalną, terapię lokalną, nawilżacze pochwy oraz inne metody mające na celu przywrócenie zdrowia i komfortu pochwy.

Zanikowe zapalenie pochwy (vaginal atrophy): Zanikowe zapalenie pochwy jest terminem używanym do opisania zapalenia lub podrażnienia pochwy, które jest spowodowane spadkiem poziomu estrogenu. Jest to związane z atrofią pochwy, ale podkreśla zapalny aspekt tego stanu. Zanikowe zapalenie pochwy może prowadzić do podobnych objawów jak atrofia pochwy, takich jak suchość, ból i dyskomfort podczas stosunku płciowego, pieczenie, świąd pochwy, bolesność i pieczenie podczas oddawania moczu (u połowy pacjentek). Jednak ten termin skupia się na zapalnym komponencie i może być stosowany, gdy istnieją objawy zapalenia w połączeniu ze znaną atrofią tkanek pochwy.

Przyczyny atrofii pochwy

Szacuje się, że nawet 40% kobiet po menopauzie doświadczają objawów atrofii pochwy i sromu. Jeśli długość życia w wielu krajach będzie dalej wzrastać i przekroczy 80 lat, kobiety mogą doświadczyć stanu pomenopauzalnego nawet w jednej trzeciej ich życia, co wpłynie m.in. na funkcjonowanie seksualne, codzienne czynności i obraz własnego ciała. Atrofię pochwy tłumaczy się spadkiem poziomu krążącego estrogenu związane z naturalnym starzeniem i procesem menopauzalnym. Ograniczenie funkcji endokrynnej jajników powoduje spadek stężenia hormonów płciowych, w tym estrogenów. Następstwem jest atrofia urogenitalna - zmiany zanikowe w dolnym odcinku układu moczowego oraz w narządach płciowych. Niedobór hormonów steroidowych na znaczny wpływ na błonę śluzową pochwy. Przyczynia się do rozpadu włókien kolagenowych i elastynowych w pochwie. Rezultatem jest ogólna utrata elastyczności i napięcia ścian pochwy, zmniejszenie wydzielania śluzu.  Następuje jej skrócenie i zwężenie. Nabłonek pochwy staje się cienki i blady, pochwa staje się sucha. U kobiet przed menopauzą spadek poziomu estrogenów może mieć podłoże jatrogenne, związane z leczeniem raka: radioterapia, chemioterapia, leki antyestrogenowe, np. tamoksyfen, zabieg chirurgiczny (wycięcie jajników), antagonistyczne działanie prolaktyny na produkcję estrogenów w okresie laktacji, który ustępuje samoistnie po zakończeniu karmienia piersią.

Objawy atrofii pochwy

Zazwyczaj pierwszym objawem dystrofii pochwy jest suchość pochwy i warg sromowych. W miarę narastania problemu wystąpić mogą dolegliwości takie jak:

• stany zapalne pochwy
• ból podczas stosunku płciowego
• suchość pochwy
• uczucie swędzenia i ściągnięcia
• obniżenie elastyczności pochwy
• obniżenie napięcia ścian pochwy
• nabłonek pochwy łatwo ulega uszkodzeniom mechanicznym i podrażnieniom
• wygładzenie sklepienia pochwy
• podwyższenie pH pochwy
• zanik fizjologicznej flory bakteryjnej
• plamienia z dróg rodnych po stosunkach płciowych
• ból pochwy

Zaburzenia we florze jelitowej pochwy i zmniejszenie ilości korzystnych bakterii powodują, że w pochwie łatwiej rozwijają się infekcje. Częściej także pojawiają się zakażenia cewki moczowej i pęcherza moczowego. Nawracające, mogą przyczynić się do nietrzymania moczu.

Menopauza a pH pochwy

Mechanizm leżący u podstaw zmian pH pochwy w zanikowym zapaleniu są zmiany hormonalne. Estrogen stymuluje produkcję glikogenu. W okresie przedmenopauzalnym w pochwie, środowisku bogatym w estrogeny, bakterie kwasu mlekowego przekształcają glikogen nabłonkowy w kwas mlekowy, który utrzymuje pH pochwy między 3,5 a 4,5 . Wraz ze spadkiem produkcji estrogenu, zmniejsza się  grubość nabłonka pochwy, spada poziom glikogenu w pochwie co prowadzi do zmniejszenia populacji bakterii kwasu mlekowego i wzrostu pH pochwy. Wraz ze wzrostem pH pochwy rośnie ryzyko zakażeń zarówno bakteryjnych jak i grzybiczych.

Warto wiedzieć, że pH pochwy może być podwyższone przez:

• bakteryjne chorobotwórcze wywołujące zapalenie pochwy,
• infekcje grzybicze
• krew, dlatego w czasie menstruacji nie jest zalecane współżycie seksualne (zwiększa to ryzyko infekcji)
• śluz szyjkowy, nasienie ( przy wielokrotnych stosunkach w ciągu doby)
• leki zmieniające pH i irygacje dopochwowe, żele myjące nie przeznaczone do stref intymnych o wysokim pH

Zakres pH powyżej 5,5 w miejscu intymnym u kobiet klasyfikowane jest jako złe, a powyżej 6,1 bardzo złe – zwiększające prawdopodobieństwo infekcji i diagnozujące atrofię.

Atroficzne zapalenie pochwy - leczenie hormonalne

Jeśli zauważymy u siebie dolegliwości intymne, które są podobne do objawów atrofii należy udać się do ginekologa w celu opracowania indywidualnego planu leczenia. Nie ma jednej uniwersalnej recepty na atrofię pochwy. Podstawą leczenia zanikowego zapalenia błony śluzowej pochwy jest hormonalna terapia zastępcza. Zazwyczaj polega ona na stosowaniu estrogenów ogólnoustrojowo lub miejscowo - dopochwowo. Leki z estrogenami występują w różnych postaciach m.in. globulki, kremy, tabletki. Leki miejscowe są lepiej tolerowane i mają mniej działań niepożądanych. Stanowią leczenie pierwszego rzutu. U niektórych pacjentek, poza stosowaniem estrogenów, istnieją wskazania do uzupełnienia terapii o inne hormony steroidowe - progestageny czy androgeny. W leczeniu ogólnoustrojowych stosuje się niskie dawki hormonów, które są podawane doustnie - w formie tabletek.

Zanikowe zapalenie pochwy i sromu - leczenie naturalne

Wśród naturalnych, niehormonalnych sposobów, które mogą pomóc w zmniejszeniu uczucia suchości pochwy podstawą jest stosowanie lubrykantów i żeli nawilżających z kwasem hialuronowym.  W aptekach dostępne są bez recepty preparaty nawilżające do pochwy i warg sromowych w postaci kremów, żeli, globulek. Niektóre oleje naturalne, takie jak olej kokosowy, migdałowy czy oliwa z oliwek, mogą być stosowane zewnętrznie na wargi sromowe, żeby poprawić barierę hydrolipidową i zmniejszyć uczucie ściągnięcia i suchości. Niezmiernie istotna jest również prawidłowa higiena okolic intymnych z zastosowaniem łagodnych, bezzapachowych żeli przywracających prawidłowe pH i zmniejszające ryzyko infekcji. W przywróceniu prawidłowej flory bakteryjnej pochwy mogą pomóc także probiotyki ginekologiczne przyjmowane doustnie lub w postaci tabletek dopochwowych. Pozytywny wpływ na stan błony śluzowej pochwy oraz przepływ krwi przez narządy miednicy mniejszej wywiera regularna aktywność seksualna, dlatego zaleca się regularne współżycie. Warto wprowadzić do diety naturalne źródła fitoestrogenów takie jak siemię lniane czy soja, mleko sojowe, tofu, ciecierzyca, fasola czy kiełki lucerny.  Należy także dbać o odpowiednie nawadnianie organizmu, zrezygnowanie z palenia tytoniu oraz unikanie alkoholu. Ubrania i bielizna powinny być z naturalnych materiałów. Noszenie obcisłej, nieprzewiewnej bielizny zwiększa ryzyko infekcji intymnych oraz otarć.

Suchość pochwy - leczenie kwasem hialuronowym

Nieinwazyjne leczenie kwasem hialuronowym opiera się na stosowaniu żeli mających na celu poprawę nawilżenia pochwy. Drobnocząsteczkowy kwas hialuronowy sprzyja utrzymaniu wody w tkankach, łączy się z cząsteczkami białek i tworzy sieć proteoglikanową. Poprawie elastyczność i napięcie tkanek, a także pobudza produkcję kolagenu. Ponadto usprawnia procesy regeneracji tkanek i pomaga w łagodzeniu podrażnień.

Przeprowadzane są także inwazyjne zabiegi z zastosowaniem specjalnych preparatów z kwasem hialuronowym. Polegają na ostrzykiwaniu pochwy i przedsionka pochwy. Wykonywane są w znieczuleniu miejscowym. Zabieg może wykonać doświadczony ginekolog specjalizujący się w ginekologii estetycznej.

Laserowe leczenie atrofii pochwy

Leczenie laserowe atrofii pochwy, znane również jako terapia laserem CO2 lub laserowa rewitalizacja pochwy, to innowacyjna metoda stosowana w celu poprawy zdrowia i komfortu tkanek pochwy u kobiet, które cierpią na suchość pochwy, utratę elastyczności i inne objawy związane z atrofią. Procedura wykorzystuje energię lasera dwutlenkowego węgla (CO2), aby stymulować wzrost nowej tkanki i pobudzić procesy regeneracji. Procedura jest przeprowadzana w gabinecie lekarskim i polega na wprowadzeniu sondy laserowej do pochwy. Energia lasera CO2 jest skierowana na tkanki pochwy, co powoduje kontrolowane mikrouszkodzenia. Ten proces pobudza produkcję kolagenu i regenerację tkanek, poprawiając elastyczność ścian pochwy i nawilżenie. Pogrubia nabłonek pochwy i poprawia unaczynienie błony śluzowej pochwy. Laserowe leczenie atrofii pochwy jest zwykle bezkrwawe i nieinwazyjne. Efekty terapii laserowej mogą być widoczne już po kilku tygodniach.

Przypisy

1. Weber, M. A., J. Limpens, and J. P. W. R. Roovers. "Assessment of vaginal atrophy: a review."International urogynecology journal 26 (2015): 15-28.
2. Brębowicz G. Położnictwo i ginekologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2020.
3. Dos Santos, Carlos Campagnaro M., et al. "Hyaluronic acid in postmenopause vaginal atrophy: a systematic review."The journal of sexual medicine 1 (2021): 156-166.