Szkarlatyna – przyczyny, objawy, leczenie szkarlatyny

Szkarlatyna (płonica) jest zakaźną chorobą bakteryjną wywołaną przez paciorkowce, przenoszącą się drogą kropelkową. Najczęściej dotyka dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Charakterystyczne objawy szkarlatyny to drobna czerwona plamkowa wysypka blednąca pod wpływem ucisku oraz charakterystyczny wygląd języka. Po przebyciu choroby uzyskuje się trwałą odporność. Jak sprawdzić czy dziecko ma płonicę i jak ją leczyć?

Czym jest szkarlatyna (płonica)?

Płonica, czyli inaczej szkarlatyna, jest chorobą bakteryjną wywoływaną przez niektóre szczepy paciorkowców. To szczególna postać zlokalizowanego lub uogólnionego zakażenia szczepami paciorkowców ropnych przebiegająca z objawową toksemią, stanowiącą przyczynę charakterystycznych zmian na skórze i błonach śluzowych oraz różnych objawów ze strony innych narządów. Występuje ona u osób wrażliwych na działanie egzotoksyn A, B lub C wytwarzanych przez paciorkowce z grupy A. Pojawiająca się wysypka jest reakcją nadwrażliwości nabytą po poprzedniej ekspozycji na toksynę. Jedynym sposobem zapobiegania przed zachorowaniem jest unikanie kontaktu z osobami chorymi. Powinny być one izolowane przez 24 godziny od rozpoczęcia leczenia właściwym antybiotykiem. Po upłynięciu doby od wdrożenia antybiotykoterapii, zakaźność spada.

Przyczyny szkarlatyny

Przyczyną szkarlatyny jest zakażenie bakterią - paciorkowcem Streptococcus pyogenes z grupy A, które wytwarzają toksynę erytrogenną. Źródłem zakażenia może być osoba chora na płonicę, paciorkowcowe zapalenie gardła lub zdrowy nosiciel paciorkowca. Często występuje u dzieci w wieku przedszkolnym, u 4-6 latków. Szacuje się, że w Polsce ilość przypadków płonicy wynosi około 70/100 000. Zarazić można się:

• bezpośrednio od osoby chorej drogą kropelkową
• bezpośrednio od zdrowego nosiciela
• pośrednio przez odzież i przedmioty używane przez chorego

Zakażeniom sprzyja niska odporność, niedostateczna higiena, niski status ekonomiczny oraz znaczne zagęszczenie w przedszkolach i szkołach. Nie ma szczepionki chroniącej przed zachorowaniem na szkarlatynę.

Objawy szkarlatyny

Okres wylęgania choroby wynosi 1-3 dni. Po tym okresie, obserwuje się nagłe podwyższenie temperatury ciała i złe samopoczucie. U dzieci często występują wymioty. Wraz z wysoką gorączką, dochodzącą do 40 stopni, pojawia się charakterystyczna wysypka plamkowo-grudkowa lub czerwono-plamkowa obejmująca całe ciało poza trójkątem pomiędzy fałdami policzkowymi (trójkąt Fiłatowa). Nie rozwija się na powierzchniach dłoniowych rąk i podeszwowych stóp. Początkowo, pojawia się w tułowiu i rozprzestrzenia na inne części ciała. Szczególne zagęszczenie zmian skórnych jest w zgięciach łokciowych i kolanowych, dołach pachowych, na brzuchu i pośladkach. Plamki mają tendencje do zlewania się. Skóra jest szorstka, występuje rumień. Przy ucisku skóry, wysypka krótkotrwale znika i uwidacznia się żółto podbarwione tło. W zdecydowanej większości przypadków zmiany występują również w gardle - zaczerwienienie, powiększenie migdałków podniebiennych. Mogą wystąpić bóle brzucha i przejściowa biegunka. W przypadkach z anginą pojawia się silny ból gardła, któremu towarzyszy powiększenie węzłów chłonnych szyjnych przednich. Wysypka płonicza zanika po kilku dniach, stopniowo. Bardzo rzadko utrzymuje się dłużej niż 7 dni.

W przebiegu szkarlatyny język jest początkowo pokryty białym nalotem, a po 2 dniach oczyszcza się i robi jaskrawoczerwony (malinowy język) z wyraźnie uwypuklonymi brodawkami i kubkami smakowymi. Ponadto na błonach śluzowych jamy ustnej może występować osutka, w postaci żywoczerwonych plamek na łukach podniebiennych i podniebieniu miękkim. Po kilku dniach od zaniku wysypki występuje bardzo charakterystyczne dla płonicy, płatowe łuszczenie skóry. Na twarzy pojawia się po około tygodniu od początku choroby, po 14 dniach na tułowiu i po 21 dniach na stopach i dłoniach. Złuszczanie występuje jedynie u części chorych. W badaniach krwi obwodowej notuje się leukocytozę obojętnochłonną, natomiast po 2 tygodniach leukocytozę eozynofilową. Nie występują objawy takie jak katar, kaszel, zapalenie spojówek. Podsumowując, charakterystyczne objawy płonicy to:

• gorączka
• język malinowy
• żywoczerwone drobne plamki na skórze (wysypka płonicza)
• zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej
• bóle brzucha
• wymioty
• biegunka

Szkarlatyna u dzieci

Szkarlatyna najczęściej występuje u dzieci w wieku 4-6 lat. Niemowlęta do 6 miesiąca życia nie chorują ze względu na odporność wrodzoną, dzięki przeciwciałom przekazanym im przez matkę podczas ciąży. W przebiegu choroby poza językiem malinowym, wysypką płoniczą i gorączką, występują często bóle brzucha i inne zaburzenia ze strony układu pokarmowego - wymioty, biegunka. Szkarlatyna u dziecka może mieć różny przebieg - od bardzo łagodnego, do ostrego. Zależy to od wielu czynników: odporność, ogólny stan zdrowia, warunki życia. Ze względu na wysoką gorączkę, dziecko w trakcie choroby wymaga szczególnej opieki. Należy dbać o odpowiednie nawadnianie, przyjmowanie wartościowych posiłków oraz odpoczynek. U dzieci, szkarlatyna ma z reguły lżejszy przebieg niż u osób dorosłych.

Szkarlatyna u dorosłych

Płonica u osób dorosłych występuje sporadycznie. Ma wówczas ostry początek objawów. Rzadko prowadzi do powstania powikłań. Objawia się gorączką, wysypką skórną i bólem gardła. W niektórych przypadkach może dojść do uszkodzenia mięśnia sercowego, wątroby lub nerek przez toksynę produkowaną przez paciorkowce. Występująca w ciąży nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla kobiety ciężarnej i dziecka. Podobnie jak u innych osób dorosłych, stosuje się antybiotyki i leki obniżające gorączkę.

Szkarlatyna - rozpoznanie

W diagnostyce szkarlatyny poza obrazem klinicznym wskazującym na chorobę, wykonuje się badania mikrobiologiczne - wymaz z gardła z celu wyhodowania paciorkowca. W wymazie z gardła wykrywa się antygen, a w okresie zdrowienia podwyższony poziom ASO w surowicy krwi. Płonicę różnicuje się z anginą, różyczką, odrą, zespołem szkarlatynopodobnym w przebiegu zakażenia gronkowcem złocistym oraz polekowym odczynem toksyczno-alergicznym.

Powikłania szkarlatyny

Obecnie przebieg choroby jest znacznie łagodniejszy niż przed laty. Powikłania występują rzadko. Wśród nich można wymienić m.in. zapalenie węzłów chłonnych, zapalenie, kłębuszkowe zapalenie nerek, stawów, zapalenie ucha środkowego, a nawet zapalenie mięśnia sercowego i wsierdzia i gorączkę reumatyczną. Jeśli nie zostanie podjęte skuteczne leczenie, może rozwinąć się sepsa, zespół wstrząsu septycznego, ropnie, martwica głębszych warstw skóry i tkanki podskórnej. Nieleczona płonica jest w 15-20% śmiertelna.

Leczenie szkarlatyny

W leczeniu szkarlatyny stosuje się antybiotyki. Lekiem z wyboru jest penicylina. Stosuje się je w dawkach odpowiednich do masy ciała i wieku. Okres ich przyjmowania wynosi 7-10 dni. Warto pamiętać o tym, że leczenia antybiotykami, nawet mimo poprawy stanu zdrowia, nie wolno przerywać. Należy je przyjmować precyzyjnie, przestrzegać przepisanych pór, tak, aby stężenie penicyliny we krwi cały czas utrzymywało się na odpowiednim poziomie. Ponadto, wskazane jest stosowanie witaminy C, odpoczynek, nawadnianie, podawanie leków obniżających gorączkę oraz tabletek do ssania o miejscowym działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym. Po przebyciu płonicy obserwuje się trwałą odporność. Są trzy typy toksyny bakteryjnej, także na płonicę można zachorować trzy razy. Wdrożenie antybiotykoterapii skraca zakaźność do 24 godzin. Celem leczenia jest zahamowanie wytwarzania toksyn paciorkowcowych, skrócenie czasu trwania choroby, eradykacja patogenów i zmniejszenie ryzyka powikłań. Do szpitala kieruje się dzieci z ciężkim przebiegiem choroby lub występującymi powikłaniami.

Przypisy

1. Boroń-Kaczmarska A. Choroby zakaźne i pasożytnicze. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
2. Dziubek Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2012.