Odra - choroba zakaźna, powikłania, objawy i leczenie zakażenia, szczepionka

Odra - jak przebiega ta choroba zakaźna?

Odra to choroba zakaźna wywoływana przez wirus odry. Przenosi się drogą kropelkową oraz przez kontakt z zakaźnymi wydzielinami, np. z dróg oddechowych czy śliną. Jedynym rezerwuarem wirusa są ludzie. Wirus odry wnika do komórek nabłonka górnych dróg oddechowych oraz spojówek. Początkowo namnaża się w okolicznych węzłach chłonnych, a także w tkance limfatycznej. Następnie przedostaje się do krwi i wywołuje wiremię. Dochodzi do zakażenia komórek układu limfatycznego w organizmie oraz nabłonka dróg oddechowych. Zazwyczaj czas pomiędzy wniknięciem wirusa do organizmu a pojawieniem się objawów choroby (okres wylęgania) wynosi od 8 do 12 dni. Charakterystyczna wysypka pojawia się po 7 – 18 dniach. Odra jest chorobą, którą cechuje bardzo duża zakaźność. Ryzyko zachorowania osoby nieszczepionej po kontakcie z osobą chorą jest bardzo wysokie. Na powierzchniach, z którymi miała kontakt osoba chora wirus pozostaje zakaźny do dwóch godzin. W przebiegu choroby wśród objawów klinicznych wymienić można wysoką gorączkę, suchy kaszel, światłowstręt i charakterystyczną wysypkę.

Objawy odry

Zakażenie raczej nie przebiega bezobjawowo. Etapy najczęściej układają się w następujący schemat: objawy zwiastunowe, plamki Koplika, okres osutkowy. Wśród objawów zwiastunowych (okres nieżytowy), które trwają kilka dni, wymienić można:

• Bardzo wysoką gorączkę, nawet do 40 stopni, która utrzymuje się od 1 do 7 dni
• Katar
• Suchy kaszel, który trwa od 1 do 2 tygodni
• Zapalenie spojówek (światłowstręt), trwa od 1 do 7 dni

Obrzęk powiek i światłowstręt ma szczególnie duże nasilenie u osób dorosłych. Kolejnym etapem rozwoju infekcji są plamki Koplika. Umiejscowione są na błonie śluzowej policzków w pobliżu zębów przedtrzonowych. Przyjmują postać licznych, szarobiałych grudek. Ten objaw nie występuje w każdym przypadku odry ale jest bardzo częsty. Zazwyczaj plamki pojawiają się od 1 do 2 dni przed wystąpieniem osutki. Z reguły grudki te znikają do dwóch dni od momentu wystąpienia osutki. Kolejną fazą choroby jest okres osutkowy, czyli pojawienie się wysypki pod postacią plamek i grudek w kolorze od ciemnoczerwonego do fioletowego. Średnica tych zmian wynosi z reguły od 0,1 do 1 centymetra. Pojawiają się one przez kilka dni, najczęściej od 2 do 4. Pierwszymi obszarami, w których pojawia się wysypka są: czoło, za uszami, poniżej linii włosów, ale nie na skórze owłosionej. Kolejnymi zajmowanymi obszarami są tułów i kończyny. Plamki i grudki zwykle zlewają się ze sobą. Po upływie 3 – 7 dni wysypka zaczyna blednąć i zanikać. Pozostawia po sobie brunatne przebarwienia, a także złuszczanie naskórka o małym nasileniu.

Czasami w przebiegu odry mogą pojawiać się objawy takie jak biegunka, powiększenie węzłów chłonnych oraz niechęć do jedzenia.

Charakterystyczna wysypka przy zakażeniu wirusem odry

Przy zakażeniu wirusem odry jednym z objawów jest charakterystyczna osutka plamisto-grudkowa. Są to niewielkie plamki i gródki, które utrzymują się do tygodnia. Przyjmują kolor ciemnoczerwony lub fioletowawy. Mają tendencję do zlewania się ze sobą. W przebiegu choroby pojawiają się na głowie, tułowiu oraz kończynach. Znikając, zostawia przebarwienia na skórze.

Odra u dzieci

Dzięki obowiązkowym szczepieniom przeciw odrze, obecnie odra u dzieci występuje rzadko. Przypadki zachorowań występują wśród dzieci nieszczepionych. Po urodzeniu odporność na odrę niemowlę uzyskuje dzięki matce. Później, w 13 miesiącu życia maluch otrzymuje już pierwszą dawkę szczepionki. Bardzo istotne jest unikanie dużych skupisk ludzkich, w szczególności dzieci, z niemowlęciem w wieku 6-13 miesięcy, ponieważ nie ma ono przeciwciał przeciwko wirusowi. Objawy odry u dzieci są podobne jak u osób dorosłych: gorączka, kaszel, katar oraz charakterystyczna wysypka. Dzieci łatwiej ulegają odwodnieniu, dlatego szczególną uwagę należy przyłożyć do uzupełniania płynów. Maluchy poniżej 5 roku życia są szczególnie narażone na wystąpienie powikłań.

Odra u dorosłych

Odra u dorosłych szczególnie niebezpieczna jest u osób z niedoborami odporności, w podeszłym wieku oraz u kobiet ciężarnych. Infekcja w trakcie trwania ciąży może doprowadzić do poronienia lub przedwczesnego porodu, a także wad u płodu. Objawy są podobne jak u dzieci, jednak mają większe nasilenie.

Diagnostyka odry

W celu rozpoznania choroby lekarz analizuje obraz kliniczny, a także zleca badania laboratoryjne mające na celu wykazanie obecności wirusa. Wykorzystywane są badania serologiczne (ELISA) wykrywające swoiste przeciwciała klasy IgM w surowicy krwi przeciwko wirusowi odry. Czasami wykonywany jest także badanie PCR lub hodowla wirusa z wykorzystaniem materiału klinicznego od pacjenta – mocz, krew, wymaz z gardła.

Leczenie odry

Nie ma dostępnych leków, które usuną wirusa odry z organizmu. Stosuje się leczenie objawowe – leki przeciwgorączkowe czy przeciwbólowe. Zalecane jest odpoczynek, dbanie o prawidłowe nawodnienie oraz odżywianie. W przypadku wystąpienia światłowstrętu poleca się zaciemnienie pokoju. W ciężkich postaciach odry lekarz może rozważyć podawanie rybawiryny. Jeżeli wystąpią powikłania bakteryjne wykorzystywana jest antybiotykoterapia. Terapię odry prowadzi się w szpitalu. Każdy przypadek tej choroby zgłaszany jest do Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.

Powikłania odry

Największe ryzyko wystąpienia powikłań jest u osób z niedoborami odporności oraz niedożywionych. Wśród potencjalnych powikłań wymienić można m.in. :

• Zapalenie ucha środkowego
• Zapalenie płuc i oskrzeli
• Zapalenie mózgu
• Zapalenie mięśnia sercowego
• Drgawki
• Pozagałkowe zapalenie nerwu wzrokowego skutkujące utratą wzroku
• Wtórne zakażenia bakteryjne
• Zgon
• Ostre zapalenie mózgu
• Podostre stwardniające zapalenie mózgu

Szczególnie groźne są powikłania neurologiczne związane z zapaleniem mózgu. Zwykle choroba ma przebieg łagodny lub o umiarkowanej ciężkości, a po przechorowaniu wytwarza się trwała odporność. Najciężej przechorowują osoby niedożywione, z niedoborami odporności komórkowej oraz kobiety w ciąży. U ciężarnych odra stanowi ryzyko poronienia lub przedwczesnego porodu.

Jak uniknąć zachorowania na odrę?

Podstawową metodą zapobiegania zachorowania na odrę jest wykonanie zalecanych szczepień ochronnych. W wyjątkowych sytuacjach, u osób podatnych na zachorowanie, po kontakcie z chorym lekarz może zadecydować o podaniu immunoglobuliny. Chorzy powinni być izolowani przynajmniej przez 4 dni od momentu wystąpienia osutki, aby nie zarażać innych. Ponadto, tak jak w prewencji wszystkich chorób zakaźnych, warto dbać o prawidłową pracę układu odpornościowego i odżywianie organizmu.

Szczepienia ochronne przeciwko odrze

Szczepionka przeciwko odrze występuje w postaci skojarzonej tzw. MMR – przeciw odrze, śwince i różyczce. Jest to preparat atenuowany, czyli zawiera żywe, lecz znacznie osłabione wirusy. W Polsce szczepienie to jest obowiązkowe. Pierwsza dawka podawana jest dzieciom w wieku 13-15 miesięcy, a druga w 6 roku życia. Skuteczność szczepienia po podaniu dwóch dawek szczepionki ocenia się na 98-99%. Oznacza to, że wśród takiego procentu zaszczepionych wytwarzane są przeciwciała przeciwko wirusowi. Odporność uzyskana dzięki szczepieniu utrzymuje się do końca życia.

Tak jak po każdym szczepieniu mogą pojawić się niewielkie odczyny miejscowe: ból i zaczerwienienie w miejscu podania czy obrzęk. Jeżeli chodzi o ogólne odczyny poszczepienne, to ich występowanie w głównej mierze zależne jest od wieku osoby zaszczepionej. U dzieci czasami obserwuje się niewielkie powiększenie węzłów chłonnych, wysypkę lub podwyższoną temperaturę ciała. U dorosłych mogą dodatkowo wystąpić bóle stawów.

Szczepionka zalecana jest u dzieci stosując się do kalendarza szczepień, ale także u osób dorosłych, które nigdy nie były szczepione ani nigdy nie przechorowały odry. U osób szczególnie narażonych na zakażenie zaleca się wykonywanie dawek przypominających co 10 lat. Do tej grupy zaliczani są pracownicy żłobków, przedszkoli, szkół i placówek opieki zdrowotnej.

Przeciwwskazania do szczepienia są takie same jak dla wszystkich innych szczepionek atenuowanych. Szczególną ostrożność należy zachować u osób z plamicą małopłytkową lub przebytą małopłytkowością. U osób dorosłych szczepienie podstawowe obejmuje dwie dawki w odstępie większym niż 4 tygodnie.

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Boroń-Kaczmarska A., Wiercińska-Drapało A. Choroby zakaźne i pasożytnicze. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2022.
3. Rudkowski, Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze u dzieci. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013.