Osobowość typu borderline – charakterystyka, objawy, czym jest zaburzenie osobowości borderline? Metody leczenia zaburzenia osobowości z pogranicza.

Czym jest osobowość borderline?

Zaburzenie osobowości borderline (ang. bpd - borderline personality disorder; lub inaczej osobowość z pogranicza) to określenie osoby z zaburzeniem osobowości, której zaburzenia psychiczne mieszczą się zarówno w sferze zaburzeń psychotycznych, jak i neurotycznych. Osoba z borderline, pomimo wahających się stanów emocjonalnych pozostaje stabilna, dotyczy to braku rozwoju zaburzenia w przypadku obu sfer, i nie dochodzi do pogorszenia stanu pozwalającego zdiagnozować schizofrenię. Stan ten nazywany jest "stabilną niestabilnością". Niestabilność  i wybuchowość przejawia się głównie w relacjach interpersonalnych.

Cechy osobowości borderline

Borderline to zaburzenie charakteryzujące się odczuwaniem skrajnych i intensywnych emocji. Momenty spokoju, mogą zamienić się w stany depresyjne, a te w bardzo silne pobudzenie. Pacjenci z borderline doświadczają również stanów porównywanych do nerwicy wegetatywnej. Związane z nadmiarem stresu napięcie psychiczne może wywoływać lęk, odczuwanie niepokoju, duszności czy kołatanie serca. Borderline znacznie przewyższa inne zaburzenia pod kątem skrajności i intensywności pojawiających się emocji, które w sposób znaczący wykraczają poza standardowe i akceptowalne społecznie odchylenia. Ich zdolności radzenia sobie w samotności, ale także w bliskich długotrwałych relacjach są znikome. Często ranią zarówno siebie, jak i partnera, a ich wahania pomiędzy idealizacją a wzgardzeniem są ciężkie do zniesienia. Impulsywność w zachowaniu może prowadzić do ryzykownych zachowań oraz prób samobójczych.

Objawy osobowości borderline

Osoby z zaburzeniem borderline bardzo często postrzegają siebie i cały świat w negatywny sposób. Są zestresowane, zniechęcone i nerwowe, może również towarzyszyć im poczucie winy, lęk, wstyd czy smutek. Ze względu na silne obawy przed odrzuceniem osoby z BPD mają problem z nawiązaniem relacji interpersonalnych. Borderline charakteryzuje wiele objawów, które często pojawiają się jednocześnie, lecz mogą również pojawiać się osobno. Są to m.in.:

• Impulsywność
• Konfliktowość
• Napady gniewu
• Brak poczucia własnej wartości
• Niestabilny obraz ludzi i świata
• Chwiejność emocjonalna (popadanie z euforii w depresję, znacząca zmiana nastroju pozornie błahą rzeczą)
• Brak celów i preferencji
• Częste i przewlekłe uczucie pustki
• Samookaleczenie
• Próby samobójcze
• Ryzykowne zachowania
• Lęk przed porzuceniem
• Brak samokontroli
• Nieufność
• Zaburzenia odżywiania
• Zaburzenia tożsamości
• Nadużywanie substancji psychoaktywnych

W związkach obserwuje się skłonność do niestabilności, naprzemiennego idealizowania partnera i jego dyskredytowania.

U kogo najczęściej pojawia się zaburzenie osobowości borderline?

Początkowo dane sugerowały, że ok. 70-75% osób z rozpoznanym borderline to kobiety. W przypadku kobiet częściej obserwowano zaburzenie odżywiania, a u mężczyzn nadużywanie środków psychoaktywnych problemy antyspołeczne. Aktualne badania wykazują podobną częstotliwość zarówno u kobiet jak i u mężczyzn – około 6%.

Kryteria rozpoznania zaburzenia osobowości typu borderline

Istnieją dwie klasyfikacje w oparciu o które klasyfikuje się borderline. Jest to klasyfikacja ICD-10 oraz DSM-IV.

W przypadku ICD-10 wyróżnia się dwa podtypy chwiejności emocjonalnej: borderline i impulsywny. Kwalifikacja do podtypu borderline następuje w przypadku spełnienia przynajmniej trzech cech podanych poniżej:

• Unikanie porzucenia
• Brak preferencji i celów
• Niestabilny obraz własnej osoby
• Próby samobójcze i działania samookaleczające
• Odczucie wewnętrznej pustki
• Angażowanie się w niestabilne związki, z których powstają silne kryzysy emocjonalne

W przypadku typu osobowości impulsywnej charakterystyczne są następujące cechy:

• Szybkie popadanie w gniew i agresję
• Niestabilny nastrój
• Kłopot z utrzymywaniem działań nie dających szybkiego lub natychmiastowego rezultatu
• Skłonności do działań impulsywnych

Klasyfikacja DSM-IV nie posiada podziału na podtypy, definiuje osobowość borderline w oparciu o wzorzec zachowań w relacjach interpersonalnych. By można mówić o rozpoznaniu, pacjent musi posiadać przynajmniej pięć z poniższych cech:

• Wahania tożsamości
• Próby samobójcze i działania samookaleczające
• Niestabilność emocjonalna
• Wybuchy gniewu i brak kontroli
• Paranoidalne myśli wynikające z nadmiaru stresu
• Odczucie wewnętrznej pustki
• Impulsywność z przynajmniej dwóch obszarów, z których może wynikać zagrożenia dla życia i zdrowia chorego (np. zażywanie środków psychoaktywnych, życie seksualne, nadmierne wydawanie pieniędzy etc.)

Zaburzenia borderline – przyczyny

Temat zaburzenia jest nadal badany, wiele kwestii pozostaje jeszcze nieznanych, jednakże jednoznacznie można stwierdzić, że osobowość chwiejna emocjonalnie wynika w szczególności z negatywnego środowiska domowego. Zaniedbanie ze strony rodziców jest jednym z głównych czynników występowania zaburzenia. Innymi przyczynami występowania mogą być również negatywne doświadczenia z przeszłości, takie jak przemoc fizyczna, utrata bliskiej osoby czy molestowanie seksualne.  Skuteczność leków z grupy SSRI pozwala na szukanie także biologicznego podłoża borderline, zaliczając je do „zaburzeń kontroli impulsów”, co ma odwzorowanie w badaniach neuroobrazowych.

Problemy w budowaniu stabilnych relacji z innymi, pojawia się lęk przed odrzuceniem, a także tendencja do tworzenia intensywnych związków. Można wyodrębnić trzy różne czynniki etiologiczne u osób z osobowością borderline. Są to niestabilne środowisko domowe, czynniki w środowisku, które wywołują objawy oraz naturalnie uwarunkowany temperament.

Ponadto, osobowość typu borderline współistnieje z innymi zaburzeniami psychicznymi: depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, zespół stresu pourazowego, bulimia, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, ADHD, nadużywanie i uzależnienie od substancji psychoaktywnych.

Zaburzenie borderline – leczenie

Osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline poddawane są leczeniu farmakologicznemu lub poprzez psychoterapię. W przypadku leczenia farmakologicznego mówi się o zmniejszaniu nasileń objawów charakterystycznych, takich jak zaburzenia nastroju, objawy psychotyczne czy zaburzenia lękowe. Stosowanie leków zatem nie jest w stanie wyleczyć borderline. Zalecana jest terapia pod nadzorem nadzorem psychoterapeuty. W skrajnych przypadkach, np. częste próby samobójcze lub działania samookaleczające, pacjent może zostać przeniesiony do szpitala psychiatrycznego, w celu dalszego leczenia pod nadzorem psychiatry.

Zaburzenie osobowości z pogranicza borderline - psychoterapia

Terapeuci w przypadku borderline często stosują metody cieszące się największą skutecznością w leczeniu borderline. Są to:

• Dialektyczna terapia behawioralna (DBT - dialectical behaviour therapy)
• Terapia skoncentrowana na przeniesieniu (TFT - transference focused therapy)
• Terapia oparta na mentalizacji (MBT - mentalization based therapy)

Przypisy

1. Leichsenring, Falk, et al. "Borderline personality disorder."The Lancet 9759 (2011): 74-84.
2. Gunderson, John G., et al. "Borderline personality disorder." Nature Reviews Disease Primers 1 (2018): 1-20.
3. Bohus, Martin, et al. "Borderline personality disorder." The Lancet 10310 (2021): 1528-1540.
4. Psychiatria. Red. Jarema, M . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016.