E.coli (Escherichia coli, zakażenie pałeczką okrężnicy) - objawy zakażenia bakterią Escherichia coli, leczenie i profilaktyka zatrucia

Escherichia coli, czyli pałeczka okrężnicy - występowanie, zakażenie, objawy, leczenie E. coli

W ostatnich tygodniach (przełom sierpnia i września 2023 roku) media w Polsce obiegła wiadomość o problemie rozprzestrzeniania się zakażeń legionellą - o tej sytuacji pisaliśmy w artykule Legionella (legionelloza, choroba legionistów, gorączka Pontiac), bakteria legionelli w wodzie. Zakażenie legionellą, objawy i leczenie. Obecnie na łamach portali internetowych można znaleźć informacje o ogniskach innej bakterii chorobotwórczej obecnej w wodzie - a mianowicie o bakterii E. coli, określanej również jako pałeczka okrężnicy. Na przestrzeni ostatnich 2-3 tygodni donoszono o odkryciu Escherichii coli w ujęciach wody pitnej pod Warszawą, w okolicach Podhala, a także w publicznych kąpieliskach na Pomorzu. Czy faktycznie jest się czego obawiać? Z czym wiąże się zakażenie bakterią E. coli? Jak dochodzi do zarażenia i jakie mogą być jego konsekwencje? W jaki sposób rozpoznać objawy infekcji i na czym polega leczenie? Poznaj najważniejsze informacje o omawianym typie bakterii i sprawdź, jak się przed nimi uchronić!

Bakteria Escherichia coli - czym jest i gdzie się znajduje? Rodzaje szczepów E. coli

E. Coli, czyli Escherichia coli (inaczej nazywana również pałeczką okrężnicy) to bakteria, która naturalnie występuje w układzie pokarmowym ludzi oraz zwierząt (jest składnikiem fizjologicznej flory bakteryjnej jelit i pełni tam ważne funkcje, biorąc udział m.in. w produkcji witamin z grupy B i K czy w rozkładzie pokarmu). Niektóre gatunki bakterii coli mogą niestety wywołać różne choroby i dolegliwości, takie jak zatrucie pokarmowe, biegunka czy też zapalenie pęcherza moczowego (jeśli drobnoustroje będą miały styczność z cewką moczową). Do najbardziej zjadliwych szczepów Escherichia coli należą między innymi:

• Enterohemorrhagic E. coli, czyli enterokrwotoczna Escherischia coli (w skrócie - EHEC), inaczej określana jako E. coli produkująca toksynę Shiga lub werocytotoksynę. Powoduje objawy przypominające ostre zatrucie pokarmowe (dolegliwości jelitowe), a u niewielkiego odsetka pacjentów prowadzi do wystąpienia następstwa w postaci zespołu hemolityczno-mocznicowego, skutkującego uszkodzeniem nerek czy do krwotocznego zapalenia okrężnicy;
• Enterotoxigenic Escherichia coli, czyli enterotoksynogenna Escherichia coli (w skrócie - ETEC), która wpływa na zwiększenie wydzielania wody w jelicie cienkim - co skutkuje wystąpieniem ostrej biegunki (określanej potocznie mianem „biegunki podróżnych”);
• Enteropathogenic Escherichia coli oraz Diffusely adherent Escherichia coli, czyli Enteropatogenna Escherichia coli oraz Adherencyjna Escherichia coli (w skrócie - EPEC i DAEC) - oba te szczepy wywołują ostre lub przewlekłe biegunki u dzieci;
• Enteroaggregative Escherichia coli, czyli enteroagregacyjna Escherichia coli (w skrócie - EAggEC) - obecna w największym stopniu w krajach rozwijających się, odpowiada za część przypadków „biegunki podróżnych”. To właśnie ten szczep spowodował w 2011 roku epidemię na terenie Niemiec;
• Uropatogenna Escherichia coli, odpowiedzialna za powstawanie zakażeń dróg moczowych - potocznie określanych mianem zapalenia pęcherza. Powikłaniem może być odmiedniczkowe zapalenie nerek, zapalenie krwi (rodzaj sepsy) i inne.

Oczywiście wymienione powyżej szczepy E. coli nie są jedynymi, które powodują objawy patologiczne w ludzkim organizmie. Oprócz nich wyróżnia się także szczepy Escherichia coli z antygenem K1, odpowiedzialne za groźne zapalenie opon mózgowych u noworodków czy też enteroinwazyjną Escherichię coli - wywołującą chorobę przypominającą czerwonkę bakteryjną.

Bakteria E. coli w wodzie lub w mięsie - jak dochodzi do zarażenia?

Przyczyny zakażeń Escherichia coli są bardzo różne - bakteria dostaje się do organizmu na wiele sposobów, jest obecna w glebie i wodzie, dlatego ryzyko nie jest tak łatwe do określenia. Do zakażenia dochodzi poprzez:

• zjedzenie mięsa, w którym znajdują się bakterie (najczęściej ma to miejsce przy spożywaniu mięsa niedogotowanego, niedopieczonego bądź całkowicie surowego). To samo dotyczy surowego mleka (niepasteryzowanego);
• spożycie surowej, nieprzegotowanej wody, w której obecne są bakterie E. coli - może być to woda prosto z kranu, ale również woda z jeziora czy stawu (rzadziej ze strumienia lub innego zbiornika płynącego, choć oczywiście nie jest to niemożliwe);
• przedostanie się bakterii do dróg oddechowych (zazwyczaj chodzi tu o kontakt z innymi pacjentami w szpitalu) lub do dróg moczowych - poprzez cewnikowanie;
• przeniesienie bakterii z miejsc intymnych lub z ziemi do ust (może się tak stać, gdy dana osoba nie umyje rąk po skorzystaniu z toalety bądź też po pracy w ogrodzie, w ziemi skażonej bakteriami);
• zakażenie bakterią E.coli poprzez przeniesienie niedostrzegalnych resztek kałowych do cewki moczowej (wówczas uwidacznia się E. coli w moczu) Dochodzi do tego przez kontakty seksualne, nieprawidłowe podcieranie się po defekacji (ma to miejsce u kobiet, jeśli ruch wykonywany jest od odbytu w stronę cewki moczowej i pochwy).

Tak, jak zostało to wspomniane powyżej - pałeczka okrężnicy wchodzi w skład fizjologicznej flory bakteryjnej w przewodzie pokarmowym człowieka (nie powodując objawów zatrucia), więc jej obecność w kale nie powinna jeszcze stanowić powodów do niepokoju (jeśli nie towarzyszą temu inne symptomy). Niemniej, by nie doszło do zarażenia, należy podejmować odpowiednie czynności profilaktyczne (o których piszemy w ostatnim akapicie).

Escherichia coli – objawy zakażenia pałeczką okrężnicy (zakażenie układu moczowego, zatrucie układu pokarmowego i inne)

Objawy zakażenia E. coli różnią się w zależności od tego, jaki układ uległ zakażeniu i jaki szczep bakterii wywołał symptomy. W następstwie zakażenia pałeczką okrężnicy objawy utrzymują się przez kilka do kilkunastu dni (jeśli nie nastąpiły powikłania). Niemniej, najczęściej symptomy grupuje się w następujące kategorie:

• zakażenie szczepami biegunkotwórczymi Escherichia coli, które przyczyniają się do występowania kurczowych bólów brzucha, ostrej, bardzo wodnistej biegunki - czasem nawet z domieszką krwi, wymiotami oraz stanem podgorączkowym lub gorączką. U niektórych pacjentów (przy braku interwencji medycznej) dochodzi do odwodnienia organizmu, a także objawów neurologicznych, bladości skóry i niemożności oddania moczu, które wskazują na rozwijanie się powikłania w postaci wspomnianego już wcześniej zespołu hemolityczno-mocznicowego;
• zakażenie bakterią E. coli układu moczowego - zwykle rozwija się on u kobiet (choć zakażenie pęcherza moczowego jak najbardziej może dotyczyć również panów). Objawy to bolesne parcie na mocz, pieczenie i kłucie w cewce moczowej, wrażenie niemożności oddania moczu przy jednoczesnym napełnieniu pęcherza, a także stan podgorączkowy lub gorączka, złe samopoczucie, osłabienie organizmu;
• zakażenie bakteriami E. coli obecnymi fizjologicznie w układzie pokarmowym - wówczas mogą rozwinąć się objawy zapalenia płuc (zakażenia szpitalne), zapalenie otrzewnej, dróg żółciowych czy pęcherzyka żółciowego (przy perforacji jelita po wypadkach lub operacjach, przy pęknięciu wyrostka robaczkowego lub w wyniku innych uszkodzeń, powodujących otwarcie światła jelita do jamy brzusznej);
• zakażenie szczepem Escherichia coli z antygenem K1 u dzieci przebiega z objawami neurologicznymi, zażółceniem powłok skórnych i błon śluzowych, brakiem apetytu, sztywnością karku, gorączką - wszystko to może wskazywać na rozwój zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

W przypadku wystąpienia wymienionych powyżej objawów i przy podejrzeniu kontaktu z jakimkolwiek szczepem bakterii Escherichia coli należy od razu skonsultować się z lekarzem.

Leczenie infekcji E.coli

Leczenie schorzeń wywołanych zakażeniem Escherichia coli poprzedzone jest diagnostyką, obejmującą szczegółowy wywiad z pacjentem, a także badania krwi lub innych wydzielin wraz z posiewem (dla sprawdzenia, jaki szczep bakterii jest przyczyną wystąpienia objawów). Standardowo w terapii stosuje się:

• przy zakażeniu bakteriami biegunkotwórczymi (najczęstszy przypadek) - nawadnianie i podawanie elektrolitów. Wbrew pozorom, raczej nie wykorzystuje się u pacjentów leków przeciwbiegunkowych, hamujących ruchy perystaltyczne jelita grubego, ponieważ przede wszystkim opóźnia to moment wydalenia wszystkich niepożądanych bakterii z przewodu pokarmowego (co de facto jest celem biegunki), a oprócz tego zwiększa ryzyko powikłań;
• przy zakażeniu układu moczowego - podawanie leków przeciwbakteryjnych w odpowiednim schemacie i dawkowaniu. Po wdrożeniu farmakoterapii objawy ustępują szybko, natomiast nie należy wówczas przerywać przyjmowania leków, ponieważ ich „wybranie” wedle wskazówek lekarza jest konieczne dla całkowitego wyleczenia infekcji i zapobiegania nawrotom;
• przy zakażeniach innych, niż powyższe, w większości przypadków konieczne jest wdrożenie antybiotyków oraz leczenie dolegliwości towarzyszących (zapalenia płuc, zapalenia otrzewnej i innych).

Po przebyciu zakażenia pacjent nadal musi pozostawać pod kontrolą lekarską - zwłaszcza, jeśli choroba przebiegała z powikłaniami lub dotyczyła noworodka, niemowlęcia lub dziecka. Warto pamiętać o tym, że bakteria może utrzymywać się w układzie pokarmowym człowieka na wiele tygodni po zakończeniu leczenia, dlatego w tym okresie szczególnie należy dbać o zachowanie profilaktycznych środków ostrożności (dotyczy to zarówno samego pacjenta, jak i wspołdomowników).

Jak uniknąć zakażenia bakterią Escherichia coli?

Środki zaradcze, obejmujące profilaktykę zakażeń Escherichia coli obejmują m.in:

• dokładne mycie rąk przed i po skorzystaniu z toalety, przed i po przygotowywaniu jedzenia, pracach w ogródku lub w gospodarstwie rolnym;
• spożywanie jedynie przetworzonego, ugotowanego, upieczonego mięsa, ryb i owoców morza, a także pasteryzowanego mleka;
• zabezpieczanie się antykoncepcją mechaniczną w momencie spontanicznych stosunków seksualnych (z nieznaną nam osobą), a także dbanie o higienę intymną - zwłaszcza o właściwy kierunek podcierania się (od odbytu w kierunku pleców - nie odwrotnie - w przypadku kobiet);
• unikanie picia surowej wody - z nieznanych nam źródeł, a także podczas kąpieli w zbiornikach wodnych (w tym stawach, jeziorach, basenach, kąpieliskach zamkniętych i otwartych);
• dokładne mycie rąk przed i po zmianie pieluchy (niezależnie od tego, czy opiekujemy się dzieckiem, czy może osobą starszą).

Wymienione powyżej środki ostrożności powinny być zachowane w szczególności w podróży, podczas której nie do końca jesteśmy w stanie stwierdzić, jakie jest źródło podawanej nam wody oraz czy jedzenie zostało przygotowane w higieniczny sposób. Właśnie dlatego w trakcie wyjazdów warto pić jedynie wodę butelkowaną, spożywać pokarmy w miejscach zaufanych bądź przygotowywać je samodzielnie z bezpiecznych półproduktów i pamiętać o wzmożonej higienie osobistej.

Pamiętajmy również o przestrzeganiu zakazów obecnych w środkach masowego przekazu po wykryciu na kąpielisku lub w źródle wody pitnej bakterii E. coli, obejmujących zwykle czasowy zakaz kąpieli w konkretnym zbiorniku wodnym lub też nakaz przegotowywania wody z kranu, pochodzącej ze skażonego ujęcia.

Źródła:

1. Dr n. med. M. Rogalska, Zakażenia pałeczką okrężnicy (bakteria Escherichia coli): objawy i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 28.06.2021
2. Dr hab. n. med. E. Kuchar, Biegunki wywołane przez patogenne szczepy Escherichia coli [w:] Medycyna Praktyczna, 05.06.2017
3. Dr n. biol. U. Łopaciuk, Escherichia coli [w:] Medycyna po Dyplomie 05/2015
4. T. Mach, Biegunka podróżnych [w:] Gastroenterologia Kliniczna 2011, tom 3, nr 3