Legionella (legionelloza, choroba legionistów, gorączka Pontiac), bakteria legionella w wodzie. Zakażenie legionellą, objawy i leczenie

Legionella - czym jest, jak wygląda zakażenie legionellą, jakie daje objawy i jak przebiega leczenie?

Legionella jest bakterią, która dość powszechnie występuje w otaczającym nas środowisku -  w zbiornikach wodnych, a także w wilgotnej glebie. Wywołuje ona chorobę określaną mianem legionellozy (gorączki legionistów), która może mieć także łagodniejszą postać - mowa wówczas o tak zwanej gorączce Pontiac. W ostatnich tygodniach (sierpień 2023 roku) o legionelli zrobiło się głośno z uwagi na zwiększoną liczbę zakażeń odnotowanych na terenie Rzeszowa i jego okolic. Zidentyfikowanie źródła zakażenia, jak i szybka diagnoza obecności bakterii w organizmie pacjenta, pozwala na wdrożenie skutecznych działań profilaktycznych (obejmujących dezynfekcję instalacji wodnych w budynkach jedno- i wielorodzinnych), a także skutecznego leczenia (w przypadku osób zakażonych legionellą). Jak działa bakteria, w jaki sposób może dojść do zarażenia i czy pacjent cierpiący na Legionellozę może zakazić inne osoby? Jak rozpoznać chorobę i na czym polega leczenie? Poznaj najważniejsze informacje o bakterii Legionella Pneumophila, by wiedzieć, jak skutecznie się przed nią chronić.

Bakteria Legionella Pneumophila - czym się charakteryzuje?

Tak, jak zostało to już wspomniane, Legionella Pneumophila (bakterie w formie pałeczek gram-ujemnych), jest drobnoustrojem, dla którego naturalnym środowiskiem występowania są woda oraz wilgotna gleba. W przyrodzie obecność legionelli stwierdza się między innymi w stawach, sztucznych zbiornikach wodnych, na bagnach i mokradłach, natomiast może ona pojawić się także w miejscach bytności ludzi - w systemach wodociągowych, na basenach, saunach, w obiektach użyteczności publicznej czy też placówkach zdrowia lub opiekuńczych. Bakterie rozwijają się w słuchawkach prysznicowych, na sitkach zabezpieczających krany, w kurkach, ale także w urządzeniach grzewczych i chłodniczych, mających w swoim obiegu wodę (chodzi tu o jednostki klimatyzacyjne, a także o urządzenia nawilżające powietrze).

Do rozwoju legionelli w przewodach wodnych (potocznie - w rurach), obecnych w obiektach użyteczności publicznej, placówkach medycznych czy domach wielorodzinnych przyczyniają się konkretne warunki. Wśród nich wyróżnia się wiek instalacji, obecność konkretnych osadów (zwłaszcza wapniowo-magnezowych) obecność glonów i innych mikroorganizmów, a także temperatura (legionella rozmnaża się i rozwija najlepiej w temperaturze od 20 do aż 60 stopni Celsjusza). Dodatkowo kolonizacji wymienionych wyżej miejsc legionellą sprzyja nieużywanie instalacji końcowych - ryzyko zakażenia wzrasta w sytuacjach, w których właściciele mieszkania wyjeżdżają na wakacje i nie odkręcają wody przez dłuższy czas - dlatego właśnie legionellę często odkrywa się w gospodarstwach domowych i wodociągach latem.

Jak wygląda zakażenie legionellą? Czy można zarazić się od osoby zakażonej bakterią?

Zakażenie bakterią legionella następuje na skutek wdychania aerozolu wodnego, w którym znajduje się bakteria. Może to nastąpić w takich sytuacjach, jak branie prysznica (wówczas wdychamy aerozol tworzony przez słuchawkę prysznica, z której woda wypływa pod ciśnieniem), mycie rąk i pochylanie się nad kranem, przebywanie w pomieszczeniach, w których urządzenia klimatyzacyjne emitują mgiełkę wody (nawet w sposób niezauważalny dla ludzkiego oka) lub też podczas nebulizacji czy inhalacji z wykorzystaniem „kranówki” (mowa wówczas o mikroaspiracji wody). Wbrew pozorom, legionellą nie można zarazić się poprzez picie wody, a ponadto nie przenosi się ona z człowieka na człowieka - w grę wchodzi tylko transmisja drogą wziewną po kontakcie z aerozolem wodnym zawierającym pałeczki legionelli.

Objawy legionellozy i gorączki Pontiac - czym różnią się dwie odmiany zachorowania? Jak wygląda leczenie?

Zakażenie legionellą może powodować objawy o różnym nasileniu - wedle ich występowania wyszczególnia się dwa rodzaje choroby: gorączkę Pontiac (zakażenie przebiega bez zapalenia płuc i jest dość łagodne), a także właściwą chorobę legionistów (legionellozę) - groźniejszą, z pojawieniem się w jej przebiegu atypowego zapalenia płuc. I tak, objawy obu odmian schorzenia to:

• w gorączce Pontiac (nazywanej pozapłucną odmianą legionellozy) obserwuje się u pacjentów objawy grypopodobne - gorączkę, bóle mięśni i stawów, bóle głowy, utrudnione oddychanie, suchy, męczący kaszel, dreszcze, uczucie zmęczenia, osłabienia i rozdrażnienia. Dodatkowo niektórzy chorzy zgłaszają także symptomy ze strony układu pokarmowego: krótkotrwałe biegunki oraz nudności czy wymioty;
• w legionellozie (chorobie legionistów) można zaobserwować wszystkie wymienione powyżej objawy, jednak występujące w znacznie większym natężeniu i utrzymujące się dłużej - powyżej 5 dni. Najbardziej niebezpiecznym objawem jest rozwinięcie się atypowego zapalenia płuc - z mokrym kaszlem, odkrztuszaniem plwociny (niekiedy podbarwionej krwią) oraz wysoką gorączką. Do tego dochodzą także duszności, trudności w oddychaniu, świsty oddechowe.

W przypadku gorączki Pontiac zazwyczaj nie wdraża się żadnego leczenia. Objawy trwają u chorego od 3 do 5 dniu i samoistnie ustępują, nie pozostawiając powikłań. Właśnie z tego względu liczba chorych mających kontakt z legionellą jest niedoszacowana - pacjenci z „lekkimi” objawami nie zgłaszają się do lekarza czy szpitala myśląc, że dopadła ich zwykła infekcja czy powszechna choroba układu oddechowego (przeziębienie, grypa).

Znacznie bardziej niebezpieczną legionellozą jest choroba legionistów. Pogłębiające się obawy wymagają diagnostyki w postaci konkretnych badań (najczęściej badań laboratoryjnych wykonywanych z próbki moczu, w której znajdują się bakterie legionelli) - nie można bowiem postawić rozpoznania wyłącznie na podstawie wywiadu, opisu objawów czy badania przedmiotowego (osłuchania, oceny śluzówki gardła i innych czynności diagnostycznych).

Leczenie legionellozy opiera się na podawaniu pacjentowi antybiotyku w konkretnej procedurze i zazwyczaj stan chorego uniemożliwia leczenie domowe (ze względu na ciężkie zapalenie płuc i zaawansowane objawy zapalenia) - terapia odbywa się więc w szpitalu, w którym specjaliści mogą na bieżąco monitorować stan zdrowia pacjenta i w razie jego pogorszenia - szybko zareagować na nieprawidłowości. Jeśli dana osoba podejrzewa u siebie legionellozę, ma opisane powyżej objawy i czuje się coraz gorzej (zwłaszcza, gdy męczą ją duszności) powinna udać się na SOR (szpitalny oddział ratunkowy) lub - gdy nie jest to możliwe - wezwać pogotowie. W przypadku odpowiednio szybko podjętej terapii, możliwe jest całkowite wyleczenie choroby, bez powikłań - zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.

Legionella w wodzie - zwalczanie legionelli w instalacji wodnej, prysznicach i innych rezerwuarach (rola temperatury wody)

Władze wszystkich regionów oraz regionalne stacje sanitarno-epidemiologiczne prowadzą regularne badania ujęć wodnych, a także zbiorników sztucznych przeznaczonych do rekreacyjnego korzystania przez obywateli. W przypadku wykrycia nadmiernego rozrostu populacji legionelli na konkretnym obszarze, wykorzystuje się kilka metod dezynfekcji wody. Należą do nich m.in.: podgrzanie ciepłej wody użytkowej obecnej w wodociągach do temperatury powyżej 70°C (zarówno przetrwanie, jak i rozmnażanie bakterii nie jest w takich warunkach możliwe), a także dodanie do skażonej wody zwiększonej ilości chloru zabijającego bakterie. W każdym z tych przypadków mieszkańcy danego obszaru powinni być informowani zarówno o ryzyku, jak i działaniach podejmowanych przez władze danego obszaru czy służby sanitarno-epidemiologiczne.

Aby uniknąć zakażenia, mieszkańcy samodzielnie mogą wykorzystywać niszczącą moc temperatury wody - przepłukiwać słuchawkę prysznicową, perlatory czy napowietrzacze wody (sitka) wrzątkiem - tak, jak zostało to wspomniane, powyżej 70 stopni bakterie legionelli giną. Ponadto osoby powracające z wakacji, zanim skorzystają z wody we własnym domu czy mieszkaniu, muszą przepuścić porcję gorącej wody przez instalację - włączając wszystkie krany i źródła wody oraz pozwalając jej swobodnie spływać przez 2 do 3 minut (przy czym strumień powinien być delikatny, a nie gwałtowny - by nie wytwarzał się wodny aerozol).

Legionella w Rzeszowie - stan na koniec sierpnia 2023 roku

Mimo, iż obecnie (sierpień 2023 roku) w mediach znajduje się wiele informacji o zwiększonej liczbie zachorowań, a nawet o przypadkach śmiertelnych zakażenia legionellą, to warto jeszcze raz podkreślić wszechobecność występowania omawianego drobnoustroju i uspokoić obawy społeczeństwa o zachorowanie. Szacuje się, że przeciwciała spowodowane wcześniejszymi kontaktami z legionellą ma około 90% osób, a w większości przypadków choroba wywołana bakterią przebiega bezobjawowo lub z symptomami przypominającymi niegroźną infekcję (mowa wówczas o gorączce Pontiac, o której piszemy powyżej). Niemniej - obecność zidentyfikowanego ogniska legionelli w Rzeszowie nie powinna stanowić powodu do paniki - dzięki temu władze miasta są w stanie podjąć działania dezynfekcyjne, służące wyeliminowaniu bakterii z wody użytkowej, a mieszkańcy miasta i okolic wiedzą, jakie metody profilaktyczne stosować i na jakie ewentualne objawy zakażenia zwracać uwagę - by odpowiednio wcześnie podjąć diagnostykę oraz skuteczne leczenie.

Źródła:

1. Dr n. med. A. Parfieniuk-Kowerda, Legionella: choroba legionistów i gorączka Pontiac. Przyczyny, objawy i leczenie [w:] Medycyna Praktyczna, 24.03.2023
2. Dr n. biol. U. Łopaciuk, mgr A. Tukendorf, Legionella pneumophila [w:] Medycyna po Dyplomie 09/2015
3. T. Juda, Legionella - doświadczenia Wojewódzkiego Szpitala Specjalistycznego w Jastrzębiu Zdroju - przypadki kliniczne [w:] Borgis - Nowa Medycyna 1/2009
4. N. Rokosz, W. Rastawicki, A. A. Zasada, M. Baczewska-Rej, Mikrobiologiczna diagnostyka zakażeń układu oddechowego wywoływanych przez pałeczki Legionelli pneumophila [w:] Pneumonologia i Alergologia Polska2010, tom 78, nr 1
5. Polska Agencja Prasowa, Już 144 przypadki zakażeń, 11 osób zmarło. Szef GIS: Legionella jest wszechobecna [w:] Rynekzdrowia.pl, 28.08.2023