Adenowirusy – objawy zakażenia adenowirusami, powikłania, diagnostyka i leczenie infekcji. Jakie choroby mogą wywołać u dzieci i dorosłych?

Czym są adenowirusy?

Adenowirusy to grupa bezosłonkowych wirusów wywołujących różne jednostki chorobowe. Mają wielkość około 80 nm. W genomie posiadają dsDNA. Z wierzchołków kapsydu (płaszcza białkowego otaczającego kwas nukleinowy) odchodzą włókna białkowe. Ich nazwa wywodzi się od miejsca, w którym po raz pierwszy zostały wykryte – tkanka adenoidalna migdałków. Gatunki wywołujące choroby u ludzi oznaczone są literami od A do G.

• Podgrupa A - infekcje układu pokarmowego, moczowego, oddechowego
• Podgrupa B - infekcje układu pokarmowego, moczowego, oddechowego, oczu
• Podgrupa C - infekcje układu pokarmowego, moczowego, oddechowego
• Podgrupa D – infekcje oczu, układu pokarmowego
• Podgrupa E – infekcje oczu, układu oddechowego
• Podgrupa F – infekcje układu pokarmowego
• Podgrupa G - infekcje układu pokarmowego

Ich namnażanie zachodzi w jądrze zainfekowanej komórki. Często mutują i cechują się wysoką zdolnością do rekombinacji pomiędzy poszczególnymi typami. Adenowirusy są oporne na warunki środowiska (temperatura, wysuszenie) oraz na wiele środków do dezynfekcji. Zakażenie może prowadzić do cytolizy komórki (rozpad struktur komórkowych), stanu latencji (stan, w którym kompletne kopie wirusowej informacji genetycznej przetrzymywane są się w zakażonej komórce zainfekowanego organizmu, ale nie zachodzi ciągła produkcja zakaźnych cząstek wirusa) lub przewlekłej (przetrwałej) infekcji.

Jak dochodzi do zakażenia adenowirusami

Drogi przenoszenia poszczególnych gatunków adenowirusów mogą się różnić. Mogą przenosić się:

• drogą kropelkową
• drogą fekalno-oralną
• przez wodę (np. w basenach publicznych czy kąpieliskach)
• przez zakażone przedmioty
• przez kontakt bezpośredni

Ze względu na wiele dróg przenoszenia, odporność wirusów na czynniki środowiskowe i środki odkażające, zakażenia często przyjmują postać epidemii w miejscach przebywania dużych skupisk ludzi – szpitale, szkoły, przedszkola, żłobki, ośrodki opieki dziennej. Zakażenia niektórymi gatunkami adenowirusów cechuje sezonowość np. zwiększenie ilości zachorowań na dziecięce zapalenie gardła i spojówek w okresie letnim.

Jakie choroby wywołują adenowirusy?

Choroby wywoływane przez adenowirusy to m.in. zakażenia układu oddechowego, zakażenia układu pokarmowego, zapalenie rogówki i spojówki. Infekcje wirusowe mogą powodować:

• zapalenie płuc
• zapalenie oskrzeli
• zapalenie żołądka i jelit
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• zakażenia górnych dróg oddechowych
• zakażenie dolnych dróg oddechowych
• zapalenie gardła i/lub migdałków
• zapalenie spojówki i/lub rogówki
• krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego
• ostry zespół oddechowy

Inna częstotliwość poszczególnych chorób obserwowana jest w różnych grupach wiekowych.

Adenowirusy – objawy zakażenia

Przebieg zakażenia jest zależny od konkretnego serotypu patogenu. W przypadku nieżytu żołądkowo-jelitowego objawy ze strony układu pokarmowego to wodnista biegunka, wymioty oraz gorączka. Adenowirusowe zapalenie spojówek i rogówki objawia się łzawieniem, obrzękiem powiek, zaczerwienieniem, bólem gałki ocznej, światłowstrętem, zamgleniem widzenia i uczuciem ciała obcego w oku. Gdy dochodzi do adenowirusowej infekcji dróg oddechowych wśród potencjalnych objawów wymienić można gorączkę, kaszel, pogorszenie samopoczucia, ból gardła.

Infekcje adenowirusami u dzieci

Wśród noworodków i niemowląt częste choroby powodowane przez adenowirusy to:

• zapalenie żołądka i jelit – zakażenie drogą fekalno-oralną
• zapalenie oskrzelików i płuc – zakażenie drogą kropelkową

Wśród starszych dzieci obserwuje się:

• zapalenie spojówek/rogówki – zakażenie przez wodę lub kontakt bezpośredni (np. zakażone narzędzia okulistyczne)
• zakażenie górnych i dolnych dróg oddechowych – zakażenie drogą fekalno-oralną
• zapalenie gardła/migdałków – najczęstsze u dzieci do 3 roku życia, przenoszone drogą kropelkową
• krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego – głównie u dzieci w wieku 6-15 lat, częstsze u chłopców niż u dziewczynek

Zakażenia u dorosłych

U osób dorosłych najbardziej rozpowszechnione są infekcje dróg oddechowych, a także zapalenie spojówek i rogówki:

• Ostry zespół oddechowy – występują zachorowania epidemiczne zimą. Najbardziej narażeni są wojskowi oraz osoby z otoczenia chorych dzieci. Przenoszone jest drogą kropelkową.
• Zapalenie spojówek i/lub rogówki – u osób dorosłych nie obserwuje się sezonowości. Na zachorowania najbardziej narażone są osoby, których praca stanowi ryzyko urazów oka. Infekcja przenosi się także przez kontakt bezpośredni np. zainfekowane narzędzia okulistyczne. Zapalenie może występować obustronnie lub jednostronnie.

Dla kogo adenowirusy są groźne?

Na cięższy przebieg zakażenia adenowirusami bardziej narażone są niemowlęta, osoby w podeszłym wieku, przyjmujące leki immunosupresyjne, w trakcie leczenia onkologicznego, z zaburzeniami odporności, z przewlekłymi chorobami układu oddechowego lub serca.

Osoby z obniżoną odpornością są szczególnie narażoną grupą nie tylko na zachorowanie, ale także na rozwój powikłań, a nawet zgon. W tej grupie adenowirusy mogą powodować zakażenia jedno lub wielonarządowe m.in. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, płuc, wątroby, mięśnia sercowego, pęcherza moczowego.

Adenowirusowe infekcje dróg oddechowych

Adenowirusy to wirusy, które mogą powodować infekcje górnych dróg oddechowych (w tym ostre zapalenie górnych dróg oddechowych), jak również zakażenia dróg oddechowych dolnych. U dzieci adenowirusy mogą powodować zapalenia gardła, migdałków, płuc, oskrzelików. W zależności od jednostki chorobowej objawami może być ból gardła, ból podczas przełykania, kaszel, gorączka. Najczęściej chorują niemowlęta i małe dzieci poniżej 5 roku życia - od 6 miesięcy do 5 lat. Na ogół przebieg infekcji u maluchów jest łagodny, ale często występuje gorączka.

U osób dorosłych objawy są podobne. Może wystąpić wysoka gorączka, bóle głowy, mięśni, dreszcze, kaszel, bóle głowy, ból gardła, osłabienie i pogorszenie samopoczucia.

Infekcje układu pokarmowego wywoływane przez adenowirusy

Nieżyt żołądkowo-jelitowy wywołany przez adenowirusy występuje głównie u dzieci do 2 roku życia. Występujące objawy to gorączka, wodnista biegunka oraz wymioty. Adenowirusy są drugim co do częstości występowania czynnikiem etiologicznym biegunek u dzieci.

Adenowirusowe zapalenie spojówki i rogówki

Zapalenie spojówki i rogówki wywołane przez adenowirusy cechuje wysoki poziom zakaźności. Wirusy mogą być przenoszone przez kontakt z wydzielinami oczu oraz dróg oddechowych osób chorych przez kontakt bezpośredni lub przedmioty – zabawki, aplikatory kropli, chusteczki, narzędzia okulistyczne. Okres wylęgania choroby wynosi średnia 2-12 dni. Osoby chore zarażają jeszcze przed wystąpieniem pierwszych objawów, a zakaźność trwa przez 2-3 tygodnie od zakażenia. Możliwe są wtórne nadkażenia bakteryjne. Wśród objawów adenowirusowego zapalenia spojówek i rogówki wymienić można:

• uczucie drażnienia i obecności ciała obcego w oku
• obrzęk powiek
• intensywne łzawienie
• ból oka
• światłowstręt
• zamglenie widzenia
• zaczerwienienie oka

Diagnostyka zakażeń adenowirusowych

W diagnostyce zakażeń adenowirusami wykorzystywane są metody immunoenzymatyczne (testy ELISA), badanie PCR oraz wykrywanie antygenów wirusa testami IC lub IF.

Adenowirusy – leczenie infekcji

W przypadku większości chorób wywołanych adenowirusami stosowane jest leczenie objawowe (leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe, przeciwbiegunkowe) oraz wspomagające. W przypadku gorączki ważne jest dbanie o odpowiednie nawodnienie. Przy nieżycie jelitowo-żołądkowym wspomagająco może działać podawanie probiotyków. Dieta powinna być łatwostrawna. W ciężkich zakażeniach adenowirusowych podejmowane są próby podawania niektórych leków przeciwwirusowych, ale wyniki badań nie są jednoznaczne.

Profilaktyka - jak się nie zarazić?

Dla ogólnej populacji nie ma dostępnej szczepionki przeciwko adenowirusom. W jednostkach wojskowych stosowana była atenuowana szczepionka przeciwko serotypom 4 oraz 7, obecnie nie jest stosowana. Profilaktyka zakażeń adenowirusami jest podobna jak w przypadku wszystkich chorób wirusowych przenoszonych różnymi drogami:

• częste mycie rąk
• przestrzeganie zasad higieny
• używanie tylko swojego ręcznika, kropli do oczu
• unikanie dużych skupisk ludzi
• chlorowanie wody w basenach
• dezynfekcja narzędzi okulistycznych
• noszenie maseczek w sezonie jesienno-zimowym w skupiskach ludzkich
• dbanie o odporność
• dbanie o zdrowie – sen, wypoczynek, zbilansowaną dietę, unikanie używek

Przypisy

1. Bulanda M., Szostek S. Podstawy mikrobiologii i epidemiologii szpitalnej. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.
2. Mennechet, Franck JD, et al. A review of 65 years of human adenovirus seroprevalence. Expert review of vaccines, 2019, 18(6): 597-613.
3. Knakiewicz K. Adenowirusowe zapalenie spojówek i rogówki. Przegląd okulistyczny, 2012, 5(49): 1-2.
4. Rudkowski Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze u dzieci. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013.