Zatrucie bakteriami salmonella – objawy i leczenie, powikłania zakażenia salmonellą. Jak ustrzec się przed salmonellozą?

Czym jest salmonella?

Salmonellozy to grupa chorób zakaźnych powodowana przez bakterie Gram-ujemne z rodzaju Salmonella należące do rodziny Enterobacteriaceae (inne niż pałeczki duru i duru rzekomego). Bakterie z rodzaju salmonella występują u ludzi i zwierząt. Na podstawie antygenu somatycznego klasyfikowane są w grupach od A do E. Wśród najbardziej znanych wymienić można:

• Salmonella enterica – powoduje zatrucia pokarmowe u ludzi oraz zwierząt ( serotypy Salmonella enteritidis, Salmonella typhimurium , Salmonella virchow, Salmonella hadar)
• Salmonella typhi – powoduje dur brzuszny
• Salmonella paratyphi – powoduje dur rzekomy

Określenie salmonelloza odnosi się najczęściej do zakażenia Salmonella enterica. Salmonellozy najczęściej przebiegają pod postacią ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego, ale także mogą wywoływać zapalenia płuc, kości, wsierdzia, opon mózgowo-rdzeniowych, posocznicę. Czasami infekcja przebiega bezobjawowo. Rzadko powoduje zakażenie ogólnoustrojowe.

Bakterie salmonella są mało wrażliwe na czynniki zewnętrzne. Za przebieg choroby odpowiedzialne są produkowane przez nie enterotoksyny. Objawy są wynikiem namnażania się bakterii w jelitach oraz wytwarzania przez nie toksyn, które zmieniają aktywny transport elektrolitów przez błonę śluzową do światła jelit. Powoduje to zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, biegunkę i patologie narządowe.

Jak może dojść do zakażenia salmonellą?

Źródłem zakażenia pałeczkami salmonella może być chory człowiek lub zwierzę. Najczęstszą przyczyną infekcji jest spożycie skażonej żywności: jajek, produktów mlecznych, drobiu, mięsa wołowego lub wieprzowego. Do zakażenia dochodzi na drodze fekalno-oralnej. Jeżeli żywność została zanieczyszczona odchodami zwierząt lub ludzi, a także w przypadku gdy posiłek był przygotowywany przez osobę chorą lub nosiciela, występuje ryzyko zakażenia pałeczkami salmonelli. Do zakażenia może dojść poprzez:

• Spożycie zainfekowanych produktów pochodzenia zwierzęcego: jajek, mleka, mięsa, lodów oraz posiłków zrobionych z ich wykorzystaniem
• spożycie nie umytych warzyw lub owoców, które miały kontakt z chorymi ludźmi lub zwierzętami
• bezpośredni kontakt z człowiekiem lub zwierzęciem (w szczególności ptaki i gady) przenoszącym pałeczki salmonelli
• wypicie skażonej wody
• nieprzestrzeganie zasad higieny

W jakich grupach osób jest największe ryzyko zakażenia salmonella enterica?

Najbardziej narażone są osoby z obniżoną odpornością, przyjmujące leki immunosupresyjne, w trakcie leczenia onkologicznego, osoby w podeszłym wieku oraz niemowlęta i dzieci w wieku do 5 lat.

Salmonella – objawy

Okres wylęgania choroby to średnio od kilkunastu do 48 godzin. Najczęściej występujące objawy zakażenia to m.in.:

• wodnista biegunka (nawet ponad 20 stolców na dobę), czasami z domieszką krwi i śluzu
• nudności
• wymioty
• bóle brzucha
• bóle głowy
• gorączka do 38 stopni

W cięższym przebiegu choroby mogą pojawiać się objawy związane z odwodnieniem takie jak: spadek ciśnienie tętniczego, skąpomocz, skurcze łydek, zaburzenia wodno-elektrolitowe. Choroba może przybierać także groźną dla zdrowia i życia postać uogólnioną, której towarzyszy gorączka, odwodnienie, drgawki oraz zaburzenia świadomości.

Objawy salmonelli u dzieci

Objawy zatrucia salmonellą u dzieci są takie same jak u osób dorosłych: biegunka, ból brzucha, wymioty, nudności, gorączka. Małe dzieci jednak są szczególnie podatne na odwodnienie. Zaniepokoić powinna nadmierna senność, apatia, rozdrażnienie, trudności w uspokojeniu dziecka, zmniejszona ilość wydalanego moczu czy suchość błon śluzowych, a także brak łez podczas płaczu. U maluchów częściej pojawiają się  powikłania i wymagają hospitalizacji.

Salmonella – leczenie zatrucia pokarmowego

Podstawą diagnostyki jest wykrycie pałeczek salmonella w kale. Mogą one być także oznaczone w próbkach podejrzanego pokarmu, krwi lub wymiocinach. W postaci żołądkowo-jelitowej, jeżeli nie występują powikłania antybiotykoterapia nie jest wskazana. Zwiększa ona bowiem ryzyko wystąpienia nosicielstwa pochorobowego. Antybiotyki podawane są jedynie przy ciężkim przebiegu, posocznicy, a także w grupach osób ze zwiększonym ryzykiem zakażenia pozajelitowego: dzieci poniżej 6 miesiąca życia, osób dorosłych powyżej 50 roku życia, pacjentów z niedoborami odporności, cukrzycą, wadami serca, nowotworami czy protezami naczyniowymi.

W domowym leczeniu salmonelli stosowane są:

• płyny nawadniające - zapobieganie odwodnieniu
• probiotyki
• leki przeciwbiegunkowe (np. węgiel, loperamid)
• nifuroksazyd
• leki przeciwgorączkowe

Przy salmonellozie nie można się głodzić. Dieta powinna był łatwo strawna, bazująca na gotowanych i przetartych potrawach, bez dodatku mleka i ostrych przypraw.

Zatrucie salmonellą – powikłania

Powikłania najczęściej występują w przypadku uogólnionej postaci choroby. Wymienić wśród nich można zapalenia dróg moczowych, dróg żółciowych, płuc, kości, stawów, opon mózgowo-rdzeniowych.

Profilaktyka salmonellozy - jak się nie zarazić?

Nie jest dostępna szczepionka chroniąca przed zakażeniem salmonella enterica. Profilaktyka polega na przestrzeganiu zasad sanitarnych przy produkcji żywności oraz odpowiedniej higienie osobistej. Szczególną uwagę trzeba zwracać na produkty takie jak surowe jaja i produkty pochodzenia zwierzęcego, które nie są poddawane obróbce cieplnej. Wśród podstawowych zasad jak uniknąć zatrucia pokarmowego znajdują się:

• częste mycie rąk, w szczególności przed jedzeniem i po skorzystaniu z toalety
• mycie rąk po każdym kontakcie ze zwierzęciem
• unikanie potraw niedogotowanych, niedopieczonych, z surowymi jajkami czy mięsem
• przechowywanie produktów spożywczych w odpowiednich temperaturach
• w przypadku przechowywania surowych jajek lub mięsa w lodówce, należy je włożyć do osobnego pojemnika, aby odgraniczyć je od produktów gotowych do spożycia
• kupowanie żywności tylko z pewnych źródeł
• jeżeli żywność ulegnie rozmrożeniu, nie należy jej zamrażać ponownie
• przygotowując potrawy zawierające surowe jajka, przez rozbiciem jajka należy zanurzyć we wrzątku na 15-20 sekund
• deski używane do krojenia surowego mięsa nie powinny być używane do innych produktów. Najlepiej, by wykonane były z plastiku i wyparzane po każdym użyciu.

Dur brzuszny

Dur brzuszny to ostra, układowa, bakteryjna choroba zakaźna występująca tylko u człowieka. Czynnikiem etiologicznym jest pałeczka duru brzusznego (salmonella typhi). Bakteria ta jest wrażliwa na działanie wysokiej temperatury, środków odkażających i promieni słonecznych. Ginie po podgrzewaniu w temperaturze 60 stopni przez 20 minut. Z kolei odporna jest na niskie temperatury. Dur brzuszny występuje na całym świecie, jednak najczęściej w krajach rozwijających się o niskim poziomie higieny. Endemicznie występuje w wielu rejonach Ameryki Środkowej, Ameryki Południowej, Afryki, Azji południowo-wschodniej. W Polsce przypadki duru brzusznego najczęściej dotyczą osób powracających z egzotycznych wakacji. Rezerwuarem bakterii są ludzie – chorzy, nosiciele oraz ozdrowieńcy. Bakterie wydalane są z kałem lub moczem. Zarazić się można poprzez spożycie zakażonej wody, żywności i mleka, a także poprzez kontakt bezpośredni z osobą chorą lub nosicielem. Bakterie dostają się do organizmu człowieka przez przewód pokarmowy. Kolonizują jelito cienkie i wnikają do układu chłonnego jelit. Wydzielana przez nie endotoksyna uszkadza nabłonek jelitowy. W wyniku przedostania się bakterii do krwi rozpoczyna się okres bakteriemii, który trwa do 7 dni. Dochodzi do stopniowego narastania gorączki, powiększenia wątroby i śledziony, uszkodzenia jelit, mięśnia sercowego, układu nerwowego oraz narządów miąższowych. W jelitach mogą powstawać owrzodzenia stanowiące ryzyko krwotoku jelitowego i przedziurawienia jelita. Okres wylęgania choroby wynosi średnio 10-14 dni. Objawy jakie mogą występować to: wysoka gorączka do 40 stopni, silne bóle głowy, bóle mięśni, objawy odurzenia, suchy język z brunatnym nalotem, wzdęty brzuch, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, bradykardia, zaburzenia świadomości, majaczenie, zaburzenia snu. Może pojawiać się biegunka, nawet do 10 stolców dziennie. Choroba ma charakter wyniszczający i może prowadzić do licznych powikłań, w tym zgonu. Leczenie polega na przyjmowaniu odpowiednio dobranych antybiotyków, wyrównanie zaburzeń wodno-elektrolitowych, a w ciężkich przypadkach czasami podawane są sterydy. U osób podróżujących do obszarów endemicznego występowania duru brzusznego zaleca się profilaktyczne szczepienie. Ponadto, należy pamiętać w podróży o piciu jedynie wody butelkowanej z pewnego źródła, częste mycie rąk oraz unikanie jedzenia w restauracjach o wątpliwym standardzie higienicznym, a także bliskiego kontaktu z tubylcami.

Dur rzekomy

Dur rzekomy to choroby zakaźne powodowane przez różne szczepy bakterii salmonella parathypi. Objawy choroby przypominają dur brzuszny, jednak mają znacznie mniejsze nasilenie. Dur rzekomy występuje głównie na dalekim i bliskim wschodzie, a także w niektórych krajach śródziemnomorskich. W Polsce notuje się zaledwie kilka zachorowań rocznie, głównie u osób powracających z podróży. Droga szerzenia się i patogeneza jest analogiczna jak w durze brzusznym. Okres wylęgania choroby jest nieco krótszy i wynosi najczęściej 8 – 11 dni. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków.

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Boroń-Kaczmarska A., Wiercińska-Drapało A. Choroby zakaźne i pasożytnicze. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2022.
3. Rudkowski, Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze u dzieci. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013.