Choroba afektywna dwubiegunowa (CHAD) - przyczyny, objawy, leczenie

Czym jest choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD)?

Choroba afektywna dwubiegunowa (w skrócie ChAD), znana też jako zaburzenia afektywne dwubiegunowe, to zaburzenie psychiczne charakteryzujące się zmianami nastroju, które obejmują manię lub hipomanię i depresję. W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej chorzy doświadczają epizodów depresyjnych, kiedy mogą odczuwać smutek i zniechęcenie do życia a także epizodów manii lub hipomanii, które cechują się podwyższonym nastrojem, energią i często nadmierną aktywnością lub podnieceniem. Istnieją także epizody mieszane, kiedy to objawy depresji i manii pojawiają się jednocześnie. Okres remisji, w którym objawy choroby ustępują lub są minimalne, jest także częścią przebiegu ChAD. Nawet w tych okresach mogą utrzymywać się niektóre objawy, lecz mają niewielkie nasilenie. Zaburzenie to jest drugą najczęstszą przyczyną niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych, co wynika z negatywnego wpływu, jaki ma na zdolność do funkcjonowania w życiu codziennym. Choroba zwykle zaczyna się w młodym wieku. Pierwszy epizod występuje najczęściej przed 35 rokiem życia. ChAD ma tendencję do bycia przewlekłą i wielokrotnie nawracać, co może prowadzić do poważnych konsekwencji w życiu osobistym, rodzinnym i zawodowym.

Choroba afektywna dwubiegunowa może mieć różne podtypy:

• Typ I - epizody depresji przedzielone epizodami maniakalnymi, często w proporcji 4:1
• Typ II - przeważają epizody depresji z okazjonalnie występującą hipomanią
• Typ III - powtarzające się okresy depresji, a epizody manii lub hipomanii mogą być indukowane przez nadmiernie intensywne efekty leków antydepresyjnych.
• Zaburzenie typu "spektrum dwubiegunowe" - w tej grupie znajdują się zaburzenia, które mają cechy dwubiegunowości, ale czas trwania epizodów nie spełnia kryteriów diagnostycznych
• Choroba z częstą zmianą faz - występowanie w ciągu roku więcej niż 4 epizodów maniakalnych, hipomaniakalnych, mieszanych lub depresyjnych. Najczęściej występuje w II typie, po kilku latach normalnego przebiegu. U niewielkiej grupy pacjentów zmiany te są bardzo szybkie, nawet w ciągu kilku godzin.

Szacuje się, że 20-40% osób cierpiących na ChAD nadużywa lub jest uzależnionych od alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.

Objawy choroby afektywnej dwubiegunowej

Choroba afektywna dwubiegunowa przejawia się cyklicznymi zmianami nastroju, gdzie epizody manii i depresji przeplatają się z okresami remisji. W fazach remisji, osoba dotknięta chorobą czuje się dobrze, bez wyraźnych zmian nastroju. Podczas epizodu manii, pacjent może doświadczać euforii, nadmiernej energii i aktywności, a w epizodzie depresyjnym – obniżenia nastroju, problemów z koncentracją, zmniejszenia energii oraz braku motywacji. Objawy choroby dwubiegunowej u dzieci mogą być bardziej złożone i często są mylone z ADHD, ze względu na obecność drażliwości, gwałtownych wybuchów gniewu i agresywnych zachowań. Wahania nastrojów, oscylujące między euforią a depresją, są charakterystycznym objawem ChAD, który znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Aby skutecznie diagnozować ChAD konieczna jest wizyta u psychiatry. Diagnoza stawiana jest na podstawie wywiadu lekarskiego, obserwacji zachowania pacjenta oraz testów psychologicznych.

Epizod maniakalny

Epizod maniakalny lub hipomaniakalny występujący przez min. 7 dni jest jednym z kryteriów rozpoznania ChAD. Objawy manii mogą obejmować:

• zaburzenia nastroju
• hiperhedonia - jednostajnie euforyczny nastrój
• niestabilność nastroju np. szybkie przechodzenie od płaczu do śmiechu
• zwiększona aktywność, energiczność
• zmniejszona potrzeba snu
• nadmierna gadatliwość
• szybkie tempo mówienia
• kilka różnych wątków w wypowiedzi, powodując trudności w zrozumieniu
• gonitwa myśli, przyspieszenie toku myślenia
• problemy z koncentracją
• nastawienie wyższościowe
• urojenia np. przekonanie o swoim wybitnym talencie, ważności, statusie
• urojenia prześladowcze
• pobudzenie ruchowe
• wzmożenie aktywności socjalnej lub seksualnej
• zaangażowanie w subiektywnie przyjemne czynności, które mogą mieć negatywne konsekwencje
• tendencja do szybkiego podejmowania ryzykownych i radykalnych decyzji życiowych

Epizod hipomaniakalny

Epizod choroby o charakterze hipomanii oznacza, że u pacjenta mogą występować takie same objawy jak w epizodzie manii, ale mają one mniejsze nasilenie. Osoba chora jest rozmowna, wesoła, łatwo nawiązuje kontakty społeczne. Obserwuje się zwiększoną aktywność ruchową, społeczną i seksualną. Pojawia się drażliwy lub podwyższony nastrój. Występują trudności w koncentracji, przyspieszenie toku myślenia oraz zmniejszona potrzeba snu. Często objawy te nie są zauważane przez osoby postronne. Czas trwania objawów to z reguły 4 dni.

Epizod depresyjny

W chorobie dwubiegunowej częste jest występowanie epizodów depresyjnych. Osoby chore doświadczają głębokiego smutku i apatii, tracąc zainteresowanie aktywnościami, które kiedyś sprawiały przyjemność. Te epizody mogą być szczególnie uciążliwe po fazach manii lub hipomanii, gdzie kontrast w poziomach energii i aktywności życiowej jest wyraźnie odczuwalny. Objawy mogą się manifestować jako wyraźne obniżenie energii, uczucie ciągłego zmęczenia, problemów z podejmowaniem decyzji, a nawet w wykonaniu rutynowych zadań dnia codziennego. Dodatkowo, mogą występować trudności w myśleniu, spowolnienie mowy, problemy z koncentracją i pamięcią. W niektórych przypadkach, depresja może być tak głęboka, że prowadzi do zahamowania psychoruchowego - stanu, w którym osoba jest nieaktywna i trudno jest z nią nawiązać kontakt. Nadmierna senność, czyli hipersomnia, często towarzyszy takim epizodom, a także obniżenie popędu seksualnego i zaburzenia apetytu. Możliwe jest również wystąpienie zwiększonego poczucia napięcia i lęku, a nawet zmienność nastroju oraz podatność na irytację. Zmiany te mogą sugerować początek epizodu mieszanego z elementami depresyjnymi i maniakalnymi. W najcięższych przypadkach depresji, mogą pojawić się myśli samobójcze i zachowania samobójcze. W skrajnych sytuacjach, epizod depresyjny może zawierać objawy psychotyczne, takie jak urojenia lub halucynacje słuchowe.

Przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej

Według badań epidemiologicznych ryzyko zachorowania na ChAD dotyczy 1-2% populacji. W rozwoju choroby główną rolę odgrywają czynniki biologiczne (zaburzenia równowagi neuroprzekaźników w mózgu) i genetyczne. Czynnikiem ryzyka jest także przewlekły stres i przyjmowanie substancji psychoaktywnych.

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej

Leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej jest procesem długotrwałym i wieloaspektowym, mającym na celu nie tylko złagodzenie objawów, ale również przywrócenie normalnego funkcjonowania oraz zapobieganie przyszłym nawrotom choroby. Głównym narzędziem terapeutycznym jest leczenie farmakologiczne. Farmakoterapia może trwać przez wiele lat, a często jest kontynuowana do końca życia. Leki stosowane w leczeniu to przede wszystkim leki przeciwdepresyjne oraz leki przeciwpsychotyczne. Psychoedukacja jest istotnym elementem terapii, pomagającym pacjentom i ich rodzinom zrozumieć naturę choroby i nauczyć się, jak radzić sobie z jej objawami oraz jak rozpoznawać sygnały ostrzegawcze nadchodzących epizodów. Psychoterapia jest równie istotnym składnikiem leczenia, dopasowanym do indywidualnych potrzeb pacjenta. Może obejmować różne podejścia, w tym terapię poznawczo-behawioralną, która pomaga w zmianie negatywnych wzorców myślenia i zachowania, które mogą przyczyniać się do nasilenia objawów choroby. Jest szczególnie przydatna w długotrwałych okresach remisji, ale może być stosowana również jako wsparcie w trakcie trwających epizodów. W przypadkach, gdy występują inne zaburzenia psychiczne lub somatyczne, terapia może być rozszerzona o dodatkowe leki i interwencje psychoterapeutyczne. Wybór leczenia zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta, w tym częstości i nasilenia epizodów oraz ewentualnych innych zaburzeń. W skrajnych przypadkach, gdzie pacjent stanowi zagrożenie dla siebie lub innych, a inne metody terapii nie przynoszą poprawy, może być zastosowana hospitalizacja bez zgody pacjenta lub leczenie elektrowstrząsami. Kompleksową terapię niewymagającą hospitalizacji można przeprowadzić w poradniach zdrowia psychicznego.

Do czego prowadzi nieleczona choroba dwubiegunowa?

Nieleczona choroba afektywna dwubiegunowa może prowadzić do poważnych, wieloaspektowych skutków dla zdrowia psychicznego i fizycznego osoby dotkniętej zaburzeniem, a także dla jej otoczenia. Zwiększa się ryzyko samobójstwa, mogą występować objawy psychotyczne, takie jak urojenia i halucynacje, szczególnie w ciężkich epizodach. Relacje osobiste i zawodowe często cierpią z powodu chwiejności emocjonalnej, co może prowadzić do izolacji społecznej, utraty pracy i niestabilności finansowej. Osoby z nieleczoną chorobą dwubiegunową są również bardziej narażone na uzależnienia i problemy z substancjami psychoaktywnymi. Zaburzenia dwubiegunowe mogą przyczyniać się do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy i otyłości, częściowo ze względu na nieregularny tryb życia i potencjalne skutki uboczne leczenia farmakologicznego. Dodatkowo, zachowania ryzykowne, szczególnie podczas epizodów maniakalnych, może mieć poważne, trudne do przewidzenia skutki. Bez interwencji medycznej, epizody chorobowe mogą się nasilać, a zdrowie psychiczne pacjenta ulega dalszej degradacji. To obciążenie wpływa nie tylko na samego pacjenta, ale również na jego rodzinę i opiekunów, którzy często borykają się z nadmiernym obciążeniem emocjonalnym i fizycznym. Odpowiednie leczenie i wsparcie są niezbędne dla zarządzania chorobą, minimalizowania jej skutków i poprawy jakości życia osoby chorej i jej bliskich.

Przypisy

1. Jarema, M. Psychiatria. PZWL, 2016.
2. McIntyre, Roger S., et al. "Bipolar disorders."The Lancet 396.10265 (2020): 1841-1856.