Enzymy trzustkowe - czym są, jak działają i czym jest profil trzustkowy w badaniach laboratoryjnych?

Funkcje trzustki

Trzustka jest niewielkim narządem o masie 70-100 gramów położonym w górnej części jamy brzusznej. Zbudowana jest z głowy, trzonu i ogona. Jej średnia długość to 10-12cm. Przy pomocy komórek pęcherzykowych, stanowiących 80-85% masy narządu, w ciągu doby wydziela 1-4 litry soku trzustkowego. W jego skład wchodzą enzymy, woda, jony (głównie wodorowęglanowe). Wśród enzymów trawiennych produkowanych przez trzustkę wymienić można:

• proteazy (trypsyna, chymotrypsyna, elastaza, karboksypeptydaza) trawiące białka
• lipaza trzustkowa, fosfolipaza, esteraza cholesterolowa - trawiące tłuszcze
• alfa-amylaza biorąca udział w trawieniu węglowodanów

Enzymy te wytwarzane są w postaci nieaktywnych proenzymów i gromadzone w zymogenach - specjalnych pęcherzykach. Następnie wydzielane są do pęcherzyków trzustkowych, a następnie przez system przewodów trzustkowych transportowane do dwunastnicy. Tam ulegają aktywacji i uczestniczą w trawieniu białek, tłuszczów i węglowodanów. Sok trzustkowy wydzielany jest poposiłkowo w trzech fazach - głowowej, żołądkowej i jelitowej. Hormonem, który w największym stopniu pobudza wydzielanie soku trzustkowego jest cholecystokinina, produkowana przez komórki dwunastnicy. Sekretyna z kolei stymuluje komórki przewodów trzustkowych do wydzielania jonów wodorowęglanowych, odpowiedzialnych za neutralizację treści pokarmowej i zmianę jej odczynu z kwaśnego na zasadowy. Dzięki temu błona śluzowa dalszych odcinków przewodu pokarmowego jest chroniona przed uszkodzeniem przez kwaśną treść.

Funkcją endokrynną trzustki (wydzielania wewnętrznego) jest produkcja i wydzielanie insuliny, glukagonu, somatostatyny i polipeptydu trzustkowego.

Niedobór enzymów trzustkowych - przyczyny

Niedobór enzymów trzustkowych może mieć różne przyczyny. Jedną z najczęstszych jest przewlekłe zapalenie trzustki, które uszkadza tkankę narządu i ogranicza zdolność trzustki do produkcji enzymów. W przebiegu mukowiscydozy, choroby genetycznej powodującej produkcję gęstej wydzieliny, przepływ enzymów trzustkowych do jelita cienkiego może być zablokowany lub spowolniony. Rak trzustki także może pogarszać drożność przewodów trzustkowych, a także uszkadzać tkankę trzustki, prowadząc do upośledzenie jej funkcji wydzielniczej. Niektóre choroby autoimmunologiczne powodują niszczenie komórek trzustki, pogarszając jej funkcję zarówno wewnątrz- jak i zewnątrzwydzielniczą. Niedobór enzymów trzustkowych może być także powodowany przez zaburzenia trawienia i wchłaniania, niedożywienie, a także starszy wiek, ponieważ w procesie starzenia dochodzi do stopniowego ograniczania produkcji enzymów trzustkowych. Niedobór enzymów trzustkowych może prowadzić do problemów z trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych, co objawia się biegunką, wzdęciami, bólami brzucha i utratą masy ciała. Podsumowując, wśród przyczyn niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki wymienić można:

• mukowiscydoza
• przewlekłe zapalenie trzustki
• zaburzenia trawienia
• rak trzustki
• choroby autoimmunologiczne uszkadzające trzustkę
• niedożywienie
• starszy wiek

Kiedy wykonać badania? Objawy wskazujące na choroby trzustki

Nie ma jednego charakterystycznego objawu, który wskazywałby na konkretną chorobę trzustki. Inne objawy będą mieć pacjenci z ostrym zapaleniem trzustki, przewlekłym czy z nowotworem. Wśród potencjalnych objawów, które mogą wskazywać na stan patologiczny toczący się w trzustce i/lub niedobór wydzielanych przez nią enzymów wymienić można takie jak:

• cuchnące stolce tłuszczowe
• wzdęcia
• odbijanie się po posiłkach
• brak apetytu
• złe samopoczucie po tłustych pokarmach
• biegunki
• spadek masy ciała
• bóle w lewym podżebrzu nasilające się 15-30 minut po posiłkach
• długotrwałe bóle brzucha
• ból brzucha promieniujący do pleców
• stan podgorączkowy lub gorączka
• objawy niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K)
• nieprawidłowy poziom glukozy we krwi
• żółtaczka

Ostre zapalenie trzustki - sygnały alarmowe

Ostre zapalenie trzustki (OZT) jest poważnym stanem wymagającym leczenia szpitalnego. Objawy, które mogą wskazywać na OZT to m.in.: silne, wielogodzinne bóle w nadbrzuszu o charakterze opasającym lub promieniujące do pleców, wymioty, nudności, zatrzymanie gazów i stolca, porażenie jelit, wysoka gorączka do 40 stopni, żółtaczka, czasami biegunka.

Profil trzustkowy - badania laboratoryjne

Profil trzustkowy to popularny pakiet badań wykorzystywany w diagnostyce chorób układu pokarmowego i trzustki. Najczęściej określa się poziom amylazy oraz lipazy trzustkowej w surowicy krwi. Często w pakiecie jest również badanie stężenia amylazy w moczu o stężenie glukozy we krwi.

Ile kosztuje badanie? Cennik pakietów różni się w zależności od laboratorium i ilości badań. Przykładowo koszt badania stężenia amylazy to około 14 zł, a lipazy ok. 24 złote.

Pakiet trzustkowy

• stężenie amylazy w surowicy krwi
• stężenie amylazy w moczu
• stężenie lipazy trzustkowej w surowicy krwi
• stężenie glukozy we krwi

Jak się przygotować do badania enzymów trzustkowych?

Dzień przed pobraniem krwi do badań nie wolno pić alkoholu oraz przyjmować leków wiążących wapń (cytryniany, szczawiany). Na badanie należy przyjść na czczo, najlepiej przynajmniej 12 godzin od ostatniego posiłku. W przypadku zbierania próbki moczu zaleca się pobrać mocz poranny ze środkowego strumienia do specjalnego, jednorazowego pojemnika.

Poziom lipazy trzustkowej - normy, za wysoka, za niska

Lipaza to enzym produkowany przez trzustkę, który bierze udział w trawieniu tłuszczów. W celu oceny poziomy lipazy we krwi pobierana jest krew żylna, tak jak do standardowej morfologii. W przeciwieństwie do amylazy, nie jest wydalana wraz z moczem. Z tego powodu wykonuje się jedynie oznaczenia we krwi. Prawidłowy poziom przyjmowany przez większość laboratoriów u osób dorosłych to nieprzekraczający 60 U/l. W przypadku ostrego zapalenia trzustki wzrasta 5-10-cio krotnie. Zbyt wysoki poziom lipazy może być także wskaźnikiem schorzeń trzustki takich jak np. nowotwór trzustki lub uszkodzenie trzustki w przebiegu mukowiscydozy. Wzrosnąć może również w celiakii, zapaleniu otrzewnej, przy niedrożności dwunastnicy, jelit, dróg żółciowych, a także w wyniku przyjmowania niektórych leków jak np. heparyna czy kodeina. Bardzo niskie poziomy lipazy są często obserwowane u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym, hipercholesterolemią czy cukrzycą.

Poziom amylazy - normy, za wysoka, za niska

Za prawidłowy poziom amylazy we krwi uważa się 25-125 U/l, natomiast w moczu: 10-490 U/l. Znaczne przekroczenie norm we krwi oraz w moczu może wskazywać na ostre zapalenie trzustki, kamicę żółciową, zapalenie otrzewnej, niedrożność jelit, perforację wrzodu lub ostre zapalenie nerek. Umiarkowanie podwyższony poziom amylazy trzustkowej może wskazywać na świnkę, zapalenie nerek, niewydolność nerek, niektóre choroby wątroby, ciążę pozamaciczną, nadużywanie alkoholu, stosowanie narkotyków, niektóre nowotwory (np. jajnika, wątroby, jelita), a także być efektem trwającej lub niedawno przebytej radioterapii lub chemioterapii. Zbyt niski poziom amylazy najczęściej jest spowodowany rozległym uszkodzeniem komórek trzustki, co prowadzi do upośledzenia jej funkcji wydzielniczej i rozwoju niewydolności trzustki.

Enzymy trawienne trzustki - leki i suplementy

W aptekach dostępne są preparaty zawierające enzymy trzustkowe - zarówno leki OTC bez recepty, leki na receptę, jak i suplementy diety.

Suplementy diety mają mniejszą zawartość alfa-amylazy, lipazy i proteazy. Dostępne są z firm takich jak m.in. singularis, Yango, Now.

Leki bez recepty z enzymami trzustkowymi pomagają w trawieniu. Stosowane są w przypadku niedoboru enzymów trzustkowych lub ich nieprawidłowego działania. Przykładowe leki to np. Kreon Travix 10 000, Neo-Pancreatinum forte, Pangrol 25 000j.

Leki na receptę mają na ogół większą zawartość enzymów niż ich odpowiedniki OTC. W tej grupie leków na trzustkę znajdzie się m.in. Kreon 25 000 czy Lipancrea 16 000.

Przypisy

1. Krauss H. Fizjologia Żywienia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.
2. Gajewski, P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.