Rak trzustki – pierwsze objawy choroby, rokowania, leczenie nowotworów złośliwych trzustki

Nowotwory trzustki

Trzustka jest narządem położonym w jamie brzusznej, za żołądkiem. Osiąga długość od 12 do 20 cm. Anatomicznie wyróżnia się w niej trzy części: głowę trzustki, trzon trzustki i ogon trzustki. Funkcją tego narządu jest produkcja substancji służących do trawienia składników pokarmowych, a także wydzielanie do krwi insuliny i glukagonu, regulując tym samym stężenie glukozy we krwi.

Prawie 95% nowotworów trzustki powstaje w części wewnątrzwydzielniczej. Około 5% guzów trzustki powstaje z komórek części endokrynnej tego narządu. Najczęściej występujący jest rak trzustki. Dużo rzadziej występują inne zmiany np. nowotwory torbielowate trzustki. Rak trzustki jest nowotworem bardzo agresywnym, który szybko się rozwija i rozprzestrzenia do węzłów chłonnych i wątroby. O wysokim stopniu inwazyjności świadczy również porównanie odsetka zgonów i zachorowań. Rak trzustki jest 12-tym co do częstości występowania nowotworem na świecie, ale jest już na 4-tym miejscu pod kątem przyczyn zgonów z powodu nowotworów. W 80 % przypadków rak trzustki rozwija się go po 50 roku życia. Średni wiek zachorowania wynosi 70 lat.

Wczesne objawy raka trzustki

Pierwsze objawy raka trzustki nie są charakterystyczne tylko dla tej konkretnej jednostki chorobowej. Występują ogólne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego:

• wzdęcia
• biegunki
• nudności
• brak apetytu
• dyskomfort w jamie brzusznej
• utrata masy ciała

Objawy bardziej swoiste dla raka trzustki, zgłaszane przez pacjentów to:

• żółtaczka
• świąd skóry
• ból w nadbrzuszu promieniujący do pleców lub łopatki
• świeżo wykryta cukrzyca lub zakrzepica żył głębokich

Występują zazwyczaj w bardziej zaawansowanym raku. Ból w nadbrzuszu występuje u około 80% chorych. Często promieniuje do pleców, ale może być odczuwany tylko w plecach. Wśród 90% chorych obserwowana jest utrata masy ciała. Wynika to nie tylko z utraty apetytu, ale również z zaburzeń trawienia i wchłaniania. Żółtaczka występuje u około połowy chorych. Znacznie częściej, bo u 80%, jeśli guz zlokalizowany jest w głowie trzustki. U części pacjentów z żółtaczką pojawia się objaw Courvoisiera - niebolesne powiększenie pęcherzyka żółciowego, który jest wyczuwalny przez powłoki brzuszne. U 20-60% chorych rozwija się nieprawidłowa tolerancja glukozy lub cukrzyca. Wśród około 13% pacjentów rozpoznanie raka poprzedza ostre zapalenie trzustki (OZT). W miarę rozwoju choroby pojawia się osłabienie i wyniszczenie.

Czynniki ryzyka raka trzustki

Bardzo istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na raka trzustki jest otyłość. U osób z nadmierną masą ciała, wzrost BMI o 5 kg/m2 związany jest ze wzrostem ryzyka o około 10%. Bardzo negatywny wpływ ma również palenie papierosów. Ryzyko rozwoju raka trzustki zwiększa się wraz z liczbą wypalanych papierosów, a maleje dopiero 15 lat po zerwaniu z nałogiem. Choroba częściej rozwija się u osób chorujących na przewlekłe zapalenie trzustki i/lub cukrzycę. Nie bez znaczenia są czynniki dietetyczne. Duże spożycie czerwonego mięsa, produktów przetworzonych czy nasyconych kwasów tłuszczowych nie wpływa korzystnie. Wśród czynników ryzyka raka trzustki wymienić można:

• palenie papierosów
• otyłość
• przewlekłe zapalenie trzustki
• cukrzyca
• zakażenie Helicobacter pylori
• zakażenie HBV, HCV
• nadmierne spożycie produktów wysokoprzetworzonych i tłuszczów nasyconych
• duże spożycie czerwonego mięsa
• predyspozycja genetyczna
• ekspozycja na pył krzemowy, związki niklu i chromu
• ekspozycja na pestycydy

Przyczyny raka trzustki

Czynniki genetyczne są odpowiedzialne za mniej niż 10% wszystkich przypadków raka trzustki. Zalicza się do nich m.in zespół Peutza i Jeghersa, rodzinna gruczolakowatość jelita grubego, dziedziczny rak piersi lub jajnika, zespół rodzinnego występowania znamion atypowych i czerniaka. W mniej niż 1% występuje dziedziczne zapalenie trzustki, zwiększające ryzyko choroby nowotworowej 50-70-cio krotnie. Jeśli rak trzustki występuje przynajmniej u 2 krewnych pierwszego stopnia, należy szczególnie monitorować stan zdrowia, ponieważ może to wskazywać na obciążenie tzw. "rodzinnym rakiem trzustki". Największy wpływ mają tutaj wcześniej już wymienione czynniki ryzyka m.in. palenie papierosów czy otyłość.

Diagnostyka raka trzustki

Nie ma markerów nowotworowych, które są swoiste dla raka trzustki. W różnicowaniu często oznacza się antygen CA 19-9. Podstawowym badaniem obrazowym jest tomografia komputerowa wielorzędowa jamy brzusznej i miednicy z kontrastem. Stosuje się również rezonans magnetyczny oraz ultrasonografia endoskopowa. W badaniach laboratoryjnych w późniejszym stadium choroby występuje zwiększona aktywność ALP (fosfataza alkalizczna) i GGTP (gamma-glutamylopeptydaza), niedokrwistość, hipoalbuminemia. Rozpoznanie jest potwierdzane badaniem histopatologicznym.

Leczenie raka trzustki

Leczenie raka trzustki jest trudne. Jedyną metodą na całkowite wyleczenie raka trzustki jest leczenie chirurgiczne (radykalne, resekcja trzustki). Niestety z reguły jest możliwe do zastosowania jedynie u 15-20% chorych. W ciągu 8-12 tygodni po operacji stosuje się leczenie adiuwantowe - głównie chemioterapia. U pacjentów, u których leczenie chirurgiczne nie jest możliwe, lekarz dopiera terapię w zależności od ogólnego stanu chorego i obecności przerzutów - chemioterapia, leczenie objawowe, leczenie paliatywne.

Rak trzustki - rokowania

W 80% przypadków w chwili rozpoznania stopień zaawansowania nowotworu jest znaczny. Rokowanie zależy od zróżnicowania i stadium w momencie rozpoznania raka trzustki. Im bardziej zaawansowane stadium choroby, tym gorsze prognozy. Wykryty we wczesnym stadium, które umożliwia leczenie operacyjne, przy zastosowaniu odpowiedniego leczenia daje najlepsze szanse - 5 lat przeżywa 10-25% chorych. W przypadku rozsianych zmian nowotworowych z przerzutami odległymi, niestety są złe rokowania. 5 lat, mimo podjętego leczenia, przeżywa jedynie około 3% chorych.

Profilaktyka raka trzustki - jak zmniejszyć ryzyko zachorowania

Rak trzustki jest jednym z nowotworów, na którego rozwój bardzo duży wpływ mają czynniki środowiskowe. W ramach profilaktyki niezmiernie istotne jest niepalenie papierosów i wyrobów tytoniowych, ograniczenie spożycia alkoholu oraz dbanie o prawidłową masę ciała - BMI pomiędzy 18,5 a 24,9 kg/m2. W diecie należy zmniejszyć spożycie czerwonego mięsa oraz nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuste mięso, masło, pełnotłusty nabiał, smalec, olej kokosowy, olej palmowy), a zwiększyć świeżych warzyw i owoców, błonnika pokarmowego. Osoby z obciążeniem rodzinnym powinny regularnie wykonywać badanie EUS (ultrasonografia endoskopowa) i/lub rezonans magnetyczny.

Przypisy

1. Kamisawa, Terumi, et al. "Pancreatic cancer." The Lancet 10039 (2016): 73-85.
2. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022
3. Casari, Ilaria, and Marco Falasca. "Diet and pancreatic cancer prevention." Cancers 4 (2015): 2309-2317.