Cesarskie cięcie a mikrobiota jelitowa dziecka

Kiedy niemowlę przychodzi na świat, intensywnie się rozwija – kształtują się wszystkie układy i narządy w młodym organizmie. Fundamentalnym procesem rozwoju jest dojrzewanie układu odpornościowego, a kluczowym miejscem, w którym to się odbywa, są jelita. Bakterie zamieszkujące jelita tworzą mikrobiotę jelitową. Jakie ma ona znaczenie dla odporności dziecka i jakie czynniki kształtują jej skład?

Mikrobiota jelitowa – czym jest?

Kluczowym miejscem rozwoju układu odpornościowego są jelita, które – chociaż należą do układu pokarmowego – są uważane za istotny element układu odpornościowego[1]. To w nich znajduje się aż 70-80% wszystkich komórek odpornościowych organizmu[2]. Jelita człowieka są zamieszkiwane przez bakterie, których łączna masa wynosi aż 1,5 kg. To właśnie one – wraz z innymi mikroorganizmami – tworzą mikrobiotę jelitową, czyli złożony ekosystem w układzie pokarmowym, który jest niezbędny w procesie rozwoju układu odpornościowego[3]. Bakterie jelitowe biorą m.in. udział w syntezie mucyn, które tworzą pierwszą barierę dla drobnoustrojów, a ich funkcją jest ochrona nabłonka przed bakteriami oraz toksynami. Dodatkowo korzystne bakterie stymulują układ odpornościowy, a także konkurują z patogenami o środowisko życia, przeciwdziałając ich namnażaniu[4].

Kolonizacja jelit przez drobnoustroje oraz kształtowanie mikrobioty jelitowej to dynamiczny proces, który trwa przez 3 pierwsze lata życia dziecka[5], a proces zasiedlania mikrobioty jelitowej na wczesnym etapie życia jest uważany za kluczowy w kształtowaniu się układu odpornościowego, co ma wpływ na zdrowie w przyszłości[6].

Rodzaj porodu a mikrobiota jelitowa niemowląt

Na kształtowanie się mikrobioty jelitowej niemowlęcia wpływa wiele czynników, m.in. :

• długość ciąży,
• rodzaj porodu,
• dieta dziecka i matki,
• ewentualna hospitalizacja i jej długość,
• stosowane leki, w tym antybiotykoterapia,
• otoczenie szpitalne,
• skład mikrobioty jelitowej matki[7].

Kiedy noworodek pojawia się na świecie, całkowicie zmienia się otaczające go środowisko, w którym będzie musiał nauczyć się funkcjonować. Podczas życia płodowego dziecko było w miejscu o ograniczonej ekspozycji na mikroorganizmy, ponieważ chronił go płyn owodniowy. Z chwilą porodu trafia do miejsca, w którym mikroorganizmy są wszędzie – w powietrzu, na skórze mamy, na wszelkiego rodzaju przedmiotach, a także są przenoszone przez personel medyczny[8].

Poród i mikrobiota jelitowa dziecka

W trakcie porodu naturalnego niemowlę ma pierwszy bezpośredni kontakt z mikrobiotą jelitową mamy, która pochodzi zarówno z jej przewodu pokarmowego, jak i z dróg rodnych. To ona jest głównym źródłem mikroorganizmów, które kolonizują nowo narodzone dziecko[9]. Środowisko w jelitach niemowlęcia jest bogate w składniki odżywcze i stabilne pod względem temperatury, dzięki czemu wspomaga kolonizację pozytywnych bakterii, w tym gatunków z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus, pozwalając na rozwój unikalnej mikrobioty jelitowej. Co ciekawe, Bifidobakterie są jednymi z pierwszych korzystnych bakterii zasiedlających przewód pokarmowy noworodka, a także są dominującym rodzajem bakterii w jelitach zdrowych niemowląt karmionych piersią[10].

Czy cesarskie cięcie ma wpływ na mikrobiotę jelitową dziecka?

Zarówno na świecie, jak i w Polsce obserwuje się tendencję wzrostową porodów drogą cięcia cesarskiego. Nierzadko ten zabieg jest koniecznością i jest wykonywany, aby ratować zdrowie i życie mamy lub dziecka. Niemowlę, które rodzi się przez cesarskie cięcie, nie przechodzi przez drogi rodne mamy, dlatego nie ma możliwości kontaktu z pochodzącymi z nich bakteriami. Czasem w takich sytuacjach lekarze stosują strategie wspierające mikrobiotę jelitową dziecka, które przyszło na świat przez cięcie cesarskie. Jedna z nich to vaginal seeding, polegająca na przetarciu noworodka płynami pochwowymi mamy.

Jak wzmacniać odporność dziecka po cesarskim cięciu?

Kluczowym czynnikiem wpływającym na skład mikrobioty jelitowej niemowlęcia, w tym m.in. liczebność bakterii rodzaju Bifidobacterium, jest dopasowany do potrzeb dziecka sposób żywienia, który może wspierać proces kształtowania się układu odpornościowego. Złotym standardem żywienia niemowląt – bez względu na rodzaj porodu – jest karmienie piersią. Mleko mamy to optymalny pokarm, który dostarcza dziecku wszystkie niezbędne składniki odżywcze, a jego skład zmienia się wraz z rozwojem niemowlęcia, dzięki czemu zawsze jest dopasowany do jego potrzeb. Wyniki badań pokazują, że w składzie mikrobioty jelitowej dzieci karmionych piersią dominują korzystne bakterie z rodzaju Bifidobacterium[11].

Kontynuowanie karmienia mlekiem mamy nie zawsze jest jednak możliwe. Co więcej, poród drogą cięcia cesarskiego może powodować dodatkowe trudności z tym związane[12]. Gdy pojawią się trudności w karmieniu piersią, warto zasięgnąć porady położnej lub doradcy laktacyjnego – specjalista może pomóc mamie w utrzymaniu laktacji. Jeśli jednak karmienie piersią nie jest możliwe lub zalecane jest dokarmianie, eksperci w dziedzinie żywienia niemowląt i małych dzieci zalecają wybór dopasowanego do potrzeb młodego organizmu mleka modyfikowanego. Specjaliści wciąż udoskonalają takie formuły, a także tworzą produkty wspierające mikrobiotę niemowląt urodzonych drogą cięcia cesarskiego – wzbogacone o dobroczynne bakterie z rodzaju Bifidobacterium, które jako jedne z pierwszych kolonizują mikrobiotę jelitową dzieci urodzonych naturalnie.

Przypisy:

• [1] West CE et al. (2015) J Allergy Clin Immunol 135:3-13.
• [2] Helander HF & Fändriks L (2014) Scand J Gastroenterol 49:681-9.
• [3] Houghteling PD & Walker WA (2015) J Pediatr Gastroenterol Nutr 60:294-307.
• [4] Belkaid Y, Hand TW. Role of the microbiota in immunity and inflammation. Cell. 2014; 157: 121-141
• [5] Yatsunenko T, Rey FE, Manary MJ, Trehan I, Dominguez-Bello MG, Contreras M, et al. Human gut microbiome viewed across age and geography. Nature. 2012;486:222–7.
• [6] Laforest-Lapointe I, Arrieta MC. Patterns of early-life gut microbial colonization during human immune development: an ecological perspective. Front Immunol. 2017;8:788.
• [7] Penders J, Thijs C, Vink C i wsp. Factors influencing the composition of the intestinal microbiota in early infancy. Pediatrics 2006;118:511-12.
• [8] Patel RM, Denning PW. Therapeutic use of prebiotics,probiotics, and postbiotics to prevent necrotizing enterocolitis:what is the current evidence? Clin Perinatol. 2013; 40:11–25.
• [9] Collado MC et al. 2012. Microbial ecology and host-microbiota interactions during early life stages. Gyt Microbes; 3: 352-365.
• [10] Harmsen HJ, Wildeboer-Veloo AC, Raangs GC, Wagendorp AA, Klijn N, Bindels JG, et al. Analysis of intestinal flora development in breast-fed and formula-fed infants by using molecular identification and detection methods. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2000;30:61–7.
• [11] Solis G et al. Establishment and development of lactic acid bacteria and bifidobacterial in breastmilk and the infant gut. Anaerobe 2010; 16:307-310.
• [12] Prior et al. Breastfeeding after cesarean delivery: a systematic review and meta-analysis of world literature. A, J Clin Nutr 2012; 95:1113-35.