Ostuda (melasma) w ciąży - leczenie i zapobieganie. Czym jest ostuda na twarzy i jakie są jej przyczyny?

Ostuda – przyczyny, objawy i leczenie. Czym jest ostuda ciążowa (melasma) i czy pojawia się tylko u osób o ciemnej karnacji?

Ostuda - inaczej określana mianem melasmy - to charakterystyczny rodzaj przebarwienia skórnego, które pojawia się zazwyczaj u kobiet w ciąży. Nie oznacza to jednak, że inne grupy osób nie są narażone na jej wystąpienie. Ostuda nie stanowi problemu diagnostycznego, natomiast w zależności od przyczyny jej wystąpienia, fototypu (karnacji) pacjenta, a także głębokości przebarwienia, może być trudna do usunięcia i wymagać powtarzania konkretnych zabiegów z zakresu kosmetologii i medycyny estetycznej. Jak powstaje melasma? Dlaczego często określa się ją ostudą ciążową, mimo, że cierpią na nią nie tylko kobiety spodziewające się dziecka? Co zrobić, jeśli melasma pojawi się na skórze i jak przeciwdziałać tego typu przebarwieniom?

Ostuda – objawy. Jak rozpoznać przebarwienia hormonalne w ciąży?

Ostuda jest dość charakterystyczną zmianą skórną, która zazwyczaj ma kolor brązowy (od jasnego, aż po ciemny brąz - w zależności od karnacji danej osoby i stopnia utrwalenia melasmy), choć u niektórych osób przybiera szarawy odcień. Jest wyraźne odgraniczona od zdrowej cery i może wyglądać jak plamka o nieregularnych brzegach. Czasem zmian na skórze jest więcej i w przypadku braku leczenia, mogą zlewać się w jedną, większą plamę barwnikową.

Charakterystyczna jest również lokalizacja ostudy. Zmiany pojawiają się zwykle w miejscach najbardziej eksponowanych na promieniowanie słoneczne, a więc na twarzy (w tym na czole, skroniach i na szczytach policzków, nad górną wargą, w obrębie ust), a także na ramionach i przedramionach (zwłaszcza na ich zewnętrznej części). Zwykle zmiany występują dość symetrycznie, po obu stronach ciała i/lub twarzy. Melasmie nie towarzyszy świąd, pieczenie czy inne dolegliwości bólowe lub dyskomfort, a ponadto jej powierzchnia jest płaska (nie wystaje ponad powierzchnię skóry), gładka, bez wybrzuszeń czy owrzodzeń.

Przyczyny ostudy. Jaki jest mechanizm wystąpienia ostudy na twarzy?

Tak, jak zostało to wspomniane - ostuda kojarzona jest przede wszystkim ze zjawiskiem dermatologicznym pojawiającym się w ciąży. Faktycznie, znaczna część pacjentek uskarżających się na ten problem dopiero co urodziła lub spodziewa się dziecka. Jest to związane z uwrażliwieniem skóry na promieniowanie słoneczne, powodowanym zmianami hormonalnymi zachodzącymi w trakcie ciąży. Nie jest to jednak jedyny czynnik ryzyka, który wpływa na zwiększenie szansy pojawienia się ostudy:

• wytworzeniu się zmian barwnikowych sprzyjają ogólnie wahania hormonów kobiecych. Następują one, przykładowo, w trakcie przyjmowania HTZ (hormonalnej terapii zastępczej), podczas menopauzy, w przebiegu raka jajnika, chorób tarczycy i innych schorzeń, w których obserwuje się nieprawidłowości, zmiany czy wahania w poziomach hormonów płciowych. Dodatkowo stosowanie hormonalnej metody antykoncepcyjnej (w tym tabletek, krążków dopochwowych, plastrów, implantów) również może zwiększać podatność skóry na tworzenie się melasmy;
• ostuda pojawia się częściej także u osób, które przyjmują leki i zioła fotouczulające (a więc zwiększające wrażliwość skóry na światło słoneczne). Wśród nich wyróżnić można chociażby ziele dziurawca, izotretynoinę, niektóre leki antydepresyjne, diuretyki (leki moczopędne stosowane zazwyczaj w leczeniu chorób układu sercowo-naczyniowego), niektóre preparaty na cukrzycę;
• fotouczulająco mogą działać również różne substancje (zarówno kosmetyczne, jak i lecznicze) przeznaczone do nakładania na skórę. Są to między innymi maści i kremy przeciwgrzybicze, preparaty kosmetyczne z kwasami i retinolem (oraz z innymi substancjami o działaniu keratolitycznym, złuszczającym), olejki eteryczne i kosmetyki z ich zawartością, niektóre kremy, maści i żele przeciwbólowe zawierające substancje z grupy NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych);
• melasma będzie pojawiać się częściej również u osób, u których w wyniku choroby i/lub konkretnej terapii (zwłaszcza immunosupresyjnej) dochodzi do upośledzenia funkcjonowania układu odpornościowego, a także u pacjentów, którzy mają genetyczną tendencję do powstawania przebarwień.

Oczywiście na rozwój ostudy są narażone najbardziej te osoby, które są obciążone wymienionymi powyżej czynnikami, a jednocześnie występuje u nich ekspozycja na promieniowanie UV bez zabezpieczenia skóry wysoką ochroną. Bezpośrednim katalizatorem powstania zmian w typie ostudy są bowiem promienie słoneczne, prowadzące do nadprodukcji melaniny (barwnika skóry) oraz do utrwalenia znamienia w miejscu, w którym powstało.

Warto dodać także, że istnieją niestety dwa czynniki wystąpienia ryzyka ostudy, na które pacjenci nie mają wpływu - a mianowicie płeć oraz karnacja. Znacznie częściej melasma pojawia się bowiem u kobiet, niż u mężczyzn, a także u osób o ciemnych fototypach (ciemniejszej karnacji), niż jasnych.

Ostuda – leczenie. Jak pozbyć się ostudy hormonalnej? Peelingi chemiczne i inne sposoby na rozjaśnienie melasmy

Leczenie ostudy opiera się przede wszystkim na metodach miejscowych - zarówno z zakresu kosmetologii, jak i dermatologii czy medycyny estetycznej. Od razu należy jednak zaznaczyć, że w przypadku kobiet będących w ciąży, leczenie melasmy przekłada się na czas po narodzinach dziecka. Wynika to z faktu, że po porodzie u wielu pacjentek dochodzi do samoistnego zblednięcia, a w końcu - do zaniku zmian skórnych.

Niemniej, w leczeniu ostudy wykorzystuje się następujące metody:

• peelingi chemiczne. Są to zabiegi z wykorzystaniem substancji keratolitycznych - czyli umożliwiających złuszczanie naskórka w taki sposób, by zarówno rozjaśniać przebarwienia, jak i pobudzać skórę do regeneracji. Jak sama nazwa wskazuje, peelingi chemiczne działają dzięki zawartym w nich substancjom o właściwościach złuszczających (oczywiście są to między innymi kwasy kosmetyczne - w tym kwas azelainowy, wykazujący wręcz wybielające działanie), a nie dzięki drobinkom lub innym składnikom złuszczającym naskórek mechanicznie;
• terapie laserowe. Na rynku kosmetologicznym i medycyny estetycznej są obecnie dostępne zabiegi z wykorzystaniem laserów o szerokim spektrum działania. Główną zasadą ich wpływu na rozjaśnienie zmian barwnikowych jest redukcja zawartości melaniny - a więc barwnika skumulowanego w konkretnym miejscu;
• terapie domowe - prowadzone pod nadzorem lekarza lub kosmetologa. Chodzi tu przede wszystkim o dobranie samodzielnej pielęgnacji w taki sposób, by efekty uzyskane podczas zabiegów utrzymywały się jak najdłużej.

Zarówno rodzaj zabiegów, jak i ich parametry oraz częstotliwość powinien planować lekarz lub inny specjalista - na przykład kosmetolog. Przed przystąpieniem do leczenia pacjent może zostać poddany badaniu (w tym z wykorzystaniem konkretnych narzędzi, pozwalających ocenić charakter zmiany oraz jej głębokość - takich jak dermatoskop czy lampa Wooda). Od wyników takich testów będzie prawdopodobnie zależeć cały plan leczenia. U niektórych pacjentów, w porozumieniu z lekarzem, można odstawić lub poszukać zamienników leków fotouczulających.

Należy tutaj dodać, że zarówno foto- i laseroterapie, jak i peelingi chemiczne, same w sobie uwrażliwiają skórę pacjentów na promieniowanie słoneczne. W praktyce oznacza to, że w trakcie serii zabiegowej (a także, oczywiście, po jej zakończeniu) osoba poddawana leczeniu ostudy musi stosować wysoką ochronę przeciwsłoneczną i unikać eksponowania skóry na słońce.

Pojawienie się ostudy - jak zapobiegać przebarwieniom ciążowym?

Najlepszą metodą profilaktyki ostudy (i ogólnie - wszelkich zmian skórnych o charakterze posłonecznym) jest unikanie ekspozycji na promieniowanie słoneczne, a jeśli już musi do tego dojść - ochrona skóry (fotoprotekcja) przy pomocy preparatów z najwyższymi filtrami przeciwsłonecznymi (SPF 50). Takie postępowanie wspiera dodatkowo profilaktykę nowotworów skóry, minimalizuje ryzyko pojawienia się osutki słonecznej (a potocznie - uczulenia na słońce, o którym pisaliśmy już w tekście Uczulenie na słońce - objawy i leczenie, jak powstaje alergia na słońce? Jak złagodzić objawy fotodermatozy?) oraz oparzeń słonecznych. W razie pojawienia się jakichkolwiek niepokojących przebarwień skóry (niezależnie od tego, czy jest to osutka, melasma czy zmiana po ekspozycji na słońce), należy zgłosić się do dermatologa.

Źródła:

1. Lek. M. Wiercińska, Ostuda (melasma) - przyczyny, objawy, leczenie i zapobieganie [w:] Medycyna Praktyczna, 18.08.2022
2. Lek. med. J. Maciejewska, Ostuda [w:] Medycyna Praktyczna, 27.09.2012
3. Lek. P. Traczewski, Co to jest ostuda? [w:] Dermatologia po Dyplomie 01/2018
4. Dr n. med. A. Szmurło, Ostuda - wpływ zmian hormonalnych na stan skóry [w:] Dermatologia po Dyplomie03/2018
5. D. Roguś-Skorupska, G. Chodorowska, Peelingi w dermatologii [w:] Borgis - Nowa Medycyna 2/2005
6. A. Urbańska, Zaburzenia barwnikowe hiperpigmentacyjne jako problem kosmetyczny [w:] Borgis - Nowa Medycyna 1/2003
7. P. Dębek, A. Piotrowska, M. Nastałek, N. Totko-Borkusiewicz, O. Czerwińska-Ledwig, R. Zuziak, W. Pilch, Zastosowanie kwasu azelainowego w wybranych schorzeniach dermatologicznych [w:] Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2018
8. A. Erkiert-Polguj, H. Rotsztejn, Wybrane problemy dermatologiczne u osób pochodzenia innego niż kaukaskie [w:] Forum Dermatologicum 2016, tom 2, nr 3