Dieta bogatobiałkowa - na czym polega i kto powinien ją stosować?

Dieta bogatobiałkowa - na czym polega?

Dieta bogatobiałkowa przeznaczona jest dla osób ze zwiększonym zapotrzebowaniem na białko w wyniku choroby lub znacznej aktywności fizycznej. Ma na celu dostarczenie wystarczającej ilości białka do odbudowy i budowy tkanek, produkcji enzymów, hormonów, białek osocza oraz ciał odpornościowych. Zawartość protein w diecie powinna być dostosowana indywidualnie do masy ciała i stanu zdrowia. Należy pamiętać, że aby białko było wykorzystywane przez organizm do celów budulcowych nie powinno być deficytu kalorycznego. W dietach redukcyjnych białko jest wykorzystywane do celów energetycznych.

Ile białka to już dieta bogatobiałkowa? Fizjologiczna norma na białko dla przeciętnej osoby dorosłej to 0,8-1,0 grama na kilogram masy ciała. U sportowców wartość ta wzrasta do 1,2-1,8 g/kg masy ciała, w zależności od uprawianej dyscypliny. Takie wartości już pozwalają na przyrost masy mięśniowej, przy zachowaniu naddatku energetycznego ze źródeł pozabiałkowych. Inna sytuacja jest u pacjentów z chorobami nowotworowymi, wyniszczającymi, po operacjach czy rozległych oparzeniach. W takich stanach klinicznych stosowana jest medyczna dieta łatwo strawna bogatobiałkowa, w której zwiększenie ilości białka może być nawet do 2g/kg masy ciała, a przy bardzo rozległych oparzeniach - nawet więcej. Szacuje się, że podaż białka w granicach 15-20% zapotrzebowania energetycznego już klasyfikowane jest jako dieta bogatobiałkowa. W tym miejscu warto wspomnieć, że dieta Dukana, dieta ketogeniczna czy dieta Atkinsa, mimo wysokiej zawartości białka, nie będą sprzyjały regeneracji organizmu i nie są polecane ani dobre dla zdrowia - ograniczają one w znacznym stopniu spożycie węglowodanów, co w dłuższej perspektywie jest szkodliwe dla zdrowia. Takie diety są przeciwwskazane u osób po zabiegach i chorych przewlekle. Nie są korzystne dla sportowców.

W diecie bogatobiałkowej około 65% białka powinno być dostarczane z produktów pochodzenia zwierzęcego takich jak:

• chudy nabiał (mleko, ser twarogowy) 
• chude mięsa - indyk kurczak, ryby 
• jajka 

Produkty te są źródłem pełnowartościowego białka. Uzupełniać je powinny produkty takie jak orzechy, ciecierzyca, soczewica, fasola i inne strączki, które są bogate w białko roślinne.

Aby dostarczone białko było przez organizm wykorzystane do celów budulcowych (przyrost masy mięśniowej, odbudowa uszkodzonych przez chorobę tkanek) dieta powinna mieć zwiększoną kaloryczność.

Dla kogo jest przeznaczona dieta bogatobiałkowa?

Na wstępie chciałabym podreślić, że dieta bogatobiałkowa nie jest równoznaczna z dietą niskowęglowodanową ubogokaloryczną, o której tak wiele się mówi. Nie każdy jadłospis bogaty w białko ma służyć redukcji masy ciała. W dietetyce klinicznej dieta łatwo strawna bogatobiałkowa przeznaczona jest dla osób, u których zapotrzebowanie organizmu na białko w wyniku choroby lub znacznej aktywności fizycznej ulega zwiększeniu. Zwiększona ilość białka w diecie powinna się znaleźć u osób wyniszczonych, z chorobami nowotworowymi, z rozległymi oparzeniami, po urazach, w chorobach przebiegających z gorączką oraz dla rekonwalescentów po przebytych chorobach. U osób intensywnie uprawiających sport zawartość protein w diecie powinna być dobrana indywidualnie do dyscypliny, intensywności i częstotliwości treningów. Spożycie białka nie powinno być zbyt wysokie, aby nie obciążać nadmiernie nerek i wątroby. U osób chorych nie stosuje się jej w postaci ubogoenergetycznej, a wręcz przeciwnie - zwiększa się podaż energii. Dieta ma na celu wspomóc organizm w odbudowie tkanek. Nie jest to sposób żywienia do stosowania na lata, jedynie krótkotrwale w uzasadnionych przypadkach.

Co jeść na diecie wysokobiałkowej?

Zasady diety wysokobiałkowej są łatwe do przestrzegania. Jadłospis powinien zawierać białko pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Dobre źródło białka stanowią produkty takie jak chuda cielęcina, kurczak, indyk, królik, dorsz, pstrąg, szczupak, flądra, sandacz, mintaj, morszczuk, tuńczyk, łosoś, ser twarogowy chudy, jajka, skyr, jogurty proteinowe, soczewica, ciecierzyca, fasola, soja, orzechy. Tłuszcze powinny pokrywać 25-30% energii, najlepiej pochodzenia roślinnego dodawane na zimno np. olej rzepakowy, olej lniany, oliwa, orzechy, migdały, nasiona chia, ale także z tłustych ryb morskich. Zapotrzebowanie energetyczne uzupełniają węglowodany - pełnoziarniste produkty zbożowe, owoce, warzywa. Ze względu na dużą zawartość produktów mięsnych w diecie powinno się ograniczyć dosalanie posiłków.

Zalety diety wysokobiałkowej

Poprawnie zbilansowana dieta wysokobiałkowa wspomoże organizm w regeneracji tkanek. Dołączając aktywność fizyczną przyspieszy przyrost masy mięśniowej. Dieta ta jest łatwa do stosowania, a produkty do niej znajdzie się w każdym markecie. Dzięki odpowiedniej zawartości białka odczuwa się sytość.

Wady diety wysokobiałkowej

Duża zawartość białka w diecie może powodować wzdęcia i dyskomfort trawienny. Nasilone jest wydzielanie siarkowodoru w procesie fermentacji, co powoduje nasiloną woń gazów jelitowych. Niepoprawnie zbilansowana dieta może prowadzić do niedoboru makroskładników i mikroskładników. Długo stosowana obciąża nerki. Ze względu na duży odsetek produktów zwierzęcych, jeśli zawiera zbyt dużo nasyconych kwasów tłuszczowych, może negatywnie wpływać na układ krążenia i nasilać rozwój miażdżycy. Dieta wysokobiałkowa może być przeciwwskazana w różnych stanach chorobowych (dna moczanowa, przewlekła niewydolność nerek), dlatego przed jej zastosowaniem należy sprawdzić czy stan zdrowia pozwala na bezpieczne zwiększenie zawartości białka. W tym celu warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem.

Zalety i wady diety bogatobiałkowej z bardzo niską zawartością węglowodanów

Wpisując w internet hasło "efekty diety bogatobiałkowej" artykuły skupiają się na diecie odchudzającej z mocno ograniczonym spożyciem węglowodanów. Zazwyczaj procentowo w diecie jest 50-60% węglowodanów. W dietach ubogowęglowodanowych odsetek ten spada do 20-40%, na poczet zwiększenia zawartości tłuszczów i białek. Dzięki dużej ilości białka mniejsze jest odczuwanie głodu, mimo deficytu energetycznego. Początkowo powodują większą utratę masy ciała w porównaniu z innymi dietami, a także w krótkim okresie czasu obniżają stężenie glukozy we krwi. Niestety, mają ode więcej wad niż zalet. Zwiększenie ilości tłuszczów w diecie nie wiąże się jedynie z tymi korzystnymi, ale też z nasyconymi kwasami tłuszczowymi, które zwiększają stężenie "złego" cholesterolu LDL i trójglicerydów, przyczyniając się do rozwoju nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, niektórych rodzajów nowotworów, a także nasilają aktywność prozakrzepową płytek krwi. Dieta proteinowa, w której ogranicza się węglowodany podwyższa także ryzyko rozwoju zmian miażdżycowych poprzez zwiększenie stężenia homocysteiny przy jednoczesnym niedoborze witamin z grupy B. U osób z cukrzycą typu 2, nadciśnienie, otyłością, może powodować szybsze wystąpienie przewlekłej niewydolności nerek.

Długotrwałe wysokie spożywanie białka jest obciążające dla wątroby i nerek w związku z koniecznością utylizacji produktów przemiany białkowej. Ograniczenie spożycia warzyw, owoców i produktów zbożowych skutkuje licznymi niedoborami pokarmowymi - witamin, składników mineralnych, naturalnych antyoksydantów, flawonoidów i innych związków bioaktywnych, przy jednoczesnym nadmiernym spożyciu sodu i fosforu. Ze względu na małą zawartość błonnika pokarmowego może prowadzić do zaparć, co w dłuższej perspektywie zwiększa ryzyko rozwoju raka jelita grubego. Długo stosowana dieta białkowa zwiększa ryzyko wystąpienia osteoporozy, ponieważ nieprawidłowy stosunek wapnia do fosforu sprzyja resorpcji wapnia z kości.

Ponadto, warto wspomnieć, że „tłuszcz spala się w ogniu węglowodanów”. Jeśli w diecie jest ich mniej niż 150-180 gramów na dobę, kwasy tłuszczowe spalane są niecałkowicie, nasilając produkcję ketonów. Może to powodować dokuczliwe objawy takie jak nudności, osłabienie, bóle głowy, apatię, zmiany skórne, nieprzyjemny zapach z ust. Zmniejszeniu ulegają zapasy glikogenu w wątrobie i mięśniach z jednoczesnym nasileniem glukogenolizy, powodując zmniejszenie masy mięśniowej, obniżenie podstawowej przemiany materii, szybkie męczenie się i pogorszenie koncentracji.

Przykładowy jadłospis bogatobiałkowy

Przykładowy jadłospis diety wysokobiałkowej:

Śniadanie: owsianka ze skyrem, nasionami chia, owocami i orzechami

II śniadanie: pełnoziarnista tortilla z warzywami i mozzarellą

Obiad: Dorsz pieczony z warzywami w piekarniku (po wyjęciu z piekarnika skropiony oliwą), podany z kaszą gryczaną gotowaną

Podwieczorek: jogurt naturalny z bananem i malinami

Kolacja: kanapki z chleba pełnoziarnistego z pastą z sera twarogowego i rzodkiewki

Przypisy

1. Ciborowska H. Ciborowski A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021. 
2. Crosby, L., Davis, B., Joshi, S., Jardine, M., Paul, J., Neola, M., & Barnard, N. D. (2021). Ketogenic diets and chronic disease: weighing the benefits against the risks. Frontiers in nutrition, 8, 702802.
3. Cuenca-Sánchez, Marta, Diana Navas-Carrillo, and Esteban Orenes-Piñero. "Controversies surrounding high-protein diet intake: satiating effect and kidney and bone health." Advances in nutrition 6.3 (2015): 260-266.
4. Ko, G. J., Rhee, C. M., Kalantar-Zadeh, K., & Joshi, S. (2020). The effects of high-protein diets on kidney health and longevity. Journal of the American Society of Nephrology, 31(8), 1667-1679.