Czosnek niedźwiedzi – właściwości i zastosowanie, uprawa allium ursinum

Czosnek niedźwiedzi (allium ursinum) - co to za roślina?

Czosnek niedźwiedzi (łac. Allium ursinum l. ) jest bylina występującą niemal w całej Europie oraz w północnej Azji. W Polsce rośnie dziko na w Sudetach, Karpatach, Kotlinie Sandomierskiej i wyżynach. Najczęściej spotykany jest w lasach liściastych. Najlepiej rośnie na glebach gliniastopiaszczystych, na obszarach zacienionych o dużej wilgotności. Objęty jest ochroną częściową. Może być uprawiany w przydomowych ogródkach. Nazwa tej rośliny wzięła się od potocznego wierzenia, że niedźwiedzi po obudzeniu się po śnie zimowym jadły liście czosnku niedźwiedziego, aby oczyścić układ pokarmowy i zregenerować się po hibernacji. Określany był również jako cebula czarownic oraz czosnek cygański. Czosnek niedźwiedzi ma podobne właściwości lecznicze jak zwykły czosnek, szerzej znany i wykorzystywany. To roślina jadalna, która w sezonie wiosennym z powodzeniem może stanowić alternatywę dla tradycyjnego czosnku. Ze względu na częściową ochronę nie wolno jej zrywać w lesie. Ponadto jej białe kwiaty i kształt liści niedoświadczone osoby mogą pomylić z konwalią majową, która jest trująca.

Jak wygląda czosnek niedźwiedzi?

W przeciwieństwie do czosnku pospolitego, czosnek niedźwiedzi jest rośliną, która nie wykształca jadalnych ząbków. Osiąga wysokość do 50 cm. Posiada zielone liście o lancetowatym kształcie, które zwężają się na końcu. Jego kwiaty są drobne i białe, tworzące kwiatostany. Czosnek niedźwiedzi zbierać najlepiej na przełomie marca i kwietnia.

Właściwości czosnku niedźwiedziego

Liście czosnku niedźwiedziego zawierają wiele substancji aktywnych, w tych związki siarki, żelazo, mangan, aminokwasy, chlorofil, karotenoidy, enzymy i olejki eteryczne. Za jego cenne właściwości odpowiadają również saponiny, flawonoidy oraz kwasy fenolowe. Świeże liście mają aktywność przeciwbakteryjną (m.in. wobec Salmonella enteritidis, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli) oraz hamują wzrost niektórych gatunków drożdżaków jak np. Candida albicans czy Saccharomyces cerevisiae. Z powodu właściwości bakteriobójczych i bakteriostatycznych, czosnek niedźwiedzi to roślina opisywana jako naturalny antybiotyk. Suszony czosnek niedźwiedzi cechuje niższa aktywność przeciwdrobnoustrojowa. Preparaty zawierające wyciągi z czosnku niedźwiedziego wykorzystywane są pomocniczo jako środek, który obniża ciśnienie krwi oraz wspomaga terapię schorzeń górnych dróg oddechowych i przeziębień. Badania naukowe potwierdzają niektóre właściwości prozdrowotne czosnku niedźwiedziego. Może on przyczyniać się do profilaktyki chorób układu krążenia, redukować poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi, a także zmniejszać agregację płytek krwi indukowaną ADP i kolagenem. Obniżanie ryzyka powstawania zakrzepów przypisuje się związkom takim jak β-sitosterol, DLGG czy niektóre flawonoidy. Zawarte w czosnku niedźwiedzim związki działają przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie - chronią organizm przed działaniem wolnych rodników, a także mają korzystny wpływ na stan skóry, włosów i paznokci.

Zastosowanie czosnku niedźwiedziego

Obecnie nie ma zbyt wielu dostępnych preparatów bazujących na ekstrakcie z czosnku niedźwiedziego. Najczęściej spotykane są wyciągi z czosnku w postaci kapsułek, stosowane w celu wspomagania układu odpornościowego. Czosnek niedźwiedzi suszony może służyć do przygotowania naparu do picia. Najczęściej jednak ma zastosowanie w kuchni.

Czosnek niedźwiedzi - użycie w kuchni

Jak stosować czosnek niedźwiedzi w kuchni? Liście świeżego czosnku niedźwiedziego można spożywać na surowo lub gotowane, a także jako rodzaj pesto. Często dodaje się je do zup, gnocchi, risotto, ravioli, sosów oraz jako przyprawa do aromatyzowania twardych serów lub past na bazie twarogów. Liście można stosować jako dodatek do sałatek.

Uprawa czosnku niedźwiedziego

Czosnek niedźwiedzi najlepiej uprawiać w obszarze zacienionym. Można kupić gotowe sadzonki lub wyhodować go z nasion. Sadzonki nasadza się w odległości około 30 cm od siebie. Wymaga częstego podlewania. W doniczce można go sadzić w zwykłej glebie do kwiatów wymieszanej ze żwirkiem (ok 30%), aby zwiększyć jej przepuszczalność i zapobiegać gniciu korzeni. Sadzenie cebulek czosnku najlepiej przeprowadzać w okresie wczesnej jesieni - wrześniu i październiku. Jego liście zbiera się w marcu oraz kwietniu.

Pesto z czosnku niedźwiedziego

Pesto z czosnku niedźwiedziego to świetny dodatek do makaronu. Przygotowuje się je podobnie jak to z bazylii, czyli poprzez miksowanie liści, oliwy, startego sera twardego oraz ziaren lub orzechów. Przykładowo można użyć składników takich jak:

• 150g liści czosnku niedźwiedziego
• 25 g parmezanu
• 25 ml oliwy z oliwek
• 30 g orzechów nerkowca
• szczypta soli i pieprzu
• łyżka soku z cytryny

Umyte i osuszone liście należy zblendować z pozostałymi składnikami przez 1-2 minuty i pesto jest gotowe.

Przypisy

1. Stupar, Alena, et al. "Antibacterial potential of Allium ursinum extract prepared by the green extraction method." Microorganisms 10.7 (2022): 1358
2. Dżugan, Małgorzata, et al. "Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) jako uzupełnienie wiosennej diety."Właściwości produktów i surowców żywnościowych. Wybrane zagadnienia; Tarko, T., Duda-Chodak, A., Witczak, M., Najgebauer-Lejko, D., Eds (2014): 248-258.
3. Sobolewska, Danuta, Irma Podolak, and Justyna Makowska-Wąs. "Allium ursinum: botanical, phytochemical and pharmacological overview."Phytochemistry reviews 14 (2015): 81-97