Bilirubina – normy, co oznacza podwyższona bilirubina całkowita w moczu?

Co to jest bilirubina?

Bilirubina to barwnik żółciowy wytwarzany przez wątrobę i śledzionę z resztek grup hemowych (hem jest barwnikiem odpowiedzialnym za kolor erytrocytów), w 80% pochodzących z rozpadu krwinek czerwonych. Wydzielana do krwi, wiąże się z albuminami osocza i w tej postaci wychwytywana jest przez komórki wątroby, gdzie jest metabolizowana i włączana do żółci. Bilirubina jest wydzielana przez wątrobę wraz z żółcią do pęcherzyka żółciowego, skąd trafia do jelita. Metabolity bilirubiny są usuwane wraz z kałem. Mniejsze ilości innych metabolitów bilirubiny są filtrowane z krwi w nerkach, odpowiadając za żółty kolor moczu. W pewnych okolicznościach, może dojść do hiperbilirubinemii, czyli podwyższonego stężenia bilirubiny we krwi. Prowadzi to do pojawienia się żółtaczki – zażółcenia skóry i białka oczu. Czasami występuje również świąd skóry.

Bilirubina całkowita we krwi – normy u dorosłych

Stężenie bilirubiny całkowitej we krwi jest podstawowym parametrem diagnostycznym przy podejrzeniu żółtaczki.

Bilirubina całkowita – norma: 5,1-17 µmol/l (0,3-1mg/dl)

Bilirubina - normy (bilirubina pośrednia i bezpośrednia)

Bilirubina sprzężona – norma: 1,7-6,8 µmol/l (0,1-0,4 mg/dl)

Bilirubina niesprzężona – norma: 3,4-13,7 µmol/l (0,2-0,8 mg/dl)

U kobiet ciężarnych, poziom bilirubiny może być nieznacznie wyższy.

Bilirubina w moczu

Obecność bilirubiny w moczu to normalne zjawisko. Odpowiada ona za kolor moczu. Przy zbyt wysokim stężeniu bilirubiny, jego odcień zmienia się na ciemniejszy.

Blilirubina w moczu - norma: całkowita poniżej 1,1 mg/dl; frakcja bilirubiny związanej: poniżej 0,3 mg/dl.

Bilirubina całkowita – normy u dzieci

U dzieci normy poziomu bilirubiny są inne niż u osób dorosłych. W pierwszych dniach życia, stężenie bilirubiny jest wysokie, po czym ulega stopniowemu obniżaniu. W pierwszej dobie życia, fizjologicznie wynosi ono do 4mg/dl (68 µmol/l ), natomiast w trzeciej dobie życia do 10 mg/dl (170 µmol/l ). Następnie, jej poziom obniża się do maksymalnie 1mg/dl (17 µmol/l ) u dzieci do pierwszego miesiąca życia.

Żółtaczka fizjologiczna jest przejściowym stanem w procesie adaptacji do życia pozamacicznego. Odzwierciedla naturalny proces zwiększonego rozpadu czerwonych krwinek i metabolizmy hemoglobiny płodowej po porodzie. Występuje u około 80% wcześniaków i 60-70% noworodków donoszonych. Żółtaczka fizjologiczna ujawnia się po 24 godzinach życia. Stężenie bilirubiny całkowitej nie przekracza 12,9 mg/dl u noworodków donoszonych i 15 mg/dl u wcześniaków. U noworodków karmionych piersią, poziom bilirubiny może być nieznacznie wyższy, jednak nie powinien przekraczać 17 mg/dl. Wynik badania bilirubiny związanej nie powinien być wyższy niż 2mg/dl. Górna granica dobowych zmian stężenia bilirubiny wynosi 5mg/dl. Żółtaczka fizjologiczna ustępuje samoistnie po 7-14 dniach. Gdy wymienione wartości są przekroczone, mówimy o rozwoju żółtaczki patologicznej.

Badanie bilirubiny całkowita – wskazania do badania

Oznaczenie bilirubiny całkowitej wykonuje się przede wszystkim do:

• diagnostyki chorób wątroby i pęcherzyka żółciowego
• oceny funkcji wątroby np. w przebiegu leczenia silnymi lekami
• diagnostyki toksycznego uszkodzenia wątroby przy zatruciu alkoholem, grzybami, narkotykami czy lekami
• odróżniania żółtaczki patologicznej od fizjologicznej
• diagnozy choroby hemolitycznej

Bilirubinę warto również oznaczyć, gdy wystąpią następujące objawy:

• zażółcenie spojówek i skóry
• świąd skóry
• bóle brzucha
• ciemna barwa moczu
• odbarwiony stolec
• zmiana koloru stolca

Przy podwyższonym poziomie bilirubiny całkowitej, często diagnostyka jest rozszerzana o badania:

• bilirubiny sprzężonej
• bilirubiny niesprzężonej,
• ALAT - aminotransferaza alaninowa,
• ALP - fosfataza alkaliczna,
• AspAT -aminotransferaza aspargninianowa,
• GGTP -gammaglutamylotransferaza.

Podwyższona bilirubina – objawy

Widoczna żółtaczka pojawia się przy wzroście stężenia bilirubiny przekraczającym 2-3 krotnie górną granice normy. Dochodzi wówczas do zażółcenia spojówek, białka oka i skóry. Często pojawia się świąd. Przy podwyższonej bilirubinie można zaobserwować ciemniejszą barwę moczu i stolca.

Przebieg i przygotowanie do badania - oznaczenie stężenia bilirubiny

W celu wykonania oznaczenia stężenia bilirubiny konieczne jest pobranie próbki krwi żylnej, zazwyczaj z żyły łokciowej. Jest to standardowy sposób pobrania, tak jak do klasycznej morfologii. Pacjent zgłaszający się na oznaczenie powinien być na czczo, zachowując przynajmniej 12-godzinną przerwę od ostatniego posiłku. Najlepiej badanie wykonywać w godzinach porannych, przed przyjęciem leków czy suplementów. Przed pobraniem krwi zaleca się wypić 1-2 szklanki wody w celu łatwiejszego pobrania krwi. W dniu poprzedzającym badanie należy unikać obfitych i tłustych posiłków oraz spożywania alkoholu.

Podwyższona bilirubina (hiperbilirubinemia) - przyczyny

Hiperbilirubinemia z przewagą bilirubiny niesprzężonej może być spowodowana upośledzeniem wychwytu bilirubiny (np. przy przyjmowaniu niektórych leków, u osób z zespoleniami wrotno-systemowymi) lub nadprodukcją bilirubiny m.in. w przebiegu hemolizy, czyli przedwczesnego i nieprawidłowego rozpadu czerwonych krwinek. Czasami jest wywołana upośledzeniem sprzęgania bilirubiny np. w zespole Gilberta, zespole Criglera i Najjara, żółtaczce noworodków.

Hiperbilirubinemia mieszana może być wywołana różnymi chorobami wątroby lub metabolicznymi:

• marskość wątroby
• toksyczne uszkodzenie wątroby
• ostre zapalenie wątroby (wirusowe, alkoholowe, niealkoholowe, autoimmunologiczne)
• przewlekłe zapalenie wątroby (wirusowe, alkoholowe, niealkoholowe, autoimmunologiczne)
• niedokrwienie wątroby
• przerzuty nowotworów do wątroby
• hemochromatoza dziedziczna
• choroba Wilsona
• rak dróg żółciowych
• rak brodawki Vatera
• kamica przewodowa
• pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych

Metody oznaczania bilirubiny

Materiałem do oznaczania bilirubiny jest surowica i osocze. Badanie w laboratorium wykonywane jest za pomocą metod spektrofotometrycznych. Oznacza się:

• bilirubinę sprzężoną (inaczej bilirubina bezpośrednia) występującą w postaci glukuronianów bilirubiny rozpuszczalnych w wodzie osocza
• bilirubinę całkowitą

Bilirubinę niesprzężoną (bilirubina wolna, pośrednia) wylicza się jako różnicą wartości bilirubiny całkowitej i sprzężonej. Bilirubina pośrednia nie jest związana z glukuronianami, nie jest rozpuszczalna w wodzie, a w osoczu występuje w kompleksie z albuminą.

Bilirubinę w moczu wykrywa się w reakcji sprzęgania z solą diazoniową w środowisku kwaśnym z wytworzeniem czerwonobrunatnego barwnika azowego. Wynik może być zaniżony w przypadku obecności w moczu dużej ilości witaminy C i azotynów, natomiast zawyżony jako efekt obecności metabolitów ryfampicyny (antybiotyk) lub chlorpromazyny (lek psychotropowy).

Jak obniżyć podwyższony poziom bilirubiny u noworodka i osoby dorosłej?

W przypadku zaobserwowania objawów wskazujących na podwyższenie stężenia bilirubiny lub przekroczenia normy po wykonaniu badania należy skonsultować się z lekarzem rodzinnym (podstawowej opieki zdrowotnej) w celu rozszerzenia diagnostyki, postawienia diagnozy i w razie konieczności – wdrożenia leczenia. Poza stosowaniem się do zaleceń lekarza, osoby z hiperbilirubinemią powinny stosować dietę łatwo strawną, z ograniczeniem produktów tłustych, smażonych, ostrych, ciężkostrawnych (np. cebula, czosnek, groch, fasola, grzyby), cukru. Nie powinno się spożywać alkoholu, aby nie obciążać wątroby. Warto również zadbać o suplementację wspierającą wątrobę: kwasy tłuszczowe omega-3, ekstrakt z karczocha, ostropest plamisty. W aptekach dostępne są również herbatki ziołowe na wątrobę, które często w swoim składzie zawierają m.in. liść mięty, owoc kolendry, ziele fiołka trójbarwnego, korzeń mniszka lekarskiego, ziele karczocha, ziele trawy cytrynowej.

Fizjologiczna żółtaczka noworodkowa jest normalnym zjawiskiem, ustępuje samoistnie po 7-14 dniach. W przypadku patologicznej żółtaczki noworodków często wdrażana jest fototerapia. Procedura ta polega na naświetlaniu noworodka specjalnymi lampami, przyspieszającymi rozkład bilirubiny, co w efekcie obniża stężenie bilirubiny we krwi. Wdrożenie terapii ma na celu ochronę układu nerwowego dziecka przed uszkodzeniem. Jeśli bilirubina jest podwyższona, jednak jej stężenie jest bezpieczne dla malucha, zazwyczaj nie podejmuje się żadnych interwencji.

Ile kosztuje wykonanie badania?

Orientacyjna cena badania bilirubiny oscyluje w granicach:

Bilirubina całkowita – 8,00 zł

Bilirubina wolna - pośrednia 8,00 zł

Bilirubina związana (bezpośrednia) – 11,00zł

 

Przypisy

1. Human Physiology. Silverthorn, Dee Unglaub. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.
2. Fizjologia człowieka. Podstawy. Krauss, Hanna; Gibas-Dorna, Magdalena. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021.
3. Diagnostyka laboratoryjna. Solnica, Bogdan . PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.
4. Diagnostyka laboratoryjna w pielęgniarstwie i położnictwie. Ciepiela, Olga . PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021.
5. Medyczne laboratorium diagnostyczne. Red. Solnica, Bogdan; Sztefko, Krystyna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2015.
6. Yang, Jinchunzi, et al. "Oxidative stress and non-alcoholic fatty liver disease: effects of omega-3 fatty acid supplementation." Nutrients 4 (2019): 872.