Czym jest bierne palenie i jak dym tytoniowy powstający podczas palenia papierosów wpływa na zdrowie? Poznaj skutki biernego palenia tytoniu

Bierne palenie - mechanizm i skutki biernego palenia dla ludzkiego zdrowia

Palenie bierne jest zjawiskiem polegającym na wdychaniu dymu tytoniowego przez osoby niepalące - znajdujące się jednak w otoczeniu palacza lub palaczki. Każda osoba wie, że nikotynizm (czyli uzależnienie od nikotyny) jest nałogiem szkodliwie wpływającym na nasze zdrowie, a oprócz tego zwiększa ryzyko wystąpienia chorób - od schorzeń płuc, poprzez udary i chorobę niedokrwienną serca, aż po nowotwory (substancje zawarte w dymie papierosowym wykazują silne działanie rakotwórcze). Niestety, bierne palenie może być równie niebezpieczne dla osób postronnych - zwłaszcza w przypadku zamieszkiwania z palaczem czy palaczką i narażenia na wdychanie dymu tak często, jak często osoba uzależniona pali papierosy. Ogromnym problemem jest także bierne palenie kobiet w ciąży oraz dzieci - w pierwszym przypadku szkodzimy nie tylko ciężarnej, ale również zdrowiu płodu, a w drugim - skutki wywołane biernym paleniem mogą być cięższe z uwagi na niedojrzałość organizmu dziecka oraz na możliwość zaburzenia jego rozwoju przez ekspozycję na substancje zawarte w dymie tytoniowym. Jakie konkretne zagrożenia stwarza więc bierne palenie? Które efekty biernego palenia można zaobserwować w krótkim i długim okresie ekspozycji? Czy wdychanie dymu papierosowego faktycznie zwiększa ryzyko zachorowania na raka płuc - podobnie jak palenie czynne? Czy zjawisko biernego palenia występuje także w przypadku e-papierosów? Poznaj najważniejsze informacje o paleniu biernym i sprawdź, jak się przed nim ustrzec!

Dym z drugiej ręki - co to jest bierne palenie tytoniu?

Bierne palenie - określane niekiedy mianem ekspozycji na „dym z drugiej ręki” - jest bez wątpienia  czynnikiem szkodliwym dla osoby mającej kontakt z dymem pochodzącym ze spalania wyrobów tytoniowych. Niewiele osób jednak wie, że zjawisko to jest nawet bardziej skomplikowane, niż w przypadku osób uzależnionych od nikotyny. Bierni palacze są bowiem narażeni na:

• główny strumień dymu, czyli strumień wydobywający się z ust palacza przy wydechu;
• boczny strumień dymu, czyli dym wydobywający się z rozżarzonej końcówki papierosa.

I tak, główny strumień dymu zawiera dokładnie te same związki, które palacz wdycha do płuc (szacuje się nawet, że dym wydychany przez palacza zawiera 35 razy więcej dwutlenku węgla i 4 razy więcej nikotyny, niż dym wdychany przez palacza podczas zaciągania się). Wśród nich wyróżnić można około 7 tysięcy szkodliwych substancji - w tym kancerogennych (bezpośrednio przyczyniających się do rozwoju chorób nowotworowych) oraz innych składników, mających negatywny wpływ na ludzkie zdrowie. Substancje te to między innymi substancje smoliste, formaldehyd czy tlenek węgla. Niestety, znacznie groźniejszy jest boczny strumień dymu. Boczny strumień dymu tytoniowego zawiera od 5 do 15 razy więcej tlenku węgla i od 2 do 20 razy więcej nikotyny niż główny strumień, a ponadto składa się on z mniejszych cząsteczek, które łatwiej wnikają do dróg oddechowych i do organizmu. Wynika z tego, że boczny strumień dymu jest bardziej szkodliwy niż dym wdychany podczas zaciągani się papierosem, a bierni palacze są narażeni na negatywne skutki palenia w takim samym (jeśli w nie większym) stopniu, jak palacze nałogowi.

Negatywne skutki biernego palenia papierosów - poznaj wpływ palenia biernego na układ oddechowy i pozostałe skutki zdrowotne (kaszel, astma i inne)

Tak, jak zostało to wspomniane, skutki biernego palenia są podobne jak te obecne u nałogowych palaczy. Najważniejsze i najgroźniejsze z nich to między innymi:

• zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwory, związane z rakotwórczym (kancerogennym) działaniem związków przyjmowanych do organizmu z powodu biernego palenia - w tym na raka płuc (bierne palenie może spowodować zwiększone ryzyko wystąpienia raka płuc nawet w sytuacji, w której dana osoba nie wypaliła w życiu nawet jednego papierosa). Oprócz tego ekspozycja na „dym z drugiej ręki” może przyczynić się do rozwoju raka gardła i krtani, żołądka, jelita grubego, a także raka mózgu, piersi czy pęcherza moczowego;
• zwiększone ryzyko wystąpienia chorób układu oddechowego - w tym przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP - czyli choroby charakterystycznej dla pracy w ciężkich warunkach - w tym dla górników), przewlekłego zapalenia płuc (a także oskrzeli, krtani, gardła), astmy;
• zwiększenie podatności na infekcje wirusowe i bakteryjne przebiegające z objawami ze strony dolnych i górnych dróg oddechowych (chodzi tu między innymi o przeziębienie, grypę, anginę, zapalenie zatok, zapalenie ucha środkowego i inne);
• zwiększenie ryzyka stanów nagłych, zachorowania na choroby serca oraz układu krążenia (miażdżyca, zespół metaboliczny, powstawanie zakrzepów, udary mózgu, zawały serca);
• zmniejszenie koncentracji i zdolności poznawczych (w tym zapamiętywania, racjonalnego myślenia, uczenia się);
• efekty krótkotrwałe biernego palenia, takie jak epizodyczne napady kaszlu, wysuszenie śluzówek i podrażnienie błony śluzowej, łzawienie oczu, prowokowanie napadów astmy, duszności (objawy te mogą nawracać przy każdej sytuacji narażającej na bierne wdychanie dymu tytoniowego).

Oprócz powyższych skutków zdrowotnych, bierne palenie, powodujące niedostateczne dotlenienie i odżywienie wszystkich tkanek organizmu, prowadzi także do pogorszenia kondycji skóry, włosów i paznokci.

Bierne palenie w ciąży. Skutki palenia biernego dla matki i płodu

Bierne palenie w czasie ciąży jest tak samo niebezpieczne dla przyszłej mamy i jej dziecka, jak sytuacja, w której sama kobieta paliłaby papierosy. Wśród skutków i efektów biernego palenia w ciąży można wyróżnić:

• zwiększone ryzyko poronienia lub przedwczesnego porodu;
• zwiększone ryzyko powstania wad wrodzonych płodu - w tym wad rozwoju mózgu przekładających się na późniejszą niepełnosprawność umysłową, a także wad i deformacji organów lub kończyn czy struktur twarzoczaszki;
• zwiększone ryzyko wad rozwoju łożyska, a także chorób charakterystycznych dla okresu ciąży: cukrzycy ciążowej, stanu przedrzucawkowego (preeklampsji);
• zwiększone ryzyko porodu przedwczesnego;
• zwiększone ryzyko niskiej masy urodzeniowej dziecka.

Oczywiście bierne palenie w ciąży zwiększa u przyszłej matki ryzyka wystąpienia wszelkiego rodzaju schorzeń i zaburzeń wymienionych w poprzednim akapicie - analogicznie, jak ma to miejsce u mężczyzn czy kobiet niebędących w ciąży.

Efekty biernego palenia u dzieci i ryzyko wystąpienia śmierci łóżeczkowej

Na skutki biernego palenia są narażone również dzieci - w tym zarówno niemowlęta i noworodki, ale także na dzieci starsze - w wieku przedszkolnym i szkolnym. Bierne palenie niesie ze sobą skutki, wśród których wyróżnia się:

• zwiększone ryzyko śmierci łóżeczkowej (czyli ryzyko śmierci noworodka lub niemowlęcia podczas snu);
• zwiększone ryzyko pojawienia się infekcji (w tym infekcji układu oddechowego);
• zwiększone ryzyko zachorowania na astmę z objawami w wieku dziecięcym;
• zwiększone ryzyko powstania różnego rodzaju alergii - w tym reakcji na alergeny drażniące układ oddechowy;
• zwiększone ryzyko kłopotów z pamięcią, procesem uczenia się, z zachowaniem, koncentracją, rozwojem zdolności poznawczych;
• zwiększone ryzyko pojawienia się zaburzeń mowy, opóźnienie nabycia umiejętności chodzenia i zaburzenia zdolności motorycznych.

Organizm noworodka, niemowlęcia i dziecka potrzebuje optymalnych warunków do wzrostu i rozwoju - zarówno pod względem fizycznym, jak i umysłowym. Do tego niezbędne jest zapewnienie odpowiedniego poziomu dotlenienia komórek, który - niestety - jest właściwie nieosiągalny przy regularnej ekspozycji malucha na dym tytoniowy.

Bierne palenie e-papierosów

Wiele kontrowersji i wątpliwości wciąż budzi zjawisko biernego palenia w kontekście e-papierosów, czyli stosowania urządzeń mających zastąpić tradycyjne papierosy, jednocześnie redukując szkodliwość zdrowotną nałogu. W ogólnym rozrachunku należy podkreślić, że bierne palenie e-papierosów jest mniej ryzykowne, niż w przypadku papierosów tradycyjnych. Wynika to z dwóch czynników: po pierwsze, w przypadku elektronicznych papierosów nie wytwarza się strumień dymu bocznego - czyli źródło najbardziej toksycznych substancji. Po drugie, smużka dymu wydychanego przez osobę używającą e-papierosów to tak naprawdę para wodna o obniżonej zawartości nikotyny i substancji szkodliwych.

Nie ulega wątpliwości, że bierne palenie e-papierosów nadal jest uznawane za szkodliwe, jednak wciąż brakuje badań dotyczących ich realnego wpływu na zdrowie. Niemniej, z całą pewnością warto unikać ekspozycji zarówno na dym z tradycyjnych, jak i elektronicznych papierosów.

Jak uniknąć wdychania dymu tytoniowego mieszkając lub zadając się z palaczem?

Tak naprawdę decyzja o unikaniu ekspozycji na dym tytoniowy często jest podejmowana za nas - gdy ktoś z otoczenia postanawia zapalić papierosa. Wedle szacunków Światowej organizacji zdrowia (WHO) aż 80% palaczy oddaje się nałogowi w obecności osób niepalących. Jeśli dzieje się to w naszym domu, należy stanowczo zareagować i omówić z gościem (lub z drugim domownikiem) zarówno skutki biernego palenia, jak i nasze nastawienie do tego zjawiska oraz zasady panujące w danej przestrzeni. Jeśli z kolei osoba postronna pali papierosy przy nas poza domem - na przystanku, w restauracyjnym ogródku, na ulicy - można poprosić o odsunięcie się lub samemu odejść od palacza. W niektórych przypadkach zdecydowanie warto reagować - zwłaszcza, jeśli palenie odbywa się w miejscach do tego niewskazanych.

Źródła:

1. R. Chądzyński, K. Woźniak, A. Nowogórska, J. Domagała-Kulawik, Narażenie na palenie bierne wśród czynnych palaczy tytoniu i osób niepalących [w:] Pneumonologia i Alergologia Polska 5/2009
2. Y. Arnson, Y. Shoenfeld, H. Amital, Wpływ dymu tytoniowego na odporność, zapalenie i procesy autoimmunologiczne [w:] Dermatologia Po Dyplomie 1/2010
3. Dr n. med. B. Sobień, dr n. Med. G. Kopeć, Dlaczego palenie bierne jest szkodliwe? [w:] Medycyna Praktyczna, 21.03.2012
4. J. Zieliński, Obciążenia wynikające z palenia tytoniu [w:] Pneumonologia i Alergologia Polska, 3/2008
5. M. Matacz, Palenie z trzeciej ręki groźne dla zdrowia [w:] zdrowie.pap.pl, 03.12.2018