Śledziona – budowa, funkcje, choroby śledziony. Jakie objawy daje powiększenie śledziony (splenomegalia)?

Śledziona – budowa

Śledziona jest największym narządem limfatycznym organizmu. Znajduje się w jamie brzusznej, w lewej górnej części brzucha, blisko żołądka. Schowana jest pod łukiem żebrowym między 9 a 11 żebrem. Ma wielkość ludzkiej pięści. Jej przybliżone rozmiary do 4x7x12 cm i masa około 150 g. W stanie fizjologicznym śledziona nie jest wyczuwalna przez powłoki brzuszne. Przylega do lewej nerki, żołądka, przepony, okrężnicy i ogona trzustki. Zewnętrzną warstwę śledziony stanowi torebka włóknista. Tworzy ona wnękę wspierającą naczynia krwionośne i tkankę limfatyczną. Wewnątrz znajdują się obszary miazgi białej i czerwonej. Miazga biała składa się głównie z limfocytów. Miazga czerwona zbudowana jest w większości z makrofagów, które pełnią funkcje filtrujące – wyłapują i niszczą substancje obce krążące we krwi. Ponadto pochłaniają zniszczone, stare lub patologiczne krwinki czerwone. Rozkładają hemoglobinę erytrocytów na aminokwasy, żelazo i bilirubinę, które są następnie transportowane wraz z krwią do wątroby i wydalane. Śledziona stanowi istotny element układu odpornościowego.

Funkcje śledziony

Śledziona jest narządem układu krwiotwórczego. W obrębie grudek śledzionowych dochodzi do rozmnażania się limfocytów. Przy udziale plazmocytów (przekształcone limfocyty B) następuje w niej intensywna produkcja przeciwciał. W miazdze czerwonej niszczone są stare lub uszkodzone krwinki białe, czerwone oraz płytki krwi - można więc określić, że śledziona pełni funkcję filtrowania krwi i oczyszczania krwi. Przy małym zapotrzebowaniu część krwi jest magazynowana w różnych narządach. Jednym z nich jest śledziona. Zazwyczaj jest to około 50 ml krwi, ale w razie potrzeby jest w stanie zwiększyć swoją objętość. W chwilach dużego zapotrzebowania narząd ten kurczy się, wyrzucając zmagazynowaną krew do naczyń. Czasami można to odczuć jako kłujący ból w lewym podżebrzu. W śledzionie niszczone są również bakterie otoczkowe np. pneumokoki.

Mimo pełnienia tak istotnym funkcji, człowiek jest w stanie żyć bez funkcjonującej śledziony. Pomimo, że śledziona nie jest niezbędna do życia to obserwuje się zmniejszoną odporność w stosunku do niektórych patogenów. Po usunięciu śledziony jej czynności zastępują inne narządy.

Najczęstsze choroby śledziony - diagnostyka

Najczęściej obserwowaną patologią śledziony jest splenomegalia. Do powiększenia śledziony dochodzić może w wyniku różnych stanów patologicznych, w tym chorób zakaźnych. Objawy jakie powinny skłonić do wykonania badań diagnostycznych to m.in. ból śledziony, zmęczenie, złe samopoczucie oraz gdy można wyczuć śledzionę pod lewym łukiem żebrowym. Poza badaniem fizykalnym przez lekarza i badaniami laboratoryjnymi, w diagnostyce wykorzystuje się liczne badania obrazowe takie jak USG, rezonans magnetyczny czy tomografię komputerową.

Splenomegalia - przyczyny i objawy powiększenia śledziony

Splenomegalia, czyli inaczej powiększenie śledziony, to stan, w którym ulega zwiększenie jej wymiarów tak, że jest wyczuwalna palpacyjnie w badaniu brzucha. Przyczyną splenomegalii może być zwiększona ilość zmagazynowanej krwi w śledzionie, choroby zakaźne, zmiany anatomiczne, nowotwory, choroby autoimmunologiczne. Wśród przyczyn powiększenia śledziony wymienić można:

• infekcje wirusowe m.in. mononukleoza zakaźna, cytomegalia
• infekcje bakteryjne np. dur brzuszny
• zakażenia pierwotniakami np. toksoplazmoza, malaria
• anemia hemolityczna
• choroby spichrzeniowe (choroby metaboliczne)
• białaczki, chłoniaki
• marskość wątroby
• zakrzepica
• zwężenie żyły wrotnej
• reumatoidalne zapalenie stawów
• toczeń rumieniowaty układowy
• sarkoidoza
• małopłytkowość autoimmunologiczna
• reakcje po niektórych lekach
• ropień śledziony
• torbiel śledziony

Splenomegalia bardzo często przebiega bezobjawowo i wykrywana jest dopiero podczas badania lekarskiego. Objawy jakie mogą występować to m.in. ból brzucha zlokalizowany w jego górnej lewej części, ogólne zmęczenie, niedokrwistość, zgaga, ból pleców, nudności, wymioty, utrata masy ciała, duszność, bladość, zwiększona podatność na infekcje, uczucie pełności w jamie brzusznej. W przypadku zaobserwowania u siebie tych objawów konieczna jest wizyta u lekarza.

Rak śledziony

Rak śledziony występuje rzadko. Zazwyczaj w śledzionie nie rozwija się ognisko pierwotne, a jedynie przerzuty. Nowotwory, które najcześciej przerzutują do śledziony to białaczki i chłoniaki. Objawy jakie mogą towarzyszyć zmianom nowotworowym w śledzionie to:

• Obrzęk węzłów chłonnych
• Zmniejszona odporność na infekcje
• Niewyjaśniona utrata wagi
• Gorączka i nocne poty
• Bóle stawów i kości
• Anemia i zmęczenie
• Częste siniaki
• Dyskomfort lub ból brzucha
• Ucisk w klatce piersiowej i przewlekły kaszel.

Pęknięcie śledziony

Pęknięcie śledziony może objawiać się poprzez silny ból brzucha po lewej stronie, ból śledziony, ból sąsiadujących narządów, ostry ból lewego ramienia, złamanie żebra, szybszy puls, niskie ciśnienie krwi i bladość skóry. Uszkodzenie to może prowadzić do poważnych konsekwencji, które wymagają usunięcia narządu. Istnieją różne stopnie uszkodzenia śledziony, od niewielkich krwiaków po poważne pęknięcia. Stopień uszkodzenia wpływa na podejście do leczenia, które może obejmować zachowanie narządu lub jego usunięcie. Pęknięcie śledziony może prowadzić do uszkodzenia innych narządów jamy brzusznej.

Splenektomia - zabieg usunięcia śledziony

Bez śledziony można żyć, mimo że pełni ona ważne funkcje w organizmie. W niektórych przypadkach takich jak np. pęknięcie śledziony czy rak śledziony, może być konieczne jej usunięcie - splenektomia. Obecnie najczęściej wykonywana jest metodą laparoskopową.

Przypisy

1. Gajewski, P. Interna Szczeklika. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2022.
2. Silverthorn, Dee Unglaub. Fizjologia człowieka. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.
3. Badowska-Kozakiewicz. Fizjologia człowieka w zarysie. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.