Mononukleoza zakaźna - objawy, przyczyny i powikłania "choroby pocałunków". Leczenie mononukleozy u dzieci i dorosłych.

Czym jest mononukleoza zakaźna?

Mononukleoza zakaźna to choroba wirusową powodowaną przez zakażenie wirusem Epsteina-Barr (EBV, HHV-4), należącego do rodziny Herpesviridae. Obraz kliniczny choroby jest zależny od wieku, w jakim doszło do infekcji. Jest to choroba dorosłych i dzieci, jednak zakażenie EBV w przypadku dzieci pojawia się częściej. W pierwszych latach życia zazwyczaj przebiega bezobjawowo. Osoba chora może zarażać nawet przez 18 miesięcy. Pierwsze objawy choroby to bóle mięśni, głowy oraz podwyższenie temperatury ciała. Powiększeniu ulegają węzły chłonne szyjne. Leczenie mononukleozy polega na działaniu objawowym. Podaje się leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe.

Jak dochodzi do zakażenia wirusem EBV?

Zakażenie wirusem EBV jest szeroko rozpowszechnione w populacji ludzkiej. U ponad 90% osób dorosłych stwierdza się obecność przeciwciał przeciw antygenom wirusa EBV. Rezerwuarem i źródłem zakażenia są osoby z aktywną postacią choroby, ozdrowieńcy oraz osoby, które kiedyś przebyły mononukleozę, ale doszło do reaktywacji zakażenia. Głównym materiałem zakaźnym jest ślina. Z tego powodu często mononukleoza nazywana jest chorobą pocałunków. Obecność wirusa EBV wykazano także w wydzielinie szyjki macicy osób chorych. Zarazić się można poprzez bliski kontakt fizyczny oraz z zakażanymi przedmiotami, jak również podczas zabiegów z transfuzją. Najczęściej wirus wnika do organizmu przez jamę nosowo-gardłową. Następnie dochodzi do jego namnażania w śliniankach, migdałkach podniebiennych i nabłonku jamy ustnej i gardła. Zakażone limfocyty B rozprzestrzeniają wirusa w tkance limfatycznej. Dochodzi do produkcji przeciwciał przeciwko białkom wirusa i zakażonym komórkom gospodarza. Zarazić się można poprzez:

• pocałunki (kontakt ze śliną)
• kontakt z naczyniami i sztućcami używanymi przez osobę chorą
• transfuzja preparatów krwiopochodnych
• przeszczepy narządów

Mononukleoza – objawy

Mononukleoza zakaźna jest ostrą chorobą infekcyjną. U osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym zazwyczaj przebieg choroby jest łagodny i infekcja nie wchodzi w fazę przewlekłą. Cięższe objawy obserwowane są u osób z niedoborami odporności, zakażonych wirusem HIV, po przeszczepach narządowych i szpiku kostnego oraz z zaburzeniem genetycznym - zespołem Duncana. Bardzo rzadko notowane są zgony z powodu mononukleozy, jak również ciężkie powikłania jak np. piorunujące zapalenie wątroby czy pęknięcie śledziony. Pierwsze objawy mononukleozy pojawiają się od 8 do 30 dni od zakażenia. Objawy choroby w pierwszym stadium to m.in.:

• bóle głowy
• bóle mięśni
• bóle kostno-stawowe
• osłabienie

Następnie, w miarę rozwoju infekcji obserwuje się typowe objawy mononukleozy zakaźnej takie jak:

• podwyższona temperatura ciała i gorączka przez 2-4 tygodnie
• powiększenie węzłów chłonnych szyjnych
• zapalenie gardła lub migdałków podniebiennych
• powiększenie śledziony (u 50% chorych)
• zapalenie wątroby (u 50% chorych)
• wysypka skórna (u 10% chorych)
• wybroczyny na śluzówce jamy ustnej (u 10% chorych)

Niektóre z objawów mogą być podobne jak w przebiegu anginy bakteryjnej - ból gardła, nalot na migdałkach, gorączka. U niektórych osób objawy kliniczne mogą obejmować także przerost migdałków utrudniający przełykanie, nieprzyjemny zapach z ust, obrzęk powiek górnych i nasady nosa, żółtaczka o niewielkim nasileniu.

Mononukleoza u dzieci

Mononukleoza u niemowląt przebiega bezobjawowo. Nosicielstwo wzrasta wraz z wiekiem. Najbardziej narażone są dzieci w wieku przedszkolnym, nastolatkowie i młodzi dorośli. Objawy mononukleozy u dzieci to kilkunastodniowa gorączka, powiększenie węzłów chłonnych (najczęściej szyjnych), ostry nieżyt gardła i migdałków. W 5% występuje nadkażenie paciorkowcowe gardła, dając podobne objawy jak angina. Mogą występować drobne wybroczyny na podniebieniu twardym oraz obrzęk powiek. Dochodzi do powiększenia wątroby i śledziony. W badaniu krwi widoczna jest zwiększona aktywność aminotransferaz wątrobowych. Na tułowiu może pojawić się plamisto-grudkowa, obfita wysypka w kolorze miedzianoczerwonym.

Jak długo trwa mononukleoza?

Zazwyczaj do ustąpienia objawów dochodzi w ciągu 6-12 tygodni. Zakaźność chorego może trwać nawet 1,5 roku. Do 9 miesięcy po przechorowaniu można obserwować ograniczenie sprawności fizycznej i zwiększone uczucie zmęczenia.

Mononukleoza – diagnostyka infekcji

W morfologii krwi obwodowej zauważa się wzrost poziomu białych krwinek - leukozytoza 10-20 tysięcy/μL. Powyżej 10% wzrasta odsetek atypowych limfocytów monocytoidalnych. Umiarkowanemu podwyższeniu ulegnie białko CRP.

Podstawą diagnostyki są badania serologiczne wykrywające przeciwciała przeciwko wirusowi. Nasz organizm wytwarza specjalne białka, nazywane przeciwciałami, aby zwalczać wirusa Epsteina-Barr. Te przeciwciała są produkowane przez nasz układ odpornościowy jako reakcja na atakujący wirus EBV. Podczas pierwszego zakażenia naszego ciała wirusem EBV, różne rodzaje przeciwciał (IgG, IgM) pojawiają się w określonej kolejności. Przeciwciała IgM na kapsyd wirusa (VCA) są pierwsze i po pewnym czasie znikają (po około 4-6 tygodniach). Przeciwciała IgG na kapsyd wirusa osiągają szczytową ilość w ciągu 2-4 tygodni, a potem stopniowo spadają, pozostając na stałym poziomie przez resztę życia. Przeciwciała na wczesny antygen D (EA-D) pojawiają się podczas ostrej fazy choroby i zazwyczaj znikają w ciągu 3-6 miesięcy. U niektórych osób przeciwciała te mogą pozostawać w organizmie na stałym poziomie przez wiele lat po ustąpieniu choroby (około 20% chorych). Przeciwciała na antygen jądra (EBNA) zwykle nie są obecne podczas ostrej fazy choroby, ale pojawiają się około 2-4 miesięcy po zakażeniu i pozostają w organizmie przez całe życie. Poprzez analizę tych różnych rodzajów przeciwciał, lekarz może ustalić, czy zakażenie jest aktywne w danym momencie, czy jest to świeżo przebyta infekcja, czy też zakażenie, które miało miejsce w przeszłości. To pozwala lekarzowi dokładniej zrozumieć naszą sytuację zdrowotną.

U chorych z zapaleniem wątroby towarzyszącym mononukleozie dodatkowo stwierdza się 10-20-krotne przekroczenie normy enzymów wątrobowych AST i ALT, podwyższoną aktywność ALP i LDH oraz blilirubiny całkowitej.

Leczenie mononukleozy zakaźnej

W przypadku mononukleozy stosowane jest leczenie objawowe, które obejmuje odpoczynek, dbanie o nawodnienie, leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Nie potwierdzono skuteczności żadnych dostępnych leków przeciwwirusowych i nie zaleca się ich stosowania u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. Jeśli dodatkowo wystąpi u pacjenta infekcja bakteryjna, często stosowane są antybiotyki takie jak amoksycylina czy ampicylina, żeby zmniejszyć ryzyko wystąpienia reakcji alergicznej w postaci wysypki odropodobnej.

Mononukleoza – powikłania

Powikłania mononukleozy występują rzadko, a rokowanie jest dobre. Notowane były nieliczne przypadki pęknięcia śledziony, małopłytkowości, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mięśnia sercowego, płuc, nerek, niedokrwistość hemolityczna.

W przypadku upośledzenia funkcji limfocytów T i nieadekwatnej odpowiedzi komórkowej może dojść do niekontrolowanego rozrostu komórkowego i rozwoju chorób takich jak choroba Hodgkina, chłoniak Burkitta, chłoniak z komórek B, nowotwory jamy nosowo-gardłowej.

Profilaktyka "choroby pocałunków"

Mononukleoza to choroba, na którą nie opracowano szczepionki. Profilaktyka opiera się na zdrowym stylu życia i unikaniu kontaktów ze śliną innych ludzi. Zalecane będą kroki tak jak w przypadku unikania zakażenia innymi wirusami - częste mycie rąk mydłem, nie dzielenie się sztućcami i przedmiotami mającymi styczność ze śliną innych osób, częste czyszczenie powierzchni, które dotykają inne osoby, a także wzmocnienie układu odpornościowego - dbanie o zdrową dietę, sen, aktywność fizyczną. Osoby ze słabą odpornością powinny unikać kontaktu z osobami chorymi.

Przypisy

1. Boroń-Kaczmarska A., Wiercińska-Drapało A. Choroby zakaźne i pasożytnicze. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2022.
2. Rudkowski Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze u dzieci. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013.