Sepsa - co to takiego? Przyczyny, objawy i leczenie posocznicy

Czym jest sepsa (posocznica)?

Sepsa to zespół objawów klinicznych, które występują w wyniku reakcji organizmu na zakażenie. Najczęściej wywołują ją krążące we krwi bakterie i ich toksyny, czasami grzyby. Rzadko jest spowodowana wirusami. Dawniej sepsa była nazywana posocznicą, ciężką sepsą lub zakażeniem krwi. Układ odpornościowy w wyniku obecności patogenów we krwi wydziela różne substancje, które powodują uogólniony stan zapalny. Ponadto dochodzi do zwiększenia przepuszczalności naczyń, a także istnieje zwiększone ryzyko powstania zakrzepów. Sepsa stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. W jej przebiegu dochodzi do niewydolności wielonarządowych. Kluczowe organy takie jak wątroba, serce, płuca czy nerki nie funkcjonują prawidłowo i mogą ulegać uszkodzeniu. Szacuje się, że sepsa jest najczęstszą przyczyną zgonów na oddziałach intensywnej terapii.

Według najnowszych analiz twierdzi się, że sepsa jest bardziej złożona niż odpowiedź na toksyczne działanie drobnoustrojów lub produkowanych przez nie substancji wnikających do krwi. Uważa się tak, ponieważ objawy sepsy występują także, gdy we krwi nie ma drobnoustrojów lub zostały już wyeliminowane, a także mogą być wywołane wytwarzanymi przez organizm mediatorami reakcji zapalnej. Sepsa może się rozwinąć w wyniku reakcji organizmu chorego na różne składniki drobnoustroju, w tym m.in. składniki błony komórkowej bakterii czy fragmenty bakteryjnego DNA.

Z kolei wstrząs septyczny jest następstwem rozwiniętej reakcji zapalnej. Może mieć złożony charakter i przebiegać z hipowolemią (zmniejszenie objętości płynów w łożysku naczyń), wtórnym nadciśnieniem płucnym czy zmniejszeniem kurczliwości mięśnia sercowego. Jego elementem może być niewydolność wielu narządów. Każdego roku sepsa dotyka nawet 50 milionów ludzi na całym świecie.

Sepsa - przyczyny

Sepsa to reakcja spowodowana zakażeniami i stanami zapalnymi. Pierwotnie mogą dotyczyć różnych układów (np. układ moczowy, układ oddechowy, układ krążenia) oraz narządów m.in. zapalenie płuc, otrzewnej, dróg żółciowych, odmiedniczkowe zapalenie nerek, ostre zapalenie trzustki, ale także wsierdzia, stawów, kości, skóry i tkanki podskórnej. Może się rozwinąć jako następstwo odleżyn, zainfekowanych ran pooperacyjnych czy uszkodzeń ciała w wyniku urazów. W szpitalach sepsę najczęściej powodują zakażenia bakteriami Gram-ujemnymi m.in. Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Acinetobacter baumannii, rzadziej bakteriami Gram-dodatnimi m.in. Staphylococcus aureus i inne gronkowce, paciorkowce. Zdarza się, że sepsa jest reakcją organizmu na zakażenie grzybicze – najczęściej Candida albicans. W przypadku sepsy pozaszpitalnej najczęściej jest powodowana przez meningokoki (Neisseria meningitidis; dwoinka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych), pałeczki hemofilne (Haemophilus influenzae), pneumokoki (Streptococcus pneumoniae) oraz paciorkowce ropne (Streptococcus pyogenes), rzadziej bakterie Gram-ujemne jak np. Salmonella spp.

Wśród czynników zwiększających ryzyko sepsy wymienić można zaburzenia odporności, unieruchomienie, podeszły wiek, zaburzenia przytomności, cukrzycę i inne choroby przewlekłe, chemioterapię czy radioterapię. Czynniki ryzyka wystąpienia sepsy w środowisku szpitalnym (tzw. czynniki jatrogenne) to zabiegi z użyciem drenów, cewników w pęcherzu moczowym, kaniuli, cewników naczyniowych, wszczepienia protez i urządzeń, żywienia pozajelitowego. Do infekcji może dojść także w wyniku przetaczania zanieczyszczonych płynów i preparatów krwi. Ryzyko rozwoju sepsy zwiększa się również przy mechanicznej wentylacji płuc, u pacjentów z rozległymi ranami lub odleżynami.

W przypadku sepsy meningokokowej ryzyko jest najwyższe u dzieci w wieku do 5 lat oraz u osób pomiędzy 15 a 24 rokiem życia. Wzrasta dodatkowo przy zaburzeniach odporności, asplenizmie (brak śledziony), kontakcie z osobą chorą, przebywaniu w środowisku skrajnie zamkniętym lub zatłoczonym, po wyjazdach do obszarów endemicznych zachorowań np. Bliski Wschód, Afryka Subsaharyjska.

Objawy sepsy

W początkowej fazie przebiegu sepsy jej objawy mogą być trudne do odróżnienia od grypy lub innych infekcji o podobnych symptomach. W zależności od stopnia zaawansowania, pojawić się mogą:

• temperatura ciała powyżej 38,3 °C lub poniżej 36,0 °C
• zwiększona częstość oddechów powyżej 20 na minutę
• przyspieszenie akcji serca
• dreszcze
• osłabienie
• bóle brzucha
• bóle mięśni
• zaburzenia świadomości
• wymioty
• wybroczyny i wylewy skórne
• zblednięcie lub zasinienie kończyn
• wylew podspojówkowy

Jeśli postęp zakażenia nie zostanie zatrzymany w początkowej fazie, zaczynają się pojawiać zaburzenia pracy układu oddechowego, krążenia czy krzepnięcia. Bez podjęcia odpowiedniego leczenia rozwija się wstrząs septyczny, niewydolność wielonarządowa i dochodzi do zgonu.

Rozpoznanie sepsy

Lekarz stawia rozpoznanie na podstawie objawów klinicznych, badań laboratoryjnych i obrazowych. Diagnostyka ma na celu ustalenie przyczyny sepsy oraz jej konsekwencji. W zależności od podejrzewanej przyczyny, lekarz może zlecić niektóre z następujących badań:

• morfologia krwi
• badanie wskaźników stanu zapalnego (CRP, OB)
• posiew bakteriologiczny z krwi
• badanie mikrobiologiczne płynów ustrojowych np. moczu, płynu mózgowo-rdzeniowego, wydzieliny z ran
• RTG
• tomografia komputerowa
• USG
• gazometria krwi tętniczej i żylnej
• stężenie mleczanu w surowicy
• badania hemostazy
• parametry czynności wątroby i nerek

Leczenie sepsy

Leczenie sepsy jest złożonym procesem, na który składa się wyeliminowanie przyczyny jej rozwoju oraz łagodzenie występujących objawów. Terapię dobiera się na podstawie stanu klinicznego chorego oraz czynnika etiologicznego. Obejmować ona może m.in. leczenie przeciwdrobnoustrojowe (antybiotyki), usunięcie ogniska zakażenia (np. zainfekowanego drenu), postępowanie przeciwwstrząsowe oraz leczenie niewydolności narządów.

Sepsa - rokowanie

Sepsa jest uleczalna. Można wyleczyć infekcję bakteryjną, w wyniku której pojawiła się sepsa, ale niektóre jej powikłania mogą być trwałe. Śmiertelność w sepsie wymagającej leczenia na oddziale intensywnej terapii wynosi 42%, w sepsie leczonej w szpitalu 27%, a we wstrząsie septycznym - 38%.

Czy sepsa jest zaraźliwa?

To czy sepsa jest zaraźliwa zależy od jej czynnika etiologicznego. Kiedy jest spowodowana chorobą zakaźną np. infekcją meningokokami to zakażenie bakteryjne może przenosić się z człowieka na człowieka. Należy jednak pamiętać, że można zarazić się drobnoustrojem, który doprowadził do rozwoju sepsy, a nie samą sepsą. Osoba leczona w szpitalu po pierwszej dobie skutecznej antybiotykoterapii przestaje być źródłem zakażenia.

Sepsa u dzieci

Sepsa u dzieci, a zwłaszcza niemowląt, jest bardzo niebezpieczna. Maluchy nie mają jeszcze odpowiednio wykształconego układu odpornościowego. Sepsa jest wywoływana przez takie same czynniki, zarówno u dzieci jak i dorosłych. Objawy sepsy u dzieci młodszych i niemowląt mogą obejmować także drażliwość, nadmierną senność, zaburzenia oddychania, skąpomocz, wysypkę, zblednięcie, zasinienie lub zażółcenie skóry oraz obniżenie napięcia mięśniowego.

Profilaktyka sepsy

Nie istnieje uniwersalny sposób ochrony przez sepsą. Dostępne są szczepienia przeciwko poszczególnym bakteriom, które mogą ją wywoływać m.in:

• meningokoki (Neisseria meningitidis)
• pneumokoki (Streptococcus pneumoniae)
• Haemophilus influenzae grupy B

Ponadto zaleca się postępowanie takie jak w profilaktyce wszystkich chorób przenoszonych drogą kropelkową - częste mycie rąk, dezynfekcję powierzchni, unikanie dużych skupisk ludzkich w szczycie zachorowań sezonowych, dbanie o układ odpornościowy, unikanie kontaktu z osobami wykazującymi cechy infekcji, regularne kontrole u stomatologa.

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.

2. van der Poll, T., Shankar-Hari, M., Wiersinga, W. J. (2021). The immunology of sepsis. Immunity, 54(11), 2450-2464.